කවිය යනු කුමක්දැයි වටහා ගැනීම සත්‍යය යැයි කුමක්දැයි වටහා ගැනීම තරම්ම සංකීර්ණ වූවකි. කවිය නම් මෙය යැයි කොතෙකුත් නිර්වචන ඉදිරිපත් වුවද කවියට නියතයක් නොමැත. මිනිස් සිතෙහි හටගන්නා හැඟීම් කාව්‍යානුභූතියකට පෙරළීම කවියේ උල්පතයි. කවියේ චමත්කාරය සෞන්දර්යය ගැබ්ව ඇත්තේ පෙර නොවූ විරූ අපූර්වත්වයකට කැඳවාගෙන යාම තුළය. ආදරය, විරහව, ඇති නැති පරතරය, සමාජ පීඩනය වැනි නිරන්තරයෙන් අත්දකින පොදු අත්දැකීම් බොහෝ කවිවලට වස්තු විෂය වී ඇති බව වටහාගත හැක්කකි. එහෙත් ඉතාමත් සියුම් තැන්වලින් පවා හිතන්නටවත් අපහසු නවමු මානයකට ගෙන යමින් පුද්ගල ජීවිතයේ සංකීර්ණ ඉසව් ස්පර්ශ කරන කිවිඳියෝද කවියෝද සිටිති. මේ මෑත කාලීන කාව්‍යකරණයේ නියැලෙමින් සිටින කවියන් හා කිවිඳියන් සමග පුද්ගල ජීවිතයේ සංකීර්ණබව, ගැඹුර හා කවියේ සෞන්දර්යාත්මක කියවීම පිළිබඳව සිදුකළ කතාබහයි.
මංජුල වෙඩිවර්ධන
කවිය කියන්නෙම සංකීර්ණ මෙන්ම ගැඹුරු කලාත්මක භාවිතයක්. ඒ නිසාම, එහි සෞන්දර්ය විදිහට පෙනෙන්න තියෙන්නෙත්, ඒ හරහා විඳින්න ලැබෙන්නෙත් මේ කියන සංකීර්ණභාවය සහ ගැඹුරමයි. ප්‍රබන්ධ සාහිත්‍යයේ එන අන් සියලුම සාහිත්යික ප්‍රවර්ගයන්ට වඩා නිර්මාණකරුවාගේ ආත්මිකත්වය, නොඑසේ නම් ආත්මීයභාවය අනාවරණය කරන්නට හැකි අනන්‍යතාවක්, කවියට තියෙනවා. කවිය හා කවියා පිළිබඳ සැබෑ ප්‍රශ්නය පැන නැගෙන්නෙත් මෙතනින්. මොකද්ද ප්‍රශ්නය? කවියා ස්වකීය නිර්මාණය හෙවත් කවිය මත ප්‍රක්ෂේපණය කරන ආත්මීයත්වයේ පරිමාණය කොපමණද? මෙන්න මේ හරහා තමයි කවියාගේ ද්‍යෂ්ටිවාදී ආස්ථානය, ඒ වගේම විශ්ලේෂණයට ඉඩ තබන ඔහුගේ මනෝභාවය විදාරණය වෙන්නෙ. කිසියම් කවියෙක් අවර ගණයේ කවියෙක්ද, නැත්නම් කවර ගණයේ කවියෙක්ද කියන සාහිත්‍ය සන්දර්භය වෙත එළඹෙන්න පුළුවන් මේ හරහාම විතරයි.
ටෙරී ඊගල්ටන් ඔහුගෙ ‘හව් ටු රීඩ් අ පොයම්’ කෘතියෙ කියනවා, ‘කවියකින් කියැවෙන අවකාශමය රූපකය හැර, ඇතැම් විට එහි භාෂාව පිටුපස ඇති අදහස් උළුප්පා ගැනීම පිළිබඳ කතා කිරීම නොමඟ යවනසුලුයි’ කියලා. ඔහු කියනවා, ‘භාෂාව වනාහි, සිතුවිලි ඔතා ඇති, ඉවත දැමිය හැකි සෙලෝෆෙන් කඩදාසියක් වැනි යමක් නෙවෙයි; කවියක භාෂාව කියන්නේ එහි අදහස්වලම පදයෝජනය නැතහොත් අන්වයයි’ කියලා.
දැන් අපට පැහැදිලියි නේද, හුදු භාෂාව විසින් කවියක සෞන්දර්යය උත්පාද කෙරෙන්නේ නෑ. සාටෝපකාරී, ව්‍යාජ බසක් සාවිය විදිහට අරගෙන කෙරෙන වචන හරඹයක්, එහෙමත් නැත්නම් කවියෙන් හුදු භාෂා කෙළි සෙල්ලම් දාන කෙනෙක් කවිය අත්දකින්නෙ කඹයෙ දිගට උලා කන ගවයෙක්ගෙ සීමාවෙ.
ඊගල්ටන් මේ කියන ‘අදහස්’ ජනිත වෙන්නෙත් භාෂා ඥානය තුළ නෙමෙයි, ජීවිතය තුළ. ඇතුළට කිඳාබහින අභ්‍යන්තර ජීවිතය සහ පිටතට විහිදී යන සමාජ ජීවිතය විසින් තමයි කවියකුගෙ අධ්‍යාත්මය කාව්‍යමත්වය තුළ බෞතීස්ම කරනු ලබන්නෙ. මේ කියන මාර්ග දෙක ඔස්සෙ පෝෂණය වුණු කවියක් බිහිකර ගන්න නම් කවියා හෝ කිවිඳිය ස්ථිර වශයෙන්ම බරපතළ මෙන්ම සංකීර්ණ පුද්ගල ජීවිතයක් සහ සමාජ ජීවිතයක හිමිකාරයෙක් විය යුතුයි.
කාව්‍යමය සෞන්දර්ය නොහොත් කාව්‍යමය සුන්දරත්වය කියන්නෙ මෙන්න මේකට. පවතින විනෝද සමාජ ක්‍රමය ඇතුළෙ පරිභෝජනය සහ ප්‍රමෝදය පිණිස දෛනිකව නිෂ්පාදනය කෙරෙන විනෝද කලාවන් මතුපිට පෙනෙන්නට තියෙන සෞන්දර්යයි, මම මේ කියන කාව්‍යමය සෞන්දර්යයි පැහැදිලිවම දෙකක්. කවියේ පරමාර්ථය පාරිභෝගිකයන්ට විනෝදය සැපයීම නෙමෙයි. දැන් බලන්න, සමාජ මාධ්‍ය ඇතුළෙ කවීන් විදිහට අධිනිශ්චය වෙලා ඉන්න ඇතැම් පතරංග කවියො කරන්නෙ, මේ පරිභෝජනවාදී ධනවාදය ඇතුළෙ තමන්මත් ගොදුරු වෙමින් සමාජ මාධ්‍ය භක්ෂණය කරන සෙසු වින්දිතයන්ට විනෝදය සැපයීම.
මැදට බ්‍රැන්ඩි හරි රම් ටිකක් හරි දාලා චොකලට් දවටලා, විවිධ වර්ණ ගන්වපු ලොසිංජර වගේ හදන මං මේ කියන කවි තොග ගාණට අරගෙන හිමින් හිමින් කට ඇතුළට දාගෙන ටිකක් වෙලා තියාගෙන ඉද්දි කටේම දියවෙලා යන බැලූ බැල්මට ම ‘වදින’ වර්ගයේ ඒවා. ඒ වැදිල්ලෙන් වෙරි වෙලා ‘මරු කවි’ කිය කිය ඒවා ගැන මරු කියවන විචාරක-ප්‍රචාරක යාන්ත්‍රණයක් විතරක් නෙමයි, ඒ කවිවලට සම්මාන වරදාන පවා පුද කරන ලොසිංජර සමාජයක් තමයි අපට තියෙන්නෙ.
කවි ලියන්න හිත හදා ගන්නවා කියන්නෙ සෙල්ලමක් නෙමෙයි ; සමාජය මෙන්ම තමාවමත්, බරපතළ විදිහට සහ සංකීර්ණ විදිහට බාර ගැනීමක්.
මාලතී කල්පනා ඇම්බ්‍රෝස්
‘ඔබ යන්න යනවිට දොර වසාගෙනම යන්න’ කියනකොට අපි දන්නෙවත් නැහැ මොකද්ද වෙලා තියෙන්නේ කියලා. පොඩි වචන ටිකක් කියන්නේ. හැබැයි ඒකෙන් ගොඩනංවන දේ පේනවට වඩා විශාල ලෝකයක්. මේ කවිය ගොඩැනැංවෙන්නේ චින්තනය මත. ඒක වෙන්නේ මට මාව කොයි තරම් ගැඹුරට දැනෙනවාද කියන එක මත. අපි තුන්වෙනි ලෝකයේ දූපතක ඉන්න මිනිස්සු ටිකක්නේ. අපේ කවියට අපේ පරිකල්පනය කොයි තරම් දුරට ෂාප් ද කියන එක වැදගත්. අපි කියවන පොත් ප්‍රමාණය, අපිව දාලා යන සහ අපි දාලා යන පෙම්වතුන් හා පෙම්වතියන් ප්‍රමාණය, අපේ ආර්ථිකය, සමාජය අපි විඳපු ප්‍රමාණය, අපි විඳවපු ප්‍රමාණය, අපි ඇවිදපු ප්‍රමාණය, අපි ඇසුරු කරපු මිනිස්සු ප්‍රමාණය, අපි කොච්චර හුදකලාව සිටියාද කියන එක, මේ ආකාරයේ හැම දෙයක්ම බලපානවා මනුස්සයෙකුගේ සියුම් තැන්වලට යන්න.
කොච්චර ලස්සනට ලිව්වත් ඔහුට සියුම් තැන් අහුවෙන ප්‍රමාණය අඩු වෙන්න පුළුවන්. මට මාව දැනෙන ප්‍රමාණය ලියන්නත් පුළුවන් වෙන්න ඕනෑ. මිනිස්සුන්ට දැනෙනවා තමයි, හැබැයි ඒ හැඟීම ලියාගන්නේ කොහොමද? ඒකත් හැකියාවක්. අපේ ඉස්සරහ මල් පාත්තියක් පේන්න තියෙනවා, හැබැයි ඒ මල් මොනවාද? ඒ මල් ගසක් ද වල් ගසක්ද කියලා අපි බේරා ගන්නේ කොහොමද? ඒ හැඟීම් ගැඹුරු ඉසව්වලට අරගෙන යන්නේ කොහොමද? හැමෝටම හැඟෙනවා, හැමෝටම දැනෙනවා, හැබැයි මම කොහොමද මේකෙන් ඒක ගලවාගෙන ලින්ක් කර ගන්නේ. මගේ හැඟීමේ මුලටම ගිහිල්ලා මට මේක දැනෙන්නේ කොතැන මුලින්ද කියලා හරියට ස්ට්‍රක්චර් කර ගන්නේ කොහොමද කියන ප්‍රොසෙස් එක තියෙන්නේ මම කලින් කියපු සියලුම අත්දැකීම්වල සහ භාෂාව යොදා ගන්නා විදියෙන්.
සමහර වෙලාවට ඒ මොහොත ගියොත් ගියා. ඒ ලිවීම ලියන්න ඔළුව ඇතුළේ වද දිදී තිබෙන දේ එතැනින් එළියට ගත්තේ නැති වුණොත් නැවත අපිට ඒ ලිවීම, ඒ හැඟීම එන්නේ නැහැ. ලක්ශාන්ත අතුකෝරාල කවියා එහෙම කෙනෙක්, ගුණදාස අමරසේකර එහෙම කෙනෙක්, රුවන් බන්දුජීව එහෙම කෙනෙක්. සියුම් හැඟීම් අල්ලන්න පුළුවන් අය ඉන්නවා. ඒකට ලොකු පරිචයක් ඇතුළේ ඔහුගේ ලිවීමේ සහ තමන් තුළම ඇති ආත්ම භාෂණය බලපානවා. උදාහරණයක් විදියට අපිට ශෝකයක්නම් දැනෙන්නේ ඒ ශෝකය කෑලිවලට කඩන්න ඕනෑ. එතකොට ඒක ඇතුළේ ඊර්ෂ්‍යාව තියෙනවා, පරණ තුවාලවල කෑලි තියෙනවා. ශෝකය කියලා තනි එකක් නැහැනේ. ඕක තමයි අපි කෑලිවලට කඩාගන්න ඕනෑ. කවුරුහරි ඇහුවොත් ඒක පුහුණු වෙන්නේ කොහොමද කියලා මට කියන්න තේරෙන්නේ නැහැ. හැබැයි තමන් තමන්ගේ ඇතුළ කියවාගන්න පුළුවන් වීම තමයි එහි පළමු පියවර සහ ප්‍රධානම පියවර විදියට මම හිතන්නේ.
එරික් ඉලයප්ආරච්චි
කවියට බාහිර යථාර්ථයක් වගේම අභ්‍යන්තර යථාර්ථයකුත් තියෙන්න ඕනෑ. බාහිර යථාර්ථය තමයි භාෂාව මාර්ගයෙන් කිසියම් කාව්‍යාකෘතියක් ඇතිව ගොනුකර තිබෙන වදන්කෝෂය. අභ්‍යන්තර යථාර්ථය තමයි ඊටම ආවේණිකවූ කාව්‍යමය ආත්මීයත්වය. බාහිරත්වය ග්‍රැමෆෝනයක් කැරකෙන විට ඇසිය යුතු දෙයක් නම් අභ්‍යන්තරය සිතින් ස්පර්ශ කළ යුතු දෙයක්. ඒක අද සිදුවන ගීත රසාස්වාදන කරළියක දී මෙන් තව කෙනෙක් වැඩේට බැහැලා ඇදගෙන යන දෙයක් නොවෙයි, හුදකලාවම කියවන දෙයක්. හැංගිලා කියවන දෙයක්. ගීතය ටේබල් ටෙනිස් සෙල්ලමක් නම් කවිය විශාල බිමක ඇවිදිමින් සිදු කරන ගොල්ෆ් සෙල්ලමක්. ගීතය නොමිලේ කෙසෙල් කොළයක ලැබෙන වචන දානයක් නම් කවිය බරපතළ කොන්දේසි යටතේ ලබා ගත යුතු ණයක්.
අභ්‍යන්තර ලෝකයක් නැති කවිය කන්න කෑම නොබෙදාපු පිඟානකට සමානයි. මේසවල පිඟන් තබා තිබුණාට කුස්සියක් හා වේටර්වරයෙක් නැති ආපනශාලාවක් වගේ. කවියක අභ්‍යන්තර ලෝකය තැනෙන්නේ භාව නියෝගවලින් හෝ පුද්ගලික ප්‍රකාශනවලින් නොවෙයි. එය භාෂාව තුළින්ම කවියා මැවිය යුතු දෙයක්. කවියක බාහිර රූපය මතුවන්නේ අභ්‍යන්තර ලෝකයක් මවන්නට ගන්නා භාෂාමය උත්සාහය නිසා.
මාරියෝ වර්ගාස් ලෝසා කියනවා, විචිත්‍ර අභ්‍යන්තරික ලෝකයක් කවියෙන් මවාපු පැබ්ලෝ නෙරුඩාට තිබුණේ, ඔහු හමුවන්නකුගේ ආගන්තුකභාවය වෙනස් කරන විහිළු තහළු සහිත ජීවන විලාසයක් කියලා. නෙරුඩා එහෙම කරන්නේ ඇයි කියන එකත් ඔහු අනුමාන කරනවා. ඒ තමා කවියකු මුහුණ දෙන භයානකම අභියෝගය, හුදෙක් වියුක්තයන් සහ අදහස් (ඇබ්ස්ට්‍රැක්ෂන්ස් ඇන්ඩ් අයිඩියාස්) සහිත ලෝකයකට කොටු වෙලා වචනයාගේ බලය අහෝසි වී යාම ගැන, තම කවිය මහජන ක්ෂේත්‍රයෙන් ඈත් වීම ගැන, එය අවිශද – අප්‍රකාශනීය – කිසිවක් නොකියවෙන තත්ත්වයට පත් වීම ගැන ඇති භය නිසා වෙන්න පුළුවන් කියලා.
වියුක්තයන් සහ අදහස්, බුද්ධිමය වශයෙන් පමණක් නොවේ භාවමය වශයෙනුත් කවියට ඇවිත් එහෙම අනතුරක් ඇති කරන්න පුළුවන්. අද අපි ජීවත්වන්නේ විනෝදය පිණිස මනෝභාවයක් දෝරේ යවා ජනයා කිතිකවා, හඬවා, තෑගිබෝග දී සංතෘප්ත කරන සමාජයක නිසා භාව වියුක්තයන්, භාව අදහස්, භාව චේතනා කවියට දාන්න හරි පහසුයි. ඒ ඔස්සේ කවියකු තම ‘කර්තෘ භාව’ පළ කළ පළියට ‘පාඨක භාව’ බවට පත් වන්නේ නැහැ. වියුක්තයන් සහ අදහස් දෙක කවිය හා කලාව බවට පත් කිරීම පසුපසින් තියෙන්නේ කලාව තනිකරම දෘෂ්ටිවාදයක් ලෙස පිළිගැනීමයි. චීන සංස්කෘතික විප්ලවය දියත් වුණේ කලාව දෘෂ්ටිවාදයකි යන ඒ වැරදි මතය උඩයි. අද චීනය පවා ඒ තත්ත්වයෙන් නිදහස් වී තිබෙන බව පසුගිය 22 දා ලයනල් වෙන්ඩ්හි පැවැත්වුණු බෙල් කැන්ටෝ සංගීත සන්ධ්‍යා ප්‍රාතිහාර්යෙන් හොඳටම ඔප්පු වුණා. බීතෝවන්ගේ සංගීතය ඇසීම පවා මාරාන්තික සිවිල් වරදක් වුණු සංස්කෘතික විප්ලව යුගයෙන් ගැලවී ඉතාලි ප්‍රමුඛ බටහිර සංගීත භාෂාවලින් මෝසාට්, විවාල්ඩි ගයන පුදුමාකාර මිනිස් කෝකිලයන් අපි දුටුවා.
පසුගිය සති කිහිපයක සිට ජානා චාමිනී නම් තරුණයෙක් මුහුණුපොත හරහා සමකාලීන කවියටත් අදාළ වැදගත් සංකල්පයක් සමාජගත කරමින් සිටිනවා. ඒ තමයි ඔහු කියනවා චිත්‍ර කලාව රස විඳින්නට පවා ‘මූලික සාහිත්‍යය’ හෙවත් ඔහුගේ වචනයෙන් ‘බේසික් ලිට්රෙචර්’ වුවමනා බව. මේක අද තරුණ කලාකරුවෝ සහ කලාකාරියෝ තමන්ගේ ටීෂර්ට්වල ගහගෙන යන්නට වටින කියුමක්. අනිත් කලාවලට පවා බේසික් ලිට්රෙචර් හදන්නේ කවිය.
සංජීවනී රූපසිංහ
මිනිස් මනසට මේ ලෝකයේ නැති බොහෝ දේ මැවිය හැකියි. එයට වියුක්තකරණය යැයි අපි ලොකු වචනයක් භාවිත කරනවා. දෙවියන්ද ගණිතයද වියුක්ත සංකල්ප වෙනවා. බොහෝ සංකල්පද වියුක්ත වෙනවා. ආදරය ද ප්‍රේමය ද එසේම අපි හිතින් තනා ගත් වියුක්ත සංකල්පයන්. ඒවා තවත් වරක් අපි කලාවෙන් වියුක්ත කරනවා. ඒ අතර කවිය යනු අපි අත්විඳි දෙය නොව අත්විඳීම හේතු කොටගෙන ලියැවෙන දෙයක්. සිත කියා අපි සිතා සිටින කිසිම මළ මඟුලක් ද නැහැ. ප්‍රේමය කියා දෙයක් ද නැහැ. නැති සිතකින් නැති ප්‍රේමයක් අපි මවාගන්නවා. මවන්නේ කවුද? මවන්නෙකු ද නැහැ. එහෙත් අපි මවා ගන්නවා. මවාගෙන සතුටු වෙනවා. අඬනවා, වැළපෙනවා. මේ ආදි දහසක් මනෝභාවයන් සමඟ හැපෙනවා. ඒවාට කවි ද ලියනවා.
මේක නම් අමු පිස්සුවක්. එහෙත් ඒ පිස්සුවේ ගිලෙන්නට අපි ආසා කරනවා. අඬන ඇඬුමක ද රසයක් තියෙනවා. කවිය යනු කිහිප වරක් පිස්සු කෙළින ලද අමු පිස්සුවක්. එහි ආත්මය නම් රමණීයත්වයයි. මෙම රමණීය වචන තුළ බොහෝ දේ තිබිය හැකියි. කුමක් තිබුණත් අප එය කියවා ගන්නේ තවත් වරක් මනසෙන් සංස්කරණය කර අපිට ඕනෑ හැටියටයි, නැති මනසකින් නැති දෙයක් සංස්කරණය කර ගනිමින්. කවිය නිකම්ම නිකම් පිස්සුවක් නොව ආදරයටත් එහා ගිය අමු පිස්සුවක් වන්නේ ඒ නිසායි. කවියා කියන්නේ එකක්. කවියෙන් කියවෙන්නේ තව එකක්. මා තේරුම් ගන්නේ තවත් එකක්. ඔබ තේරුම් ගන්නේ තවත් එකක්. ඉතිං මේක අමු පිස්සුවක් නොවන්නේද?
එහෙත් එහෙම පිස්සු නැති ජීවිතයෙන් කවර ප්‍රයෝජනයක්ද? අනුර කේ එදිරිසූරිය කවියාගේ ‘කේ කවි’ කෘතියේ එන පහත කවිය මේ පිස්සුව හොඳින්ම පෙන්වන පිස්සු කවියක්.
නිල් පාට ජිල් බෝල
සදිසි ඇස්
කදෝපැණි එළි වගේ
හති අතේ පෙනෙනවා
ඇස් පියා ගන්න බෑ
රංජනීඑක වරයි
වැළඳගත්තේ වුණත්
ඔය පපුවේ ඌෂ්ණය
ලේ වගේ රත් වෙලා
ඇඟ පුරා දුවනවා
රංජනීමහමෙරක් තරම් බර ආදරේ
පපු හුස්ම
ආයෙමත් හිර කළා
රංජනීලෝකයම එක පැහැර
වැළඳගෙන
ආදරය කරන්නට
හිතෙනවා
මේක මහ පිස්සුවක්
රංජනී
ආදරය අමු පිස්සුවක්. ආදරය ගැන කවි ලිවීම පිස්සු ඩබල් වීමක්. මේ පිස්සුවේ ඇති සුන්දරත්වය ඉහත කවිය ආදරයෙන් අපිට කියා දෙනවා. නැති දේවල් ඇති හැටියට ගෙන වේදනා විඳින සතුටු වෙන මේ මිනිස් ජීවිතය නම් පුදුම සහගතයි. ආදරය යයි කුමක්දැයි අසන තාක් අපි හිතන්නේ අපි ආදරය ගැන හොඳ හැටි දන්නා බවයි. ආදරය ඇති පදම් කර ඇති බවයි. එහෙත් ආදරය යැයි කුමක්දැයි ඇසූ විට අපි නිරුත්තර වෙනවා. ඒ මේ ලෝකයේ තියෙන දෙයක් ද? ඒත් ආදරය කරනවා. ආදරයෙන් මුසපත් වෙනවා. එක පාරක් ඇඟේ වැදී ඇඟේ ලේ රත් වී යනවා. මේ මොන විකාරයක් ද? එහෙත් එය සිදු වෙනවා. ඒ ගැන කවි ලීම තරම් තව පිස්සුවක් ලොව ඇද්ද?
එහෙත් ජීවිතය ඇත්තේ එහි. ඇති දේ හෝ නැති දේ රස විඳිනවා. ලෝබයෙන් අල්ලා ගන්නවා. එක මොහොතක් අපි ජීවිතය විඳිනවා. මේ සියල්ල මනෝරාජිකයි. මේ පිස්සුව මත ගැලී අපි මියයනවා.
