‘ස්කූල් ටයිම්’ යන්න කොළඹ නගරයේ මෙන්ම නුවර, ගාල්ල වැනි නගර ඇතුලූ ලංකාවේ බොහෝ නගර ආශ‍්‍රිතව ගමනාගමනයෙහි යෙදෙන පුද්ගලයන්ගේ මුවඟ රැුඳෙන යෙදුමකි. උදෑසන 6.30 – 7.30 අතර කාලසීමාව සහ සවස 1.30 – 2.30 කාලසීමාව ‘ස්කූල් ටයිම්’ යන්නෙන් අදහස් කෙරෙයි. මේ කාලසීමාවන්හි ගමනාගමනයේ යෙදීම ඉතා අසීරු කටයුත්තකි. විශේෂයෙන්ම ජනප‍්‍රිය පාසල් අසල ඇතිවෙන්නේ විශාල තදබදයකි.

ජනප‍්‍රිය පාසල් අතර මේ තරම් තදබදයක් ඇතිවෙන්නේ පෞද්ගලික වාහන හිමියන් තමන්ගේ දරුවන්ගේ පහසුව ගැන ආත්මාර්ථකාමී ලෙස කල්පනා කරමින් පාසල ඉදිරිපිට වාහන නැවැත්වීමට උත්සාහ කිරීම නිසාය. මේ පිළිබඳව නිරීක්ෂණයට අපි කොළඹ රාජකීය විද්‍යාලය, තර්ස්ටන් විද්‍යාලය, ඞී.එස්. සේනානායක විද්‍යාලය හා බී.අයි.එස්. අන්තර්ජාතික පාසල අසලට පාසල් ඇරෙන කාලසීමාවේදී ගියෙමු. මේ පාසල් හතරම ඉහළ මාර්ග තදබදයක් ඇති කරන පාසල්ය.

‘‘ඉස්කෝලෙට එන ළමයින්ගෙන් වැඩි පිරිසක් එන්නෙ ප‍්‍රයිවෙට් වාහනවල නෙවෙයි. සුළු පිරිසක් තමයි ප‍්‍රයිවෙට් වාහනවල එන්නෙ. එහෙම කෙනෙකුට පුලූ‍වන් අඩු තරමේ ඉස්කේලෙ ගේට්ටුවට ටික්ක ඈතින් ළමයාව ගන්න. ඒත් මේ මිනිස්සු ගේට්ටුව ළඟටම වාහනය අරගෙන එනවා. ඒකෙන් වෙන්නෙ සුළු පිරිසකගේ වාහන නිසා වැඩි පිරිසක් හිර වෙන එක.’’ ඞී.එස්. සේනානායක විද්‍යාලයේ ගුරුවරයෙකු තදබදය ගැන අදහස් දක්වමින් කීය.

මෙහි පළවෙන ඡායාරූපය බි‍්‍රතාන්‍ය අන්තර්ජාතික පාසල ඉදිරිපිටදී ගත් ඡුායාරූපයකි. බොරැල්ල කනත්තට එහායින් පිහිටා ඇති බි‍්‍රතාන්‍ය අන්තර්ජාතික පාසල මංතීරු හයක් තිබෙන බේස්ලයින් පාර අයිනේ තිබෙන පාසලකි. ඉහත ඡායාරූපයෙන් පැහැදිළිව පෙනෙන ආකාරයට පාසල අවසන් වෙද්දී බේස්ලයින් පාරේ මංතීරු දෙකක්ම වැසී යන්නේ වාහනවලින්ය. ඡායාරූපයෙහි ඉදිරියෙන් තිබෙන ටොයොටා වී.එයිට්. රථය තුන්වැනි මංතීරුවත් හරස් කරමින් නවත්වා තිබුණි. අපට එම රථය ඉවත් කරගන්නා තෙක් විනාඩියක පමණ කාලයක් නලාව නාද කරමින් බලා සිටින්නට සිදුවිය. මේ අත්දැකීම එදිනෙදා සාමාන්‍ය ජනතාවට විඳින්නට සිදුවෙන අත්දැකීමකි.

‘‘ගොඩක් වෙලාවට ගිලන් රථයකටවත් හදිසියෙ යන්න බැහැ. ගිය සතියේත් එහෙම වුණා. වාහනේ නවත්වලා අම්මා කෙනෙක් දුවව අරගෙන එන්න ගිහින්. වාහනේ අයින් කරන්න කෙනෙක් නැහැ. අනෙක් මිනිස්සු හෝන් කරද්දී ඒ මිනිස්සුන්ට බණිනවා.’’ බි‍්‍රතාන්‍ය අන්තර්ජාතික පාසල ඉදිරිපිට සිටි වෙළෙඳසැල් හිමියෙකු එසේ කීය.

පොලිස් මාධ්‍ය ප‍්‍රකාශක රුවන් ගුණසේකරගෙන් මේ පිළිබඳව කළ විමසීමකදී ඔහු මෙසේ කීය. ‘‘පාසල් ඉස්සරහා පාරවල් හරස් කරන්නට අවසර දීලා කිසිම නීතියක් නැහැ. එයාලා පාරේ වාහන නවත්වන්නේ තමන්ට ඕනෑ විදියට. පොලීසිය හැමවිටම උත්සාහ කරනවා එවැනි අවස්ථාවල තදබදය අවම කරගන්න. පාසැල් නිමවෙන සහ ආරම්භවෙන වෙලාවල්වලට තදබදය පාලනය කරගන්නට අපි පොලිස් නිලධාරීන්ව වැඩිපුර යොදවනවා. ඒත් රටේ නීතිය අනුව පාරවල් මැද වාහන නවත්වන්න කිසිම අයිතියක් නැහැ.’’

පොලිස් මාධ්‍ය ප‍්‍රකාශකවරයාගේ අදහස් දැක්වීමෙන්ම පැහැදිළි වෙන්නේ පාසල් ඉදිරිපිට වාහන නවත්වන සම්ප‍්‍රදාය නැවැත්වීමේ හැකියාවක් හෝ වුවමනාවක් පොලීසියට නැති බවය. ඒ වෙනුවට ඔවුන් උත්සාහ කරන්නේ හැකිතරම් එය පාලනය කරන්නටය. පාර මැද්දේ නවත්වා ඇති වාහන සියල්ලටම එකවර දඩ කොළ ලියන්නට බැරිකමක් නැතිව නොවේ. එහෙත් එසේ නොකරන්නට හේතු ඇත.
‘‘පොලීසිය මේක නවත්වන්නෙ කොහොමද? පොලීසියෙ වාහන එනවා. ත‍්‍රිවිධ හමුදාවෙම ලොකු ලොක්කන්ගේ වාහන එනවා. එයාලා හෙමීට ඇවිත් හෙමීට ළමයින්ව අරගෙන යනවා.’’ කොළඹ රාජකීය විද්‍යාලය අසල කුඩා වෙළෙඳසැලක හිමිකරුවෙක් නිර්නාමිකව එසේ අදහස් දැක්වීය.

1.25 ට පමණ රාජකීය විද්‍යාලය අසලට අප යද්දී රාජකීය විද්‍යාලය අසලින් තුම්මුල්ලේ සිට කෞතුකාග ාරය දෙසට යන මාර්ගයේ මංතීරු තුනෙන් දෙකක් අවහිර කරමින් වාහන නවත්වා තිබුණි. කහඉර මත පවා වාහන නවත්වා තිබුණු අතර බදුල්ල සිට පැමිණෙන බස්රථවල සිට 138 බස්රථ දක්වා සියලූ‍ බස් ඒ හේතුවෙන් විශාල තදබදයකට මුහුණ දී තිබුණි. කෙසේ වෙතත් අප විසින් නවත්වා තිබුණු පෞද්ගලික වාහන ප‍්‍රමාණය දළ වශයෙන් ගණනය කරද්දී, එතැන වාහන සියයක්වත් නොතිබුණු බව දැකගත හැකි විය. ඒ වාහන සියය නිසා මගීන් දහස් ගණනක් දැඩි පීඩාවකය.

මේ පිළිබඳව කතා කරද්දී, පෙර දිනයේ සිදුවූ අපූරු සිදුවීමක් වෙළඳසැල් හිමියෙකු කීය. ‘‘ඊයේ මෙතැන වාහන නවත්වලා තිබුණා මේ විදියටම. ඉස්කෝලෙ ඇරිලා ළමයි එන්න පටන්ගත්තාම වාහන එකින් එක ගියා. සමහර අය වාහනය නවත්වලා ගේට්ටුව ළඟට ගිහින් ළමයාව අරගෙන එනවා. මෙහෙම ළමයි අරගෙන ආ අය වාහනවල නැගලා ගියා. වාහනයක් නවත්වලා තාත්තා කෙනෙක් ළමයාව ගේන්න ගිහින් හිටියා. අනෙක් වාහන ගියාට ඒ වාහනේ ගියේ නැහැ. මේක තිබුණෙ පාරෙ මැද ට‍්‍රැක් එකේ. කහඉර උඩ. දැන් වාහන ඔක්කොම යනවා. පාර මැද්දෙ වාහනයක් නවත්තලා. අන්තිමේ තාත්තා ළමයාව අරගෙන වාහනයට ආවා. එතකොට මෙතැන හිටපු පොලිස් රාලහාමි ගිහින් අර තාත්තාට බැන්නා ට‍්‍රැෆික් එක හැදෙන නිසා. අන්තිමේදී ඒ පොලිස්කාරයා හොඳටම බැණුම් ඇහුවා අර තාත්තාගෙන්. රාලහාමි හරිනම් කරන්න තිබුණෙ පාර මැද්දෙ වාහනේ නවත්තපු කෙනාට දඩ කොළයක් ලියන එක. ඒත් වුණේ බැනපු එක. අර බැණපු තාත්තා බණින අතරෙ එයාගෙ රස්සාව කිව්වා. එයා පත්තරේක කර්තෘ කෙනෙක්ලූ‍.’’ ඔහු කීය.

මේ තත්ත්වය වෙනස් කිරීම අසීරු කටයුත්තක් බව පොලිස් මාධ්‍ය ප‍්‍රකාශකවරයාගේ ප‍්‍රකාශයෙන් පෙනෙයි. එහෙත් එය කියන තරම් අසීරු කටයුත්තක් නොවේ. දිවයින පුරා සිදුකරන පොලිස් මෙහෙයුම් වලින් නීතිය කඩන රියැදුරන්ව අල්ලාගත් අවස්ථා ගැන පොලිස් පුවත් නිතර අසන්නට ලැබෙයි. අපි පොලීසියට අභියෝගයක් කරන්නෙමු. ඒ, හැකිනම් පාසල් ඉදිරිපිට නීතිය කඩන රියැදුරන්ට පෝලිමට දඩ කොළ ලියාගෙන යෑම පමණි.

ඍජු බදු සහ වක‍්‍ර බදු ලෙස බදු වර්ග දෙයාකාරයි. වක‍්‍ර බදු අතරින් වැට් බද්ද හෙවත් එකතු කිරීමේ අගය මත බද්ද සහ එන්.බී.ටී. හෙවත් ජාතිය ගොඩනැඟීමේ බද්ද වැදගත් වෙනවා. ලංකාවේ බදු මුදල් අයකිරීමේ කටයුත්ත භාර වී තිබෙන ආයතනය දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුව.

අලූ‍ත් අලූ‍ත් බදු හඳුන්වා නොදී, බද්දේ අගය වැඩි නොකර තමන්ගේ බදු ආදායම වැඩි කරගැනීමේ හැකියාවක් ලංකාවේ ආණ්ඩුවට තියෙනවා. ඒ සඳහා මුලින්ම දූෂණය නැවැත්විය යුතුයි. දෙවැන්න දැනට අයකරන බදු කාර්යක්ෂමව ඉටු කළ යුතුයි. මේ සටහන දෙවැනි කාරණය පිළිබඳවයි.

බදු ගෙවීම පැහැර හරින්නන් බොහෝයි. බදු නොගෙවන උදවියව හඳුනාගෙන, ගෙවිය යුතු බදු මුදල් ප‍්‍රමාණය හඳුනාගෙන, ඒවා අය කරගැනීම දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුවේ වගකීමක්.

දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුවට නොගෙවා පැහැරහැර ඇති හිඟ බදු පිළිබඳව තොරතුරු වාර්තා කිරීම හා ස්වයංක‍්‍රීයව ඒ පිළිබඳ තක්සේරු වාර්තා නිකුත් කිරීම සඳහා 2002 සිට 2012 දක්වා දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුව විසින් පරිගණක වැඩසටහනක් ක‍්‍රියාත්මක කර තිබුණා. ඒ වැඩසටහනෙන් බදු අයකිරීම පිළිබඳ දත්ත එකතු කරමින්, බදු නොගෙවන අය හඳුනාගැනීම හා ඒ බව දැනුම්දීම ස්වයංක‍්‍රීයව සිදුවුණා. 2012 මාර්තු 31 වැනිදා අදිසි හස්තයකින් එම වැඩපිළිවෙළ නවත්වා, අපේ‍්‍රල් 01 වැනිදා සිට එම ක‍්‍රියාවලිය නිලධාරීන් හරහා ක‍්‍රියාත්මක කරවනු ලැබුවා. පරිගණකයෙන් මිනිස් ශ‍්‍රමයට මාරු වුණා.

යන්ත‍්‍රවලට වඩා මිනිසුන්ව බොහෝ තැන්වලදී විශ්වාස කළ යුතුයි. එහෙත් මුදල් සම්බන්ධ කටයුතුවලදී නම් මිනිසුන්ට වඩා සියදහස් ගුණයක් යන්ත‍්‍ර විශ්වාස කළ යුතුයි. තවමත් දූෂණ වංචාවල යෙදුණු යන්ත‍්‍රයක් පිළිබඳව අසන්නට ලැබී නැති නිසා.

මේ ක‍්‍රම මාරුව නිසා 2012 අපේ‍්‍රල් 01 සිට 2015 දෙසැම්බර් 31 වැනිදා තෙක් කාලසීමාව තුළ පමණක් දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුව විසින් අය කරගත යුතුව තිබුණු වැට් සහ එන්.බී.ටී. බදු මුදල් ප‍්‍රමාණයෙන් විශාල කොටසක් මඟහැර තිබුණා. මඟහැරුණු හිඟ බදු සඳහා අය කරගත යුතු දඩ මුදල් අය කරගෙන තිබුණේත් නැහැ. අය නොකළ බදු මුදල් සහ හිඟ බදුවල සම්පූර්ණ රුපියල් මිලියන 24 520 ක්. 2016 වර්ෂයට අදාලව, 2018 සැප්තැම්බර් මාසයේදී නිකුත් කළ විශේෂ විගණකාධිපති වාර්තාවකින් මේ කාරණය හෙළිදරව් කළා. ඒ වාර්තාව අනුව 2016 දෙසැම්බර් 31 වැනිදා වනතෙක්ම එම බදු මුදල් අය කරගැනීමට දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුව අසමත් වී තිබුණා.

පෙර ක‍්‍රියාවලිය සහ නව ක‍්‍රියාවලිය පිළිබඳව දීර්ඝ ලෙස විස්තර කිරීම කෙටි ලිපියකින් කළ නොහැකියි. එහෙත් ස්වයංක‍්‍රීය ක‍්‍රමය අනුව පරිගණක පද්ධතියෙන් කිසිදු තෝරා බේරාගැනීමක් නැතිව බදු මුදල් සහ දඩ මුදල් ගණනය කොට ඒ පිලිබඳව වාර්තා කරනු ලැබුවා. එහෙත් නිලධාරීන් මේ කටයුත්ත බාරගත්තාට පසුව ඔවුන් විසින් අතැම් බදු ශේෂ සඳහා තක්සේරු වාර්තා නිකුත් කර නැහැ. රාජ්‍යයට ගෙවිය යුතු බදු නොගෙවන පිරිසක් බිහිව ඇත්තේ ඒ අනුව.

ඒ විදියට 2015 වෙද්දී අහිමි කරගත් බදු මුදල් අතර වැට් බදු මුදල් ප‍්‍රමාණයෙහි එකතුව රුපියල් මිලියන 10 059ක්. අහිමි වූ එන්.බී.ටී. බද්ද රුපියල් මිලියන 5 223 ක් වෙනවා. සම්පූර්ණයෙන්ම අය විය යුතුව තිබුණු 15 283 ක්.

වැට් බදු ගෙවීම පැහැර හැර ඇති අයගෙන් අය කරගත යුතු වුණත්, අය කරගන්නට අසමත් වූ දඩ මුදලේ එකතුව රුපියල් මිලියන 6 713 ක්. එන්.බී.ටී. සඳහා රුපියල් මිලියන 2537 ක්. දඩ මුදල් හා බදු මුදල් එකතු කළවිට සම්පුර්ණ මුදල රුපියල් මිලියන 24 520ක්. මේ අහිමි කරගෙන ඇත්තේ 2012 – 2015 අතර කාලසීමාවේදී අයවිය යුතු බදු සහ දඩ මුදල් ප‍්‍රමාණය පමණක් බවට සිහි තබාගත යුතුයි. ඉන් පසුව මේ වනතෙක් තවත් අවුරුදු තුනක් ගෙවී ගිහින් හමාරයි. ඒ අතරතුර කාලයේදී අය කර නොගත් බදු මුදල් තිබේදැයි ගණනය කර නැහැ.
2015 දෙසැම්බර් 31 වෙද්දී අය කරගත යුතුව තිබුණු මුදල් 2016 දෙසැම්බර් 31 වෙද්දීත් අය කර නොගැනීම බරපතල ගැටලූ‍වක්. එහෙත් දැනට ඇති තොරතුරු අනුව 2015 දෙසැම්බර් 31 වෙද්දී අය කරගත යුතුව තිබුණු මුදල් වලින් වැඩි කොටසක් අද, මේ මොහොත වෙද්දීත් අය කරගන්නට සමත් වී නැහැ.

දී දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුව විසින් දැනුම් දී ඇත්තේ ඉහත කී වැට් බදු ප‍්‍රමාණයෙන් මිලියන 7 485ක් නිරවුල් වී තිබෙන බව. 2018 දීත් නිරවුල් කළේ මිලියන 7 485 ක් නම් ඉතිරි මිලියන 2 574 ක මුදලක් 2018 වෙනතෙක්ම නිරවුල් වී නැහැ. නිරවුල් කළ ප‍්‍රමාණයට වඩා නිරවුල් නොකළ මුදල අධිකයි.

සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ ඕනෑම තැනක රාජ්‍ය ආයතන වගේම රාජ්‍ය නොවන ආයතන පවා හැකි තරම් තාක්ෂණික උපාංග තමන්ගේ සේවාවන් කාර්යක්ෂම බවට පත්කිරීම සඳහා පාවිච්චි කරන බව අසන්නට ලැබී ඇති. එහෙත් නව තාක්ෂණය පාවිච්චි කරමින් සිටි ආයතනයක් නැවතත් පැරණි ක‍්‍රමයට යොමු වීමේ කතාන්දර අසා නැතිව ඇති. 2012 දී මේ විදියට පරණ ක‍්‍රමයට මාරු වීම සඳහා තීරණ ගත් ආකාරය විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුවටත් අබිරහසක්. ස්වයංක‍්‍රීය වැඩසටහනෙන් ඉවත් වීමේ අවශ්‍යතාවයක් තිබෙන බවක් විෂය ක්ෂේත‍්‍රයේ ප‍්‍රවීණයන් පෙන්වා දී නැහැ. මේ වෙනස පිළිබඳව තොරතුරු ලොග් සටහන්වල යොදා නැහැ. ඒ නිසා කාගේ නියෝගයක් මත කාගේ වුවමනාවකට මේ තීන්දුව ගෙන ඇතිදැයි තොරතුරු නැහැ. අද්භූත හස්තයකින් අලූ‍ත් ක‍්‍රමයේ සිට පැරණි ක‍්‍රමයට මාරුවී තිබෙනවා.

වත්මන් ආණ්ඩුව තමන්ට ලැබෙන බදු ආදායම පිළිබඳව නිතර මැසිවිලි නඟනවා. බදු මුදල් වැඩි කරනවා. හිටපු ආණ්ඩුවේ පව් වලට කරගසන බව කියනවා. සියල්ලට පෙර ආණ්ඩුව, හිටපු ආණ්ඩුව කළ පව් වලට කරගැසීම නැවැත්විය යුතුයි. ආණ්ඩුවක් කියන්නේ බෞද්ධ පන්සලක් හෝ කතෝලික පල්ලියක් නොවෙයි. හිටපු ආණ්ඩුව සමයේ සිදුව ඇති වැරදි වලට ‘පව්’ ලේබලය අලවා මහජනතාවට ‘පැමිණිලි’ කරමින් නොසිට ඒ වැරදි සම්බන්ධයෙන් නීතිය ක‍්‍රියාත්මක කිරීමත්, වැරදි නිවැරදි කිරීමත් කළ යුතුයි. ඉහත කී වෙනස සිදුකළ ‘අදිසි හස්තය’ පිළිබඳව පියවර ගැනීම හා වඩා කාර්යක්ෂම ක‍්‍රමවේද පාවිච්චි කරමින් බදු අය කිරීම ආණ්ඩුවේ වගකීමක්.

‘‘ලෝකයේ හොල්මන් නගර වැඩිපුරම ඇති නගරය චීනය. චීනයේ හොල්මන් නගර 50ක් පමණ ඇති බව කියනවා. තට්ටු 50 ඉක්මවූ දැවැන්ත ගොඩනැඟිලි බොහොමයක් මැද හිස්ව තිබෙනවා. නගර ඉදිකෙරුණේ මිනිසුන් පැමිණේවියැයි බලාපොරොත්තුවෙන්. ඒත් බොහෝ නගර සිතූ අන්දමින් ජනාකීර්ණ වුනේ නැහැ. චීනය ධනවත් රටක්. ඒ නිසා ජනගහනය බලාපොරොත්තුවෙන් මේ වෙද්දීත් දැවැන්ත නගර ඉදිකෙරෙනවා. හොල්මන් නගර සංකල්පය චීනය එක්ක ගැටගැහෙනවා.’’

ඒ චීනය පිළිබඳ කතාවකි. චීනයේ මෙන්ම මියන්මාරයේද හොල්මන් නගර ඇත. දැවැන්ත මාර්ග ව්‍යාපෘතිවලින් පසුව ඒ මාර්ග හිස්ව ඇත. ලංකාවේ ජනතාවගේ පිනට පහළ වූ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව නිසා චීනයේ හෝ මියන්මාරයේ හොල්මන් නගර ගැන කතා අසන්නට අවශ්‍ය නැත. ලංකාවේද අපටම කියා හොල්මන් නගරයක් ඇත.

සම්මන්ත‍්‍රණ ශාලාව
අප සිටියේ හම්බන්තොට මහින්ද රාජපක්ෂ ජාත්‍යන්තර සම්මන්ත‍්‍රණ ශාලාව ඉදිරිපිටය. මංතීරු හයක දැවැන්ත මාර්ගය මැද මංතීරුවෙහි වාහනය නවත්වා අපි සම්මන්ත‍්‍රණ ශාලාවෙහි ඡායාරූප ගත්තෙමු. මාර්ගය මැද වාහනය නැවැත්වුවද බියක් නැත. පාරේ වාහන නැති නිසාය. ඈතින් ට‍්‍රක් රථයක් එනු පෙනේ. අපි පාරේ ඡායාරූප කිහිපයක්ද ගත්තෙමු.

2013 නොවැම්බර් 07 වැනිදා හම්බන්තොට ජාත්‍යන්තර සම්මන්ත‍්‍රණ ශාලාව විවෘත කර තිබුණි. පොදු රාජ්‍ය තරුණ සමුළුව මේ ගොඩනැඟිල්ලෙහි පවත්වා තිබුණි. තවත් උත්සවයක් දෙකක් පවත්වා තිබුණි. එපමණකි. වාහන 400ක් ගාල් කරන්නට ඉඩ පහසුකම් ඇත. ආසන 1500ක් තිබෙන ශාලාවකි. අක්කර 28ක් පුරා සම්මන්ත‍්‍රණ ශාලා මධ්‍යස්ථානය ඇත. ඇමෙරිකන් ඩොලර් මිලියන 3967ක් මෙම ගොඩනැඟිල්ලට වියදම් කර තිබුණි. ඉන් 70%ක වියදම් දරා තිබුණේ ලංකාවේ ආණ්ඩුව විසින්ය.

මාර්ග
රාජපක්ෂලා විසින් හම්බන්තොට ඉදිකර ඇත්තේ සාමාන්‍යයෙන් රථවාහන අධික, ජනාකීර්ණ නගරයකට ගැලපෙන මාර්ග සැලැස්මකි. ඒ අනුව මංසන්ධි නැත. පාරේ දකුණු පැත්තට හැරෙන්නට අවශ්‍ය මංසන්ධියක් වේ නම් වම්පැත්තට තිබෙන පුංචි මාර්ගයකින් පිටව ගොස්, ගුවන් පාලමක් හරහා යන පිවිසුම් මාර්ගයකින් දකුණු පැත්තට යා හැකිය. සරලව කිව්වොත් ලංකාවේම ඇති අධිවේගී මාර්ග මෙනි. හම්බන්තොට, මත්තල, මිරිජ්ජවිල, සූරියවැව ආදී ප‍්‍රදේශවල ගමන් ගත් අප කිහිප තැනකදීම මාර්ගය මැද්දේ වාහනය නැවැත්වූවද පාරේ කිසිවෙකු නොවීය. දැවැන්ත ඉඩක් ගෙන නිර්මාණය කළ මංතීරු හතරේ මාර්ග මේ ප‍්‍රදේශවල හමුවෙයි.

ප‍්‍රධාන මාර්ග එලෙස දැවැන්ත ලෙස ඉදිකර තිබුණත් ප‍්‍රධාන මාර්ගවලින් හැරී සාමාන්‍ය මිනිසුන්ගේ ගම්මාන මැදට යද්දී කොන්ක‍්‍රීට් පාරවල්වත් හමු නොවෙයි. මීගහජඳුරේ, උඩමත්තල, පහළ මත්තල ආදී ප‍්‍රදේශ කිහිපයකම ප‍්‍රධාන මාර්ගවලින් හැරී ගමන් කලෙමු. උඩමත්තල එක් මාර්ගයක් ප‍්‍රධාන මාර්ගයෙන් හැරෙන තැන කොන්ක‍්‍රීට් දමා ඇත. ඒ පාරේ එක් වංගුවක් හැරෙන්නට පෙර කොන්ක‍්‍රීට් නැත. පුංචි පාසල්වල පහසුකම් නැත. අලි ප‍්‍රශ්ණය සියල්ලට එහායින්ය. හම්බන්තොට හොල්මන් නගර විසින් අලි ප‍්‍රශ්නය වර්ධනය කර ඇති අන්දම ඉදිරි ලිපියකින් කතා කරන්නට බලාපොරොත්තු වන්නෙමු.

2012 සිට 2012 ජුලි දක්වා මත්තල ගුවන් තොටුපළ ආශ‍්‍රිත ප‍්‍රදේශය වන ලූ‍ණුගම්වෙහෙර දකුණු කලාප කාර්යාලයේ වාර්තාවක් අනුව වන අලි ප‍්‍රහාරයන් නිසා සිදුව තිබුණු ජීවිත හානි සංඛයාව 26 ක් විය. ශාරීරික හානි සංඛ්‍යාව 22 ක් විය. දේපල හානි සංඛ්‍යාව 300 ක් විය. මේ කුඩා ප‍්‍රදේශයක සිදුවූ සිදුවීම් පමණි.

අත් ට‍්‍රැක්ටර්, සීසී 50 මෝටර් සයිකල් ආදියෙන් ගමන් බිමන්වල යෙදෙන සාමාන්‍ය ජනතාව සිටින ප‍්‍රදේශයකට අවශ්‍ය වන්නේ මෙවැනි දැවැන්ත මාර්ග නොවන බව නැවත නැවතත් ලිවිය යුතු නැත. එසේ වුව යහපාලන ආණ්ඩුවද හම්බන්තොට ප‍්‍රදේශයේ නිරර්ථක මාර්ග ව්‍යාපෘති ඉදි කරමින් සිටියි.

මෑත කාලයේ යහපාලන ආණ්ඩුව විසින්ද හම්බන්තොට මාර්ග සංවර්ධනයට රුපියල් මිලියන 1500කට වැඩි මුදලක් වෙන් කර තිබුණි. අප සූරියවැව දක්වා මංතීරු හතරක පාරේ ගමන් ගනිද්දී මත්තල දෙසට හැරෙන මංසන්ධියේ දැවැන්ත ගුවන් පාලමක් ඉදි කරමින් තිබුණේ යහපාලන ආණ්ඩුව විසින්ය. ගොඩගම සිට හම්බන්තොට දක්වා අධිවේගී මාර්ගය ඉදිකිරීමේ ව්‍යාපෘතිය වෙනුවෙන් වෙන් කර ඇති මුදල රුපියල් බිලියන 53 කි. මේ වෙද්දීත් එම අධිවේගී මාර්ගයේ වැඩකටයුතු සිදු කෙරෙමින් පවතියි. බෙලිඅත්ත දුම්රිය මාර්ගයේ නාස්තිය ගැන අපි පසුගිය සතියක ලිවීමු.

දිස්ත‍්‍රික් මහ රෝහල
අප සිටියේ හම්බන්තොට දිස්ත‍්‍රික් මහ රෝහල අසලය. හම්බන්තොට වරාය අසලින් හැරී. සූරියවැව දක්වා දිවෙන මාර්ගයේ ටික දුරක් ගිය කළ හම්බන්තොට මහ දිස්ත‍්‍රික් මහ රෝහල හමුවෙයි. දිස්ත‍්‍රික් මහ රෝහල වුව තවමත් රෝහලේ ප‍්‍රතිකාර කටයුතු කෙරෙන්නේ නැත. තට්ටු දහයක ගොඩනැඟිල්ලක්, අති දැවැන්ත වාට්ටු සංකීර්ණයක් සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ හිස් ගොඩනැඟිලි ලෙස පවතියි. රෝහල අද්දරම මාර්ගය දෙපස ‘වන අලින්ගේ අනතුරු’ පිළිබඳ අනතුරු හැඟවීම් සහිත පුවරු තිබෙයි.

හම්බන්තොට දිස්ත‍්‍රික් මහ රෝහලේ ඉදිකිරීම් ආරම්භ වී තිබුණේ 2013 ජුනි 30 වැනිදාය. ඉදිකිරීම් වෙනුවෙන් රුපියල් කෝටි 700ක නෙදර්ලන්ත ප‍්‍රතිපාදන වෙන්වී තිබුණි. රෝහල ඇඳන් 850කින් සමන්විත වෙයි. 2015 ජුනි මාසය වෙද්දී මේ ඉදිකිරීම් අවසන් කර තිබුණි. අතිදැවැන්ත රෝහලක් වන හම්බන්තොට දිස්ත‍්‍රික් රෝහලේ ප‍්‍රතිකාර කටයුතු ආරම්භ කළද රෝහලේ දැවැන්ත බවට ගැලපෙන අන්දමට රෝගීන් පැමිණෙන්නේ නැත. මෙය හම්බන්තොට හොල්මන් නගරයේ ඇති දැවැන්තම නාස්තිකාර ඉදිකිරීමකි.‍

තොරතුරු තාක්ෂණ උද්‍යානය
හම්බන්තොටට තොරතුරු තාක්ෂණ උද්‍යානය නම් ඉදිකිරීමක් රුපියල් මිලියන 2663 ක වියදමින් ඉදිකිරීමටද නාමල් රාජපක්ෂලා සැලසුම් සකස් කර තිබුණි. 2014 අගොස්තු 10 වැනිදා ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කර තිබුනි. මේ ව්‍යාපෘතිය වෙනුවෙන් රුපියල් මිලියන 508ක් ගෙවා ඇත. එතරම් මුදලක් ගෙවීමෙන් පසුව ව්‍යාපෘතිය නවතා තිබුණි. කෙසේ වෙතත් එම ඉදිකිරීම සිදුකරන්නට තවත් රුපියල් මිලියන 2000කට වැඩි මුදලක් මකර කටට දමන්නට සිදුවෙයි. ඉන්පසුව දැන් තිබෙන ඉදිකිරීම් ලෙස අත්හැර දමන්නට සිදුවෙනු ඇත.

මිරිජ්ජවිල උද්භිත උද්‍යානය
මිරිජජවිල උද්‍යානය ඉදිකිරීම වෙනුවෙන් රුපියල් මිලියන 500 ක පමණ මුදලක් වැය කර තිබුණි. මේ වෙද්දී මිරිජ්ජවිල උද්‍යානයේ ඇතැම් ඇතුළුවීමේ දොරටු වසා දමා ඇත. උද්‍යානයේ බොහෝ ශාක මැරී ගොස් ඇත.

සූරියවැව ක‍්‍රීඩාංගනය
සූරියවැව ක‍්‍රීඩාංගනයයැයි කීවත් එය සැබැවින්ම පිහිටා ඇත්තේ මීගහජඳුරේය. අප සමඟ කතාකළ මීගහජඳුරේ මිනිසුන් දැන් සූරියවැව ක‍්‍රීඩාංගණය ගැන කතාකරන්නේ මහා කේන්තියෙනි. ‘ක‍්‍රිකට් මැච් තිබුණු දවස්වල නවාතැන් දීලා, විවිධ කෑම ජාති විකුණලා ආදායමක් ලැබුණා. ඒත් මැච් කිහිපයයි තිබුණෙ.’ මීගහජඳුරේදී හමුවූ එදිරිසිංහ මහතා එසේ කීය.

සූරියවැව ක‍්‍රීඩාංගනය ඉදිකිරීම සඳහා රජයේ ඇස්තමේන්තුවල ඇස්තමේන්තුගතව තිබී ඇති වියදම වන්නේ රුපියල් මිලියන 915 කි. එහෙත් සම්පූර්ණ වියදම ලෙස රුපියල් බිලියන 5.4ක් වැය කරන්නට රජයට සිදුව ඇතැයි කෝප් කමිටු වාර්තාවක කියැවෙයි.

දුප්පත්කම හා සංවර්ධනය
මේ ප‍්‍රදේශය අන්ත දරිද්‍රතාවයෙන් යුතු ජනතාවක් වෙසෙන ප‍්‍රදේශයකි. අතිදැවැන්ත ප‍්‍රධාන පාරවල්වලින් කැඞී ඇතුලට යද්දී පටු පාරවල් සහ කුඹුරු යායවල් හමුවෙයි. ආර්ථික අමාරුකම් මැද අඩක් නිමවූ නිවාස බොහොමයක් ඇත. ඒවායේ ජීවත්වන මිනිසුන්ට හම්බන්තොට බිලියන ගණනක සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිවලින් කිසි යහපතක් ලැබී නැත.

‘දැන් ගමේ කොල්ලන්ගෙන් සමහරුන්ට මත්තල ගුවන් තොටුපලේ රස්සා ලැබිලා තියෙනවා. ඒක තමයි එකම ආදායම. ඒත් ගුවන් තොටුපලේ මිනිස්සු නැති නිසා දැන් ඒ රස්සා ලැබෙන්නේත් නැහැ.’ උඩමත්තලදී හමුවූ ගුණසිංහ මහතා එසේ කීය.

මේ ප‍්‍රදේශවලට දියුණු සංවර්ධන ව්‍යාපෘති ගෙන ඒමේ අවශ්‍යතාවය මහින්ද රාජපක්ෂලා පෙන්වාදුන් එකක් නොවේ. ලංකාවේ ඇතිවූ තරුණ කැරළිවලට විශාල වශයෙන් මේ ප‍්‍රදේශවල තරුණයන් එකතු විය. එයට හේතුව වී තිබුණේ ආර්ථික අසහනය සහ පීඩනයයි. මේ ප‍්‍රදේශ සංවර්ධනය කිරීමෙන් එම අසහනය වළක්වාගත හැකිව තිබුණි. ඒ නිසා මේ ප‍්‍රදේශ සංවර්ධනය කිරීම අසූ ගණන්වල සිට තිබුණු යෝජනාවකි. දකුණේ ගුවන් තොටුපළක්, වරායක් පිළිබඳ යෝජනා ආවේ ඒ කාලයේය.

අනෙක් අතට මේ ප‍්‍රදේශවල විශාල වශයෙන් කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන සිදු කෙරුණි. හම්බන්තොටට ඉහළින් ඇති බණ්ඩාරවෙල, ඇඹිලිපිටිය, මොණරාගල, අම්පාර, වැලිමඩ ආදී ප‍්‍රදේශවල කෘෂිකර්මාන්තය සිදුකෙරුණි. මේ අස්වැන්නට සාධාරණ වෙළෙඳපොළක් සහ මිලක් නියම කිරීමේ අවශ්‍යතාවයක් තිබුණි.

කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනවලට අමතරව විසිතුරු මල් නිෂ්පාදනයද මේ ප‍්‍රදේශයෙහි දැවැන්ත ලෙස පැවතුණි. එයට වෙළඳපොලක් නිර්මාණය කරගැනීමටද අවස්ථාව තිබුණි. ඊට අමතරව දකුණු පළාතේ විශාල මත්ස්‍ය නිෂ්පාදනයක්ද තිබුණි. ඒ නිෂ්පාදන අපනයනය කිරීමේ හැකියාවද ඇත.

මේ ප‍්‍රදේශයෙහි විශාල වශයෙන් නිදහස් ශ‍්‍රමය තිබුණි. ඉඩම් ඇත. කර්මාන්ත ශාලා ඇති කරමින් ඒ ප‍්‍රදේශවල ශ‍්‍රමයට වටිනාකමක් ලබාදීම හරහාද සංවර්ධනය සිදුකළ හැකිව තිබුණි. රාජ්‍ය මැදිහත්වීමෙන් මේ ප‍්‍රදේශවල ආයෝජන සඳහා දිරිමත්කිරීම් කළ හැකිව තිබුණි.
ඒ සියල්ලට එහායින් මේ ප‍්‍රදේශවලට සංචාරකයන් ආකර්ශණය කරගැනීමේ හැකියාවද තිබුණි. යාල, බූන්දල, හෝර්ටන් තැන්න, ලූ‍ණුගල, කුමන, කතරගම, කිරින්ද, තිස්ස, නුවරඑළිය, බණ්ඩාරවෙල, ආරුගම්බේ ආදී ප‍්‍රදේශ රැුසකට වඩා ඉක්මනින් ළඟාවීමේ හැකියාව හම්බන්තොට සිට ඇත. මේ ප‍්‍රදේශයෙහි සංචාරක හෝටල් ආදී පහසුකම් සංවර්ධනය කරන්නට සැලසුම් කර ඇතිනම් ඒ කටයුතුද කළ හැකිව තිබුණි. ඒ කිසිවක් සිදු කිරීම වෙනුවට දැවැන්ත ඉදිකිරීම් ගැන රාජපක්ෂලා කල්පනා කළේය. ඒ වෙනුවෙන් ගත් ණය කන්දරාවකට රට යට කළේය.

වත්මන් ආණ්ඩුව විසින් සිදු කරන්නේ රාජපක්ෂලා කළ අපරාධය තරම්ම තවත් අපරාධයකි. ඔවුන් හිටපු ආණ්ඩුවේ මේ නාස්තිකාර ඉදිකිරීම් අත්හැර දමා ඇත. එහෙත් කල්පනා කළ යුත්තේ මේ ඉදිකිරීම් ඵලදායී ලෙස යොදාගනිමින් හම්බන්තොට දිස්ත‍්‍රික්කය හා ඒ අවට දිස්ත‍්‍රික්ක සංවර්ධනය කිරීමේ අසීරු කටයුත්ත සිදුකරන ආකාරය පිළිබඳවය.

තරුණයින්ගේ රැුකියා වියුක්තියට අද එකම පිළියම ත‍්‍රීවිල් රැු කියාවය. පදුරකට ගැහුවත් ත‍්‍රීවිල් එකක් විසිවීම සුළබ තත්ත්වයක් ය. අගනුවර කෙන්ද්‍රියව මේ ත‍්‍රීවිල් කෙරුවාව පිළිබඳව කල්පනා කිරීමේදී එය සමාජ ව්‍යසනයක් බව පෙනෙන්නේය. දිනෙන් දින වර්ධනයවන මේ කියන ත‍්‍රීවිල් සමාජය නිසා මාර්ග තදබදය එන්න එන්නම උග‍්‍රවෙමින් පවතින අතර ඉහළ යන මාර්ග අනතුරුවලටද මේ කියන ත‍්‍රීවිල් රියදුරන්ගේ ක‍්‍රියාකලාපයන් හේතු වී ඇත. අනෙක් පැත්තෙන් පාසලෙන් ඉවත්වූ පසුව තරුණයින් ත‍්‍රීවිලරයක් ලීස්කර රැුගෙන මහපාරට පැණීම තුළ රටේ සංවර්ධනයට අවශ්‍ය තරුණ ශ‍්‍රමය අපතේ යන්නේ ය. මේ කාරණා මෙලෙස පවතින අතර අපි මේ ලිපිය තුළින් කතාකරන්න උත්සාහ කරන්නේ මේ කියන අගනුවර කේන්ද්‍රීය ත‍්‍රීවිල් සමාජය මිනිසුන්ගේ සාක්කුව සුද්දකරන මාපියාවක් පිළිබඳවය.

මීටර් මාෆියාව
මාර්ග ආරක්ෂාව පිළිබඳ ජාතික සභාව 2016 වර්ෂයට ආදාළව කරනු ලැබූ සමීක්ෂණයට අනුව දැනට රට තුළ මගී ප‍්‍රවාහනයේ යෙදෙන ත‍්‍රීරෝද රථ ගණන ලක්ෂ 8කට ආසන්නය. එම ත‍්‍රීවිල් රථවලින් මීටර යෙ¥ ත‍්‍රීවිල් රථ ප‍්‍රමාණය ලක්ෂ 2කට ආසන්නය. 2016 වර්ෂය ගෙවී 2018 වර්ෂයද ගෙවෙමින් යන මේ මොහොතේ මේ ත‍්‍රීවිල් රථ සංඛ්‍යා දත්ත බොහෝ සෙයින් වැඩිවී තිබෙන්නට පුළුවන් බව සිහිතබාගත යුතුය. අපි කියන්නට යන මේ මාෆියාව අදාළ වන්නෙ පාරෙ ත‍්‍රීවිල් නැවතුම් පොළවල ගාල් කරතැබෙන මීටර් ත‍්‍රීවිල් රථ සඳහා ය. අපිට දැනගන්නට තිබෙන තොරතුරුවලට අනුව අගනුවර කේන්ද්‍රීයව ක‍්‍රියාත්මක වෙන මෙම ත‍්‍රීවිල් තුළ සවිකර තිබෙන මීටරයේ, මීටර් 800ක් කැරකෙන විට කිලෝමීටරයකට අයකරන මුදල පෙන්වනු ලැබේ. ඒ අනුව මෙම ත‍්‍රීවිලරයක ගමනක් යන අප මීටර් 800ක් ගියවිට කිලෝමීටරයක ගාස්තුව ගෙවිය යුතුය. සමහර ත‍්‍රීවිලරයක මීටරය, මීටර් 700යෙන් කිලෝමීටරය පෙන්වන්නට පුළුවන් ය. දැන් අපි සිතා බැලිය යුත්තේ කිලෝමීටරයට වැඩියෙන් අපි යම්ගමනක් ත‍්‍රීවිලරයක් යොදාගනිමින් යනවිට අපට නිකරුණේ අසාධාරණ ලෙස කොපමණ මුදලක් අමතරව ගෙවිය යුතුද යන්නයි. මේ මුදලත් අපේ සාක්කුවෙන් ගන්නේ ඇස්බැන්ඳුමක් කර හොර රහසේමය. මෙලෙස ත‍්‍රීවිල් රථ ගමන් ගාස්තුව මනින මීටරයන් වෙනස් කළ හැකිද එය නීතියට පටහැනි නොවන්නේ ද? එය හොඳ ත‍්‍රීවිල් රථ සේවාවකට ගැළපෙන්නේද? අපි සොයා බැලූවෙමු.

කිලෝමීටරය 1000ට දිව්වත් කමක් නෑ
‘තමුසෙලට ඕනී නම් කිලෝමිටරය රුපියල් 1000ට දුවනවා’ මෙලෙස පවසන්නේ ප‍්‍රවාහන අමාත්‍ය නිමල් සිරිපාලය. ඒ ජාතික ත‍්‍රීරෝද රථ සංගමයේ නියෝජිතයින් ඉදිරියේදීය. ප‍්‍රමිතියෙන් තොර ඉහත සඳහන් කරනු ලැබූ පන්නයේ මීටර් සවිකිරීම නිසා ඒතුළින් ත‍්‍රීරෝද රථ කර්මාන්තයට සිදුවන හානිය සහ ත‍්‍රීරෝද රථ ක‍්‍රියාකරුවන් මුහුණ දෙන ගැටලූ පිළිබඳව සාකච්ඡුා කිරීමට මෙම හමුව ඔවුන් යොදාගත්තද අමාත්‍යවරයා තමන්ගේ ප‍්‍රශ්නය මෙලෙස හෑල්ලූ‍ කිරීම නිසා ඔවුනට බලාපොරොත්තු සුන්කරගෙනම සාකච්ඡුා කෙළවර කරන්නට සිදුවී ඇත. ප‍්‍රමිතියෙන් තොර සහ මිනිසුන් ගසා කෑමම ඉලක්ක කරගෙන වෙනස්කර සවිකරනු ලැබූ මෙම ත‍්‍රීරෝද රථ මීටර් වෙනස් කිරීමට ප‍්‍රවාහන බලධාරීන්ට තිබෙන්නේ මෙවැනි උනන්දුවක් ය. මෙම තත්ත්වය තුළ අපිට සිදුවී තිබෙන්නෙ දැනදැන රැු වටෙන්න ය. අනෙක් පැත්තෙන් සමහර ත‍්‍රීවිලර් රියදුරන් රුපියල් 60ක අවමයෙන් ගමන ආරම්භ කරනවිට සමහරුන් ගමන ආරම්භ කරන්නේ රුපියල් 50කින් ය. මේ ආරම්භක කිලෝමීටරයට අයකරන මුදලය. ඇත්තෙන්ම නම් මේ අයකිරීම කරන්නේ ද මීටර් 800කට හෝ 600කට ය. මේ තත්ත්වය තුළ පාරිභෝගිකයින් ලෙස අපිට මේ මාපියාවෙන් ගැලවීමට කරන්නට තිබෙන්නේ ස්ථිර නැවතුම්පොළකින් තොරව, අන්ත‍්‍රර්ජාලය භාවිත කරමින් සිය සේවාව ක‍්‍රියාත්මක කරගෙන යන ත‍්‍රීවිල් ටැක්සි සේවාවකින් ගමන් පහසුව සලසා ගැනීමය. මෙම ටැක්සි රථ තුළ ක‍්‍රියාත්මක වෙන මිලසටහන් මීටරය, පරිගණක මෘදුකාංගයක් මාර්ගයෙන් ඨඡුී තාක්ෂණය ඔස්සේ ක‍්‍රියාත්මක වන නිසා එය හොර බොරුවෙන් තොරබව සිතිය හැකිය. මෙම නවීන ත‍්‍රීවිල් ටැක්සි සේවාවට උවද අපි ගෙවන මුදලට අදාළව බිල්පතක් නිකුත් කිරීම සඳහා පෙළබවීම් කළ යුතුය. එය එසේ නොවන තාක් ගුණාතමක සේවාවක් ලබාගැනීමට නොහැකිවනු ඇත. අනෙක් පැත්තෙන් ත‍්‍රීරෝද රථ නැවතුම්පොළ කේන්ද්‍රීයව ක‍්‍රියාතමක වෙන මේ ත‍්‍රීවිලර් මාෆියාව පිටුදැකීමට මෙම ත‍්‍රීවිල් රථ සඳහාද නවීන තාක්ෂණය සුපිරි ඨඡුී තාක්ෂණය මඟින් ක‍්‍රියාතමක වෙන මෙම මීටර් ක‍්‍රමය හඳුන්වා දිය යුතුය. එය ආණ්ඩුව මැදිහත්වී වහාම කළයුතු දෙයක්‍ ය.

මීටර්වල දෝෂ පරික්ෂා කළ යුතුයි
සුජීව අකුරන
වැඩබලන අධ්‍යක්ෂ කිරුම් මිනුම් දෙපාර්තමේන්තුව
ත‍්‍රීවිල් මීටරය තාක්ෂණික වශයෙන් පෙට‍්‍රල් මීටරයට සමානයි. සාමන්‍යයෙන් මෙවැනි උපකරණ ගෙන්වන විට මාදිලි අනුමැතියක් ගතයුතුයි. එහෙත් ත‍්‍රීවිල් මීටර් ගෙන්වීමේදී මේක වුණේ නෑ. මොකද මේ සඳහා මාදිලි අනුමැතියක් හිමිවී තිබුණේ නෑ. මේ අනුව දැනට සමාගම් කීපයකින් නොයෙකුත් වර්ගවල මීටර් ගෙන්වනවා. දැන් මේ මීටර් පරික්ෂා කිරීම් කරන්නට සහ මේ මීටර් පිළිබඳව යම් නීතිමය තත්ත්වයක් හදන්න කිරුම් මිනුම් දෙපාර්තමේන්තුව විදිහට අපි මහන්සි වෙමින් සිටිනවා. දැනටමත් අපි මේ මීටර් ගෙන්වන ආයතන දැනුවත් කරලා තිබෙනවා මේ මීටර්වල පවතින තාක්ෂණික දෝෂ හඳුනාගන්න පරික්ෂා කිරීම් කළ යුතුයි කියලා. ඒ සඳහා මේ වෙනකොට අපි එක් ආයතනයකට අනුමැතිය දීලා තිබෙනවා. කොහොම වුණත් කිරුම් මිනුම් නීතිය ක‍්‍රියාතමක කරන්න 75%කවත් ත‍්‍රීරෝද රථවල මේ මීටර් සවිකළ යුතුව තිබෙනවා. ඒ නිසා අපි මේ ගැන බැ?රුම්ව සිතිය යුතුයි.

ධම්මික ප‍්‍රියදර්ශන

රජයේ පාසල්, රජයේ ආධාර ලබන පාසල්, රජයේ අනුමත පාසල් හා පිරිවෙන් යන අධ්‍යාපන ආයතවල ඉගෙනුම ලබන ශිෂ්‍ය ශිෂ්‍යාවන්ට නිල ඇඳුම් රෙදි ලබාදීම නතර කරනු ලැබුයේ 2016 වර්ෂයේදීය. ඒ නිල ඇඳුම් රෙදි වෙනුවට නිල ඇඳුම් රෙදි මිලදී ගැනීම සඳහා වවුචරයක් ලබාදීමේ වැඩපිළිවෙළක් යහපාලන ආණ්ඩුවේ අධ්‍යාපන අමාත්‍ය අකිල විරාජ් කාරියවසම් විසින් එම වර්ෂයේ සිට ආරම්භ කළ නිසාය.
මේ වැඩ පිළිවෙළ ගැන විවිධ චෝදනා එල්ල වුවද වවුචර්පත් ක‍්‍රමය වෙනස් නොකරන බව අමාත්‍ය අකිල විරාජ් කාරියවසම් එසමයේ සපථකර ප‍්‍රකාශ කළේය. මේ සටහන තබන ඔක්තෝබර් 16 දිනද ඔහු එම සපථ කිරීම යළිත් වරක් සිදුකර තිබේ.

වවුචර්පත් ගැන ඔහුගේ සපථ කිරීම් එසේ වුවද පාසල් නිල ඇඳුම් රෙදි පිළිබඳ ඔහුගේ සත්‍යය හෙවත් කි‍්‍රයාව නම් ඊට හාස්පසින්ම පරස්පර බවට අප පසුගිය සතියේ මුල්පිටුවේ ප‍්‍රවෘත්තියක් වශයෙන් පළ කරනු ලැබීය.

මේ පරස්පර කි‍්‍රයාව සඳහා ඔහු සම්බන්ධ කරගෙන ඇත්තේ ඒ ආකාරයේම කි‍්‍රයාව පිළිබඳ පරස්පරයක් ඇති කර්මාන්ත හා වානිජ කටයුතු අමාත්‍ය රිෂාඞ් බදුයුදීන්ය.

මේ අමාත්‍යවරුන් දෙදෙනාගේ ඒකාබද්ධතාවයෙන් හෙවත් කර්මාන්ත හා වානිජ කටයුතු අමාත්‍යාංශය හා අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය ඒකාබද්ධව 2018.09.19 දින සහිතව අංක 2018/55 යනුවෙන් අමාත්‍ය මණ්ඩලයට සංදේශයක් ඉදිරිපත් කර තිබේ. ඒ පාසල් නිල ඇඳුම් රෙදි ආනයනය යන ශීර්ෂය යටතේය.

එහිදී කැබිනට් මණ්ඩලයට කාරණා කිහිපයක් පැහැදිලි කරනු ලබයි. ඒ මේ ආකාරයටය. 2015.07.10 දින ලංකා සළුසල ආයතනය අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශයේ පාසල් නිල ඇඳුම් රෙදි සැපයීමේ ටෙන්ඩරය සඳහා මිල ගණන් ඉදිරිපත් කර තිබුණු බවත්, එහෙත් සාම්පල් පරීක්‍ෂාවේදී සළුසල ආයතනය ඉදිරිපත් කර තිබුණු සාම්පලය පේෂකර්මාන්ත සේවා අභ්‍යාස ආයතනයේ පරීක්‍ෂණයෙන් අසමත් වූ බවත්, එහෙත් ඒ වනවිටත් දේශීය නියෝජිතයෙකු මාර්ගයෙන් ඉන්දියානු සමාගමක් වන වාෂි මාර්කටින් ඒජන්සීස් සමාගම සමග පාසල් නිලඇඳුම් රෙදි මෙරටට ගෙන ඒම සඳහා ගිවිසුම් ගත වී තිබුණු බවත්ය.

කැබිනට් පති‍්‍රකාවේ මේ පළමු පැහැදිලි කිරීමම ඉතාම සිත් ගන්නා සුළුය. මන්ද එම පැහැදිලි කිරීමේ කොතැනකවත් සළුසල ආයතනය පාසල් නිල ඇඳුම් රෙදි සැපයීම සඳහා අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය තෝරා ගෙන තිබූ ආයතනයක් බව සඳහන් නොවන නිසාය. කොටින්ම සළුසල ආයතනයේ සාම්පල පවා ප‍්‍රතික්‍ෂේප වූ බව සඳහන් කරන නිසාය.

එහිදීම අපට පළමු ප‍්‍රශ්නය පැනනගී අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය විසින් ලබා නොදුන් සැපයුමක් වෙනුවෙන් සළුසල ආයතනය දේශීය නියෝජිතයෙකු මාර්ගයෙන් ඉන්දියානු සමාගමක් සමග පාසල් නිල ඇඳුම් රෙදි ගෙන්වීම සඳහා ගිවිසුම් ගත වූයේ ඇයිද යන්නය. නොලැබුන ඇනවුමක් සඳහා නිෂ්පාදකයෙකු සමග ගිවිසුම් ගතවීමට සළුසල ආයතනයට තබා වෙනත් කිසිඳු ආයතනයකට අවශ්‍යතාවයක් මතු වන්නේ නැත.

එහෙත් ඇත්තට හෝ බොරුවට හෝ කැබිනට් පති‍්‍රකාවේ සඳහන් පරිදි ඒ ආකාරයට තමන්ට ලැබී නැති ඇනවුමක් සම්බන්ධයෙන් ගිවිසුම් ගත වූයේ යැයි අප සිතමු. ඉන්පසු සිදුවී ඇත්තේ කුමක්ද? කැබිනට් පති‍්‍රකාව අනුව නම් ඇනවුම් නොලැබුන ඉන්දියාවෙන් ගෙන්වූවා යැයි කියන එම රෙදි පාසල් ළමුන් සඳහා ලබාදුන් නිල ඇඳුම් රෙදි වවුචර්යක් සඳහා ලබාදීමට උත්සාහ කිරීමය. එයද ව්‍යාර්ථ වූ බව කැබිනට් පති‍්‍රකාව සඳහන් කරයි.

මෙවර උත්සාහ කරන්නේ එසේ 2016 වසරේදී වවුචර්පත්වලට ලබාදීම සඳහා උත්සාහ කරන ලද එම රෙදි ඉන් වසර 3කට පසු එනම් 2019 වර්ෂයේදී පාසල් ළමුන් සඳහා ලබාදෙන වවුචර්පත් සඳහා ලබාදීමට කටයුතු කිරීමටය.

එය නරක නැතැයි අපට සිතෙන්නේ වවුචර්පත් ක‍්‍රමය හකුලා නොගන්නේ යැයි වහසි බස් දොඩවන අකිල විරාජ් කාරියවසම් අමාත්‍යවරයා වවුචර්පත් වලට රෙදි සැපයීමේ මෙම දූෂිත ගණුදෙනුවේ කොටස්කාරයෙක් වී සිටීම දකින විටය. පාසල් ළමුන්ට දිය යුත්තේ නිල ඇඳුම් රෙදි නම් පෙර ලෙසම මිල ගණන් කැඳවා රෙදිවල තත්ත්වයත් පරීක්‍ෂා කර සුදුසු සැපයුම්කරුවන්ට රෙදි සැපයීමේ ඇනවුම් ලබාදුන්නේ නම් එහි වරදක් නැත. එහෙත් මේ කරන්න යන්නේ මහා දවාලේ හොරකමක් වැනි අමුම අමු දූෂිත ගණුදෙනුවක්ය. පාසල් ළමුන්ට ලබාදෙන්නේ වවුචර්පත්ය. එහෙත් දූෂ්කර හා අති දුෂ්කර යනුවෙන් වර්ග කරන පාසල්වල ළමුන්ට එම වවුචර් පත්වලින් අනිවර්යයෙන් මිලදී ගැනීමට සලස්වන්නේ මෙම කැබිනට් පති‍්‍රකාවෙන් යෝජනා කර ඇති රෙදි තොගයය.

තමන්ට කැමති මිල ගණනක් ඇති රෙදි, තමන්ට කැමති ප‍්‍රමාණයකට මිලදී ගැනීමට යැයි කියා ලබාදෙන වවුචරයක් සඳහා අනිවාර්ය කරන ලද සැපයුම් කරුවකුගේ රෙදි පාර්සලයක් මිලදී ගැනීම උදෙසා කැබිනට් මණ්ඩලයෙන් අනුමැතිය ඉල්ලන නිර්මාණාත්මක හොර දූෂිත ගණුදෙනු යහපාලනයක් යටතේ මිස අන්ත දූෂිත ආණ්ඩු පාලනයකදීවත් සිදුවෙතැයි සිතා ගැනීම අසීරුය.

පාසල් ළමුන්ට වවුචර්පත් මුවාවෙන් ලබාදෙන්නට යන්නේ මීට අවුරුදු 3කට පෙර තත්ත්වයෙන් බාල බව ප‍්‍රතික්‍ෂේප වූ සැපයුම්කරුවෙකුගේ රෙදිය. එසේ තත්ත්වයෙන් බාලබවට ප‍්‍රතික්ෂේප නොවූ රෙදි ලැබූ දෙමාපියන් දන්නා කාරනය වන්නේ තත්ත්වයෙන් උසස් යැයි කියා එකළ ලබාදුන් රෙදිවලද වෙළෙඳපොළ ඇති රෙදි සමග සැසඳු කළ උසස් තත්ත්වයක් නොතිබු බවය. රෙදි වෙනුවට වවුචර්පත් ලබාදීමට ලියුම්කරු ඇතුළු සමහර දෙමාපියන් කැමති වූයේ ලබාදුන් රෙදිවලට වඩා තත්ත්වයෙන් උසස් රෙද්දක් අමතර මුදලක් හෝ ගෙවා ලබාගැනීමට හැකියාව තිබූ නිසාය.

එකළ පවා ලබාදෙන්නට තරම් සුදුසු නැතැයි කියූ රෙදි වවුචර්පත් මුවාවෙන් දැන් ලබාදෙන්නට යනවා නම් එම රෙදිවල ඇති තත්ත්වය පිළිබඳව අමුතුවෙන් කථාකරන්නට දෙයක් ඉතිරිව තිබිය නොහැකිය. ඊටත් එම රෙදි ලබාදෙන්නේ ගබඩා කර තිබී වසර තුනක් පමණ කාලයකට පසුනම් තවදුරටත් එම රෙදි ගැන අටුවා ටීකා ටිප්පනි කියන්නට අවශ්‍ය නැත.

දැන් අප නැවතත් අදාළ කැබිනට් පති‍්‍රකාවට යොමුුවුන හොත් එහි කියන්නේ වාෂි මාර්කටින් ඒජන්සීස් ඉන්දියා සමාගමේ ශී‍්‍ර ලංකා ශාඛාවක් Varchewi Over seas (Private) Limited යනුවෙන් අංක 33,මට්ටම 12, පාර්ක් ලෑන්ඞ් ගොඩනැඟිල්ල කොළඹ 2 යන ලිිපිනයේ පිහිටා ඇති බවය. එම සමාගම සමග එකඟ වී ඇති කමිස කලිසම් හා සිවුරුවලට අදාළ සම්පූර්ණ රෙදි ප‍්‍රමාණය මීටර් 12,178,248ක් බවය. එහෙත් මේ වන විට එම සමාගම නිෂ්පාදනය කර ඇති සම්පූර්ණ රෙදි ප‍්‍රමාණය මීටර් 8,468,609.75 ක් බවය. එම තොගයෙන් පළමු සැපයීම වශයෙන් මීටර් 468609.75 ක ප‍්‍රමාණයක් 2016.02.24 දින ශී‍්‍ර ලංකාවට ගෙනැවිත් Global Transportation Logistic (Private) Limited ඛසපසඑැා යන ස්ථානයේ ගබඩා කර ඇති බවය. (මේ සමාගම යනු මන්තී‍්‍ර රවී කරුණානායකගේ පවුලට අයත් කටුනායක ගුවන්තොටුපළ ආසන්නයේ ඇති ගුදම් ගබඩා සමාගමය) දෙවන සැපයුම වන මීටර් 862577ක ප‍්‍රමාණයක් 2016.11.24දින ශී‍්‍ර ලංකාවට ගෙනැවිත් මේ වනවිටත් කොළඹ වරායෙන් නිදහස් කර නොගෙන වරායේ ගුදම්වල පවතින බවය. තුන්වන තොගය වන මීටර් 7,137,422.74 ක ප‍්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය අවසන් කර ඉන්දියාවේ වරාය ආසන්නයේ ගබඩා කර ඇති බවය.

ඒ අනුව කියන්නේ සැපයීමට උත්සාහ කරනු ලබන සම්පූර්ණ රෙදි තොගය මීටර් 8468609.75 ක් බවය. එහි වටිනාකම ඇමරිකානු ඩොලර් 11,871,369.90ක් බවය. එය ඩොලරය ශී‍්‍ර ලංකා රුපියල් 171 කට ගණනය කළ විට රුපියල් 2030,004,252.90ක් හෙවත් රුපියල් මිලියන 2030ක් වන බවය.

කැබිනට් පති‍්‍රකාවේ සඳහන් කරන පරිදි මෙම රෙදි පාසල් ළමුන්ට ලබාදීමට නොහැකි වී ඇත්තේ එකක් සාම්පල් ප‍්‍රතික්‍ෂේප වීම නිසාය. දෙවැන්න අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය වවුචර් සඳහා යොමුවීමය. තුන්වනුවට වවුචර්පත් සඳහා සළුසල මාර්ගයෙන් එම රෙදි ලබාදීමට ගත් උත්සාහය ව්‍යර්ථ වීමයි.

මෙම රෙදි තොගයේ පළමු තොගය රටට විත් ඇත්තේ 2016.02.24 දිනය. එම දිනය පවා පාසල් ළමුන්ට වවුචර් වෙනුවට රෙදි ලබාදෙන්නේ යැයි උපකල්පනය කළත් රෙදි ලබාදීම සඳහා වූ පසු දිනයකි. එය දෙවන තොගය පැමිණ ඇත්තේ කොහෙත්ම පිළිගත නොහැකි දිනයකය. 2016.11.24 යනු පාසල් කාලසටහන අවසන් වීමට සින කිහිපයකට පෙර බැවින්ය. පාසල් නිල ඇඳුම් රෙදි බෙදීමට ඇනවුම ලැබූ සැපයුම්කරුවකුට වුවත් එම දිනවල ගෙන්වන ලද රෙදි බෙදීම ප‍්‍රායෝගී කව සිදුකළ නොහැක්කකි. පාසල් ළමයෙකුට වසර ආරම්භයේදී ලබාදිය යුතු පාසල් නිල ඇඳුමක් යන අර්ථයට එම දිනයන් පටහැනි බව පැහැදිලිය.

අමතරව සැපයීමට බලාපොරොත්තු වනවා යැයි කියන මුළු රෙදි ප‍්‍රමාණය ගැන දක්වා ඇති රෙදී මීටර් ප‍්‍රමාණය තොගතුනේ එකතුව හා සැසඳීමේදී පරස්පරයක් පෙන්නුම් කරයි. තොග තුනේ එකතුව දක්වා ඇති මුළු රෙදි තොගයේ රෙදි මීටර් ගණනට වඩා රෙදි මීටර් මිලියනයකින් අඩුය. එසේ වුවද මිල ගණනන් සාදා ඇත්තේ මිලියනයක් වැඩියෙන්වූ මුළු මීටර් ප‍්‍රමාණයටය.

එපමණකින් මෙම කැබිනට් පති‍්‍රකාව අවසන් වන්නේ නැත. මෙම රෙදි කපා ඇසුරුම් කිරීමේ කොන්ත‍්‍රාත්තුවද එම සමාගම කරන ලද ඉල්ලීමක් අනුව ලබාදුන් බව සඳහන් කර ඇත. ඒ සඳහා රෙදි මීටරයකට ඇමරිකානු ඩොලර් 0.23 ක් හෙවත් රුපියල් 39ක් පමණ ඉල්ලා ඇත. ඒ නැව් ගාස්තු, වාරය ගාස්තු, රේගු ගාස්තු, ඇතුළු වියදම්වලට අතිරේකවය. රෙදි කැපීමේ හා ඇසිරීමේ ගාස්තුව රුපියල් මිලියන 342ක් වන විට ඉහතින් සඳහන් කළ ගාස්තු රහිතව මෙම රෙදි සඳහා පමණක් රුපියල් මිලියන 2372ක මුදලක් වැය කිරීමට රජයට සිදුවේ. දල සාමාන්‍ය රෙදි මීටරයක් සඳහා රුපියල් 280කි. ඉහත සඳහන් කළ ගාස්තු සමග එය රෙදි මීටරයක් සඳහා රුපියල් 300ද ඉක්මවා යා හැකිය. එමෙන්ම අනෙකුත් ගාස්තුද සමග මේ මුළු ගණුදෙනුවම රුපියල් මිලියන 2500 ඉක්මවා යනු ඇතැයි නිරීක්‍ෂණය කළ හැකිය.
අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය පාසල් නිල ඇඳුම් සඳහා රෙදි ලබාදීමේදී උසස් යැයි කියූ රෙදිවලට පවා එතරම් වැඩි මුදලක් ලබාදුන්නේ නැත. මේ වූ කලී වසර තුනකට පෙර අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශ රෙදි මිලදී ගත් මිලට වඩා දෙගුණයකට ආසන්න මිලකි.

එම මිල වැඩිවීමේ උත්ප‍්‍රාසය වන්නේ ඇසුරුම් කර පාසල් නිල ඇඳුම් රෙදි ලබාදීමේ කි‍්‍රයාවලියේදී රෙදි කපා ඇසුරුම් කිරීම සඳහා විශාල මුදලක් වැය වීමද නිල ඇඳුම් රෙදි සඳහා වවුචර්පත් ලබාදීමට එක් හේතුවක් බව පැවසූ අකිල විරාජ් කාරියවසම් අධ්‍යාපන ඇමතිවරයා ඔහුද ඇතුළත් කැබිනට් පති‍්‍රකාව තුළ රෙදි කැපීම හා ඇසිරීම සඳහා ඇදහිය නොහැකි මිලක් සඳහන් කර රෙදි කැපීම හා ඇසීරීම සඳහා දායක වී තිබීමය.
මෙම කැබිනට් පති‍්‍රකාවෙන් කර්මාන්ත හා වානිජ කටයුතු අමාත්‍යාංශය ණයවර ලිපි විවෘත කිරීමට අවසර ඉල්ලා ඇත. ඒ රුපියල් මිලියන 2030 ක් සඳහාය. එසේම රෙදි කොළඹ වරායට ප‍්‍රවාහනයට, වරායේ ප‍්‍රමාද ගාස්තු ගෙවීමට හා රේගු ගාස්තු ගෙවීමටද මුලද් ඉල්ලා ඇත. එහෙත් කැබිනට් පති‍්‍රකාවේම සඳහන් කරන පරිදි කර්මාන්ත හා වානිජ කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ අභ්‍යන්තර විගණනය සඳහන් කර ඇත්තේ නීත්‍යනුකූල ටෙන්ඩර් පටිපාටි අනුව එම මුදල් ගෙවීම අනුමත කළ නොහැකි බවය. මුදල් ගෙවීමට නොහැකි බවට වූ වාර්තාවක් නීතිපතිවරයාට එම අංශයෙන් යොමු කර ඇති බවය.

ඉන් කියන්නේ කර්මාන්ත හා වානිජ කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ අභ්‍යන්තර විගණන අංශයද මෙම ගණුදෙනුව දූෂිත ගණුදෙනුවක් බව හඳුනාගෙන ඇති බවය. ඒ නිසාම මෙම පාසල් නිල ඇඳුම් රෙදි ගණුදෙනුව දූෂිත ගණුදෙනුවක් යැයි කියන්නට තවත් සාක්ෂි අවශ්‍යවන්නේ නැත. මෙම අකිල විරාජ් රිෂාඞ් බදුයුදීන් දූෂිත ගණුදෙනුවේ සැබෑ තත්ත්වය දැන ගැනීමට අපට ඉතිහාසයට ද යා හැකිය. එහිදීත් අපට ඔප්පු වන්නේ මේ ඇමතිවරුන් දෙදෙනා අනෝන්‍ය සහයෝගයෙන් මෙම රෙදි ගණුදෙනුව සඳහා 2016 වර්ෂයේ සිටම උත්සාහයක් දරා ඇති බවය. එම උත්සාහය ඊළඟ සතියේදී සටහන් තැබෙනු ඇත.