සුරංගනා කතා ලොව කීර්තිමත් කෘති කිහිපයක් වෙයි. එකක් ග්‍රීම් සුරංගනා කතාය. අනෙක හාන්ස් ක්‍රිස්ටියන් ඇන්ඩර්සන්ගේ සුරංගනා කතාය. මේ අතර ප්‍රකටම කෘතියක් ද වෙයි. ඒ ලස්සන වසිලිස්සා නම් රුසියානු සුරඟන කතා එකතුවයි. කෘතියක් වශයෙන් එය ජනාදරයට පත්වූ තරම කෙසේද යත් එය දැන් ප්‍රගති හා කැඩපත ප්‍රකාශනවලින් පමණක් නොව සුරස, අරටුව, ඉසිවර ආදි සෙසු ප්‍රකාශන ආයතනවලින් නැවත මුද්‍රණය කරමින් සිටී. එසේම නොනැවතී පරිවර්තනය වෙමින් ද පවතී.
රුසියාව ලංකාවට ද වැදගත් වන හේතු අතර දේශපාලනික සංකල්ප හා මූල පද්ධති පෝෂණය කිරීම සහ පරිවර්තන සාහිත්‍යයේ ආරම්භක අඩිතාලම නියෝජනය කිරීම කැපී පෙනේ. මෙම පරිවර්තන කෘති බිහිවීමෙහි උරදුන් දැදිගම වී රුද්‍රිගු, ඌරාපොළ හේමාලෝක හිමි, ඒ.පී. ගුණරත්න ආදි වියතුන්ගේ පරපුර මෙහි ලා සිහි කළ යුතුය. ගේය පද සාහිත්‍යයට එනවිට රුසියානු සාහිත්‍ය කෘතිවලින් ආභාසය ලබා කළ ගී කිහිපයක් සහෘද මනසේ මැවෙයි. ‘ඉවාන් පවුලු‍ෂා’ ගීය රුසියානු ලේඛක මැක්සිම් ගෝර්කිගේ ‘මකාර් චුද්‍ර’ කෙටිකතාව හා The Gypsy Camp Vanishes Into the Blueසිනමාපටය අනුව ගේය පද රචක චාරුක සුරවීර නිර්මාණය කර තිබේ. ලලිත් ද සිල්වා ලියූ ‘මා ඔබත් එක්ක සුහද කතාවක්‘ ගීය තෝල්ස්තොයි විසින් විරචිත ඇනා කැරනිනා අනුව ලියා ඇතැයි පද රචකයා පවසයි. ගේය පද රචක අමිල තේනුවර ටෙලි සිත්තමක තේමා ගීයක් සඳහා වසිලිස්සා සුරඟන කතාව ප්‍රස්තුත කර ගෙන තිබේ. චරිත දිසානායක ලියූ කසුන් කල්හාර සිය හඬින් සීත බඳුනක තබා ගල් කළ ‘සීතලයි සීතලයි ජීවිතේ’ ගීය ද වසිලිස්සා සුරඟන කතාව ඇසුරින් නිමවාලූවකි. වසිලිස්සා යනු ‘වාසිලි’ යන පුරුෂ නාමයේ ස්ත්‍රී පෙරළුමයි. එහි අර්ථය රැජින යන්නයි. වසිලිස්සා කතාන්දර දෙකක පෙනී සිටී. ඒ පළමු කතාවේ ලස්සන වසිලිස්සා (Vasilissa the beautiful) ලෙසිනි. දෙවැන්නෙහි නුවණැති කුමරිය හෙවත් නුවණැති වසිලිස්සා (Vasilissa the wise) ලෙසිනි. නුවණක්කාර වසිලිස්සා සහ ලස්සන වසිලිස්සා යනුවෙන් සේනාරත්න වීරසිංහ සහ මනෝරම වීරසිංහ එක්ව කෘතියක්ද පළ කර තිබේ. මෙම ගීයට පාදක වන්නේ ඉන් පළමු වසිලිස්සා යි.
සීතලයි සීතලයි ජීවිතේ
ඔබ එනවදෝ
උණුහුම අරන්
වසීලිස්සා
චරිතගේ වදනෙහි ඔබා බැලිය යුතු අමුතු ව්‍යංග ්‍යාර්ථ හෝ සංකූලතා නොඑයි. අදහස පැහැදිලිය. නමුදු එය එලා බැලිය යුතුය. රුසියානුවෝ ස්ලාවික් නම් සිය මුල්වැසියන්ගේ පටන් ජනප්‍රවාදවල පන්නරය ලැබුවෝ වෙති. සිය දේශයේ භූගෝලීය පිහිටීමත්, ඊට විවිධ ජනයාගේ ආගමනයෙන් සිදු වූ සංස්කෘතික ආබද්ධවීමුත්, නොනැවති යුද ඉතිහාස හේතුවෙනුත් ඔවුහු සිය දේශයේ නාමය ගන්නා සෑම කූඩා ඒකකයක් වෙතම සිය අනන්‍යතාව රඳවා තබා ගැනීමට තැත්කළහ. කතාන්දර ඉන් එකකි. රුසියානු කතාන්දර වර්ග කිහිපයකි.
- සුරංගනා කතා (volshebnyne skazki)
- එදිනෙදා ජන කතා (bytoviaia Skazka)
- සත්ත්ව කතා (skazka o zhivotnykh)
- වෙනත් ආගමික කතා
රුසියාවේ ඇත්තේ දීර්ඝ සීත සෘතුය. කෙටි ගිම්හාන සෘතුය. එබැවින් බොහෝ රුසියානු සාහිත්‍ය කෘතිවල සීත සෘතු හා හිම වරදින්නේ නැත. වසිලිස්සාගේ කතාවට අනුව ගේය පද රචකයා සීතලයි සීතලයි පවසන්නේ කාලගුණ සීත පමණක් නොවේ. සියලු සිත් සීතලෙන් මිදී ඇත. ආර්ථික දේශපාලන විපර්යාස හමුවේ කරකැවෙමින් පවත්නා පාලක පැලැන්තිය අනුව සැකැසී දැන් සියලු ජීවිත පණ ගැසෙනු පමණි. ඒවායේ උණුහුම නැත. සුරඟන කතාවේ උණුසුම දැනෙන ගිනි හොයන්නට ගියේ වසිලිස්සාය. වසිලිස්සා ගියා නොව ඇයට යන්නට සිදුවිය. කුඩම්මාගේ දියණියෝ ඇය ගිනි ගෙනෙන්නට පිට කරත්. එහෙත් මේ ගීය ගයන්නේ ඔවුන් යැයි සිතීම අපහසුය. එසේ නම් බාබායිග ාගේ පාලනයට නතුව හිඳ අවසානයේ වසිලිස්සාගේ කරුණාව ලද බිරියෝසා ගස, බල්ලා, පූසා සහ වැටකඩුලු වන්නට ඉඩ ඇත. බිරියෝසා ගස යනු ද ඉංග්‍රීසි බසින් වහරන බර්ච් ගසය. එය රුසියානු බසින් වහරන්නේ බිර්යෝසා (Береза) ලෙසිනි. දැදිගම වී රුද්‍රිගුහු එම ගස කතාවේ නිරූපිත ස්වභාවයට ම ගැළපෙන සේ බිරියෝසා ලෙසින් සිංහල බසට ගනිති.
වසිලිස්සාගේ ගිනි සොයා යාම සම්බන්ධයෙන් හෂිත අබේවර්ධන ‘අමල්බිසෝ’හි මුල් කතාවේ ඇය ගිනි සොයා ගිය කතාන්දරය හා සමපාත කරයි. ‘නගුල්මුන්නා සහ තවත් කතා’ හි ‘එමල්බිසෝ’යනුවෙන් දක්වන්නේ ද ඇයමයි. තවත් ලිපියකදී ඔහු ප්‍රොමිතියස් බන්ධනයේ ආකාරය ද එවැන්නකැයි සැක කරයි. වසිලිස්සා ඉන්දු – යුරෝපීය සින්ඩරෙල්ලා ආකාරයේ කුඩම්මා සහ දිළිඳු දැරිය තේමා කරගත් කතා ගණයට මෙය අයත් බැව් පැහැදිලිය.
“අමල් බිසෝ, මේරි ෆ්‍රෙයර්[Old Deccan Days] කතා එකතුවේ ‘සූර්ය බායි’ කතාව ලෙසද, ‘ලස්සන වසිලිස්සා’ කතා එකතුවේ ‘ලස්සන වසිලිස්සා’ කතාව ලෙසද හමුවෙයි. ඒවායේ කතාංශූන් එකිනෙක හා වෙනස් වෙන්නේ සුළු වශයෙනි. අමල් බිසෝ කතාවේ එන මුරුංගා ගස, වසිලිස්සා කතාවේ බිරියෝසා ගසක් බවට රූපාන්තරණය වෙයි.” (හෂිත අබේවර්ධන රසවතිය, ඉබ්බන්කටුව හා ලස්සන වසිලීස්සා, රැස)
ඉම නොපෙනෙනා වනයේ…
සීතල හොරෙන් දෑලේ
ඔබ එනවදෝ උණුහුම අරන්
වසීලිස්සා.. වසීලිස්සා..”
රුසියාවේ වනාන්තර පද්ධති බහුලය. මිශ්‍ර වනාන්තර හා සදාහරිත වනාන්තර බහුලය. තුරු රහිත මිදුණු ප්‍රදේශ හා තණකොළ පමණක් වැවෙන ප්‍රදේශ ද පැතිර පවතී. මේ භූමි පද්ධතියේ පිහිටි වනාන්තර රුසියානු ගොවියන්ගේ සියලු ජීවන අවශ්‍යතා සැපිරූවක් විය. කාර්මීකරණයට පෙර අවධිවල ගොවීන්ගේ කුදුමහත් සියලු ගෘහ කටයුතු ඉටුවූයේ වන සම්පත් ඇසුරිනි. රුසියානු ගැමිලියන් මුළුතැන්ගෙයි උපකරණ සාදන්නේ වනයෙන් ගත් කළමනාවලිනි. සතුරකු ලෙසද මවක ලෙසද පෙනී සිටින බාබායිගා අතුගාමින් එන කොස්ස බර්ච් ගසෙන් සැකසූවකි. ගැමිලියන් විවාහපත් වෙද්දී නැන්දම්මා දෙන බැටලු දෙන ඇගේ කුටුම්බයේ සාමාජිකයන්ගේ වස්ත්‍ර ඇය නිමවිය යුතුය යන අදහස අනුව සැපයේ. වසිලිස්සා කතාවේ කුඩම්මාගේ දියණියන් රෙදි ගොතන්නට එළිය නැතැයි ඇය පිටමං කර හරින්නේ ද මහ වනයටයි. වසිලිස්සා බිහිවන්නේ ද වනාන්තර අසබඩ ගම්මානවල සිටි ගැමි ගෙවිලියන් අසළය. 18වන සියවසේ පමණ රුසියානු පාලකයන්ගේ මැදුරුවල bakhari සහ skazochniki නමින් කතා කියන්නන් සිටි අතර පසුව ඔවුහු කී ගම්බිම් කරා ව්‍යාප්ත වූවෝය. සෝවියට් සංගමයේ නැගීමත් සමග සාමාන්‍ය ජනතාවට රුසියානු ජනකතා හා සුරඟන කතා සමීප කරවීමටත් කොමියුනිස්ට්වාදය ව්‍යාප්ත කිරීමේ මෙවලමක් ලෙසත් ස්ටාලින්ගේ පාලන සමයේදී ඒ කතා එක් කර සංග්‍රහ වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කෙරිණි. සිය රෙජිමය පුළුල් කිරීමට අවැසි එය බව ස්ටාලින් හඳුනාගැනීමත් සමග එම කතා රුසියානු පුවත්පත් හා සඟරාවල පළවීම ඇරඹේ. පීටර්බර්ග් නුවර ප්‍රමුඛ නාගරික ප්‍රජාව අතර මෙය ව්‍යාප්තවීමේත් වෙනස්වීමේත් තත්ත්වයක් ඇති වූවත් ගම්බදව මෙම කතා එදිනෙදා අවශ්‍යතාවක් දක්වා වර්ධනය විය. ඇලෙක්සැන්ඩර් පුෂ්කින්, ලියෝ තෝල්ස්තෝයි වැනි ලේඛකයෝ මේවා එක් කර ළමුන් සඳහා කෘති පළ කළහ. මෙවැනි කරුණු හේතුවෙන් වසිලිස්සාට තනිව වනයේ අතරමං වීමට ඉඩදීමට අවසරයක් නොඑයි.
මනුසතුන් නැති වනයේ…
රාක්ෂයින් සරනා බිමේ..
ඔබ එනවදෝ උණුහුම අරන්
වසීලිස්සා..වසීලිස්සා..
මෙහි කියවෙන පරිද්දෙන් වසිලිස්සා යනු වනන්තරයේ සිටින්නේ බාබායිගා යකින්නයි. රුසියානු බසින් ‘බාබා’ යන්නෙන් අත්තම්මා, මැහැල්ල වැනි අරුතක් කියවේ. අමල්බිසෝ සහ පෙරදිග කතාවල එන රාක්ෂසයන් මෙන් බාබායිගා නියෝජනය කරන්නේ රුදුරු සතුරු පක්ෂය නොවේ. විකට පෙනුමැති රුවක් දිස්වන බාබායිග ාට චරිත අමතන්නේ ‘බාබායිගා ආච්චියේ’ ලෙසිනි. එම වදනින් ම සතුරු බව බිඳ වැටී ඈ කෙරේ ළතෙත් හැඟීම් වැඬේ. තමා කරා එන චරිතවලට උදව් කිරීමට පසු නොබසින ඇය කෙරෙන් ළපටි දරුවන් සිටින මව් කෙනෙකුගේ ස්වභාවයක් ඉස්මතුවන්නේ යැයි විචාරකයෝ පවසති. වනයට අධිපති දෙවඟන ලෙසින් පෙනී සිටින බබායිගා, තමා කරා එන චරිතවලට අභියෝග ලබාදෙන්නා සේම ඔවුන් බියගන්වා ආරක්ෂාව සැපයීම වැනි ගුණාංග ද පෙන්වයි. ස්ලාවික් පුරාවෘත්තවල එන මැය පශ්චාද් ක්‍රිස්තියානි පුරාවෘත්තවල කාන්තාවන්ට වැදගත් චරිතයක් වී ඇතැයි සැලකේ. වසිලිස්සා යන වනයේ මනුසත්තු නැත. සිටින්නේ බාබායිගා පමණි. බාබායිගා ද දරුණු රාක්ෂසයෙක් නොවේ. වනයේ සිටින්නේ සුරංගනා කතාවල ද නිත්‍ය සාමාජිකයන් වන වනසත්තු ය. එල්ම්, බර්ච්, ඕක් ආදි තුරුය. එබැවින් ගී පද රචනයේ එන ආකාරයට වසිලිස්සා ගිනි රැගෙන එන තෙක් සිටින ගීය කියන්නාට බිය වීමට හේතු නොපෙනේ.
වසන්තය එනතුරා
අයිස් කඳු දිය වෙනතුරා
ඇවිද යමු අපි
මනුසතුන් හමුවන තුරා
සීත සෘතුව අවසන් වන තෙක්, අයිස් කඳු දියවෙන තෙක් ඇවිද යාමට ගීය ගයන්නා වසිලිස්සාට ඇරයුම් කරයි. ‘දියවෙන්නට පෙර හෙට උදයේ හිම ජීවිතේ බැලලයිකාව වයමින් යමු’ යැයි ඉවාන් පවුලු‍ෂාට කියන්නිය මෙනි. යූරල් කඳුකරය පසෙකින් ද සෙසු කඳු පද්ධති අතරින් ද ගලා යන වොල්ගා නදියෙන් ද දකුණින් පිහිටි කළු මුහුදින් ද සුසැදි මෙම දේශයේ ස්වාභාවික සම්පත් ඔවුන්ගේ නිර්මාණ සාහිත්‍යයට අවශෝෂණය වී ඇත. චරිතගේ ගේය පදවල මේ කිසිවක් නොකියන්නේ වුවද එහි දැල් එලා විස්තාරණය කිරීමට හැකි බව පැහැදිලිය.
රුසියානු සුරංගනා කතාන්දරවල කෙළවර මිහිරිය. සුඛාන්තය. කතාවේ වීරයා හෝ වීරවරිය දුප්පත් පුද්ගලයෙකි. සතුරා විහිලු ආකාර ස්වභාව සහිත තැනැත්තෙකි. මෙසේ හෙයින් බටහිර සුරංගනා කතාවල දැක්වෙන මිථ්‍යා සංකල්පවල ෆැන්ටසියම මවන ස්වභාවයක් රුසියානු කතාන්දරවල නොඑයි. ඒවා ගැමි ගොවි දිවියේ හර පද්ධතීන් හා මුදුන්මූල සංස්පර්ශ කරවයි. කතුවරයා බාබායිගා පවා ඥාතියකු වැනි සානුකම්පිත නිතර දෙවේලේ කියවන අත්තම්මා කෙනෙකු මිස වස දී ඇපල් කන්නට දෙන දැඩි සැතිරියක නොකරයි. දෙවියන් සහ යක්ෂයා කියා වෙනම අයකු නොපෙන්වන අතර සාර්වරුන් උපහාසයට ලක්කරන වැනි කතාන්දර දක්වා වැඩී ඒවා ජනකතා ස්වරූපයෙන් ගම්බදව මුඛ පරම්පාරනුගතව පවතී. ඉවාන් බිලිබින් (1876-1942) වැනි සිත්තරුන් අතින් සිතුවමට නැගෙන වසිලිස්සා එම සිතුවම් හේතුවෙන් ම රුසියානු අනන්‍යතාව පවත්වාගෙන සෙසු රටවල සුරඟන කතා කෘති පරයා ව්‍යාප්ත වේ.
වසිලිස්සා අඩි තබමින් බියපත් වනයේ තුරු පීරමින් එන දසුන අපට මවා ගැනීමට සලස්වා කසුන් කල්හාර ‘වසීලිස්සා…’ යි දීර්ඝ ස්වරයකින් ගයනු අන්තිම හිම බිඳත් වාෂ්පවීමට පෙර අපට නැවතත් ඇසෙනු ඇත.■
■ අයෝධ්‍යා මැණික්හින්න
