මැජික් සංදර්ශනවලදී, මැජික්කරුවා අපට යම්කිසි යම් දෙයක් පෙන්වයි. ඉන්පසුව යම් විජ්ජාවක් කර අතුරුදන් කරයි. පසුව එය තවත් තැනකින් මතුවෙයි. ඒ සියල්ල සිදුවුණේ කෙසේද, ඒ පසුපස තිබුණු සැලසුම කුමක්ද යන කාරණා මැජික්කරුවා අපට කියන්නේ නැත. එහෙත් ආණ්ඩුව යනු මැජික්කාරයෙක් නොවේ. ආණ්ඩුව එකක් අතුරුදන් කොට, තව තැනකින් මතු කළාම අත්පුඩි ගසන්නට පුරවැසියන් සූදානම් නැත. වහලුන් නම්, ආණ්ඩුව මැජික්කාරයෙක් යැයි සිතා, ඔවුන් කරන විජ්ජාවලට අත්පුඩි ගසනු ඇත. පුරවැසියන් අත්පුඩි ගසන්නේ නැත.
ඒ නිසා මේ දිනවල ආන්දෝලනයට ලක්වී ඇති සෑන්ඩ් එන්ජින් හෙවත් ගල්කිස්සේ වැලි අතුරුදන් කොට, තව තැනකින් මතුකිරීමේ විජ්ජාව දෙස නිහඬව බලා ඉන්නට වහලුන් නොවන සැබෑ පුරවැසියන්ට ඕනෑ නැත.
ඔවුන්ට අවශ්‍ය ආණ්ඩුව කරන්නේ කුමක්ද, එයට තිබුණු සැලසුම කුමක්ද, එය ක්‍රියාත්මක කළේ කෙලෙසද කියා විස්තර ඇතිව දැනගැනීමටය.
අප්‍රේල් 23 වැනිදා අද දෙරණ ප්‍රවෘත්ති විකාශයෙහි මේ වෙරළ ගොඩකිරීම ගැන වාර්තාවක් පළවිය. ඒ වාර්තාව අනුව ආණ්ඩුව පැත්තෙන් නම්, මේ වැලි මුහුදට ගසාගෙන යන බව කීවේ නැත. ඒ වෙනුවට මේ ගොඩකිරීම විවේචනය කළ පරිසරවේදියෙකු වන සමන්ත ගුණසේකර කීවේ මෙම ගොඩකිරීම් නැවත මුහුදට ගසාගෙන යනු ඇති බවය. මෙම ව්‍යාපෘතිය ගැන මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය නොදන්නා බව ඔහු කීය. ඊඅයිඒ හෙවත් මෙම ව්‍යාපෘතියෙන් සිදුවන පරිසර බලපෑම ගැන වාර්තාවක් නැති බවත් ඔහු කීය. එහෙත් වෙරළ සංරක්ෂණ සහ වෙරළ සම්පත් කළමණාකරණ දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ නෙජරාල් නීතිඥ ප්‍රභාත් චන්ද්‍රකීර්ති කීවේ මේ ව්‍යාපෘතිය වෙරළ ගොඩ කරන ව්‍යාපෘතියක් බවය. වැලි ගසාගෙන යෑමට නියමිත බව ඔහු ඒ වෙලාවේ කීවේ නැත.
පසුව මාධ්‍ය ආයතනවලින් විමසීම් කරන විට දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාජල් නීතිඥ ප්‍රභාත් චන්ද්‍රකීර්තිද පිළිගෙන තිබුණේ මෙම ව්‍යාපෘතිය පරිසර අධ්‍යනයක් නැතිව කළ ඉදිකිරීමක් බවය. මේ ඉදිකිරීම සෑන්ඩ් එන්ජින් නම් ලොව පිළිගත් ක්‍රමය අනුව ඉදිකළ බව ඔහු කියන්නේය. ඒ ක්‍රමවේදය ගැනත්, ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක කළේ ඒ ක්‍රමයද නැද්ද යන කාරණාව ගැනත් අපි මේ සටහනේ ඉදිරියේදී කතා කරන්නෙමු. එහෙත් අප කෙටියෙන් විමසිය යුත්තේ වෙරළ සංරක්ෂණ සහ වෙරළ සම්පත් කළමණාකරණ දෙපාර්තමේන්තුව මේ වන විට ප්රමාණවත් ලෙස තමන්ගේ වගකීම් ඉටු කරමින් සිටිනවාද යන්නය.
මූලික වගකීම්
ලංකාවේ දූපත් රටකි. ඒ නිසා වෙරළ සංරක්ෂණය අපට හේතු ගණනාවක් නිසා වැදගත් වන ක්ෂේත්‍රයකි. වෙරළ සංරක්ෂණයට වෙනම දෙපාර්තමේන්තුවක් ඇත්තේද, එයට වාර්ෂිකව විශාල වශයෙන් ප්‍රතිපාදන වෙන් කරන්නේද, වෙරළාරක්ෂකයන් සඳහා විශේෂ ත්‍යාග දීමනා ලබාදෙන්නට වෙරළ ආරක්ෂක ත්‍යාග අරමුදලක් තිබෙන්නේද ඒ නිසාය.
එක් පැත්තකින් ලංකාවේ වෙරළ තීරය සංචාරක ආකර්ශනයට හේතු වෙයි. ඒ නිසා අප වෙරළ රැකගත යුතුය. වසරෙන් වසර වෙරළ ඛාදනය වුණොත් ලංකාව වැනි පුංචි රටක භූමිය විනාශ වනු ඇත. එයද වෙරළ ගැන කල්පනා කරන්නට හේතුවකි.
2018 වසරේදී වෙරළාරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුවෙන් ක්‍රියාත්මක කළ දැවැන්ත ව්‍යාපෘති 13ක් සඳහා රුපියල් මිලියන 1024ක් හෙවත් කෝටි 102.4ක් වෙන්කර තිබේ. ඒ අතරින් එක් ව්‍යාපෘතියක් අවුරුද්ද අවසන් වනතුරු පටන්ගෙන තිබුණේ නැත. අනෙක් ව්‍යාපෘති 12 අවසන් කර තිබුණේත් බාගෙටය. අවුරුද්ද අවසන් වනතුරු වෙන්කරන ලද මුදල් අතරින් රුපියල් මිලියන 890.2කට අදාල ව්‍යාපෘති අවසන් කර තිබුණේ නැත.
සරල බසින් කීවොත් මේ දෙපාර්තමේන්තුවත්, ලංකාවේ අනෙක් දෙපාර්තමේන්තු සේම අකාර්යක්ෂම එකකි.
මේ ආණ්ඩුව පැමිණීමෙන් පසුව කැලිඩෝ වෙරළ තීරයේ සහ රත්මලාන හා ගල්කිස්ස ආශ්‍රිත වෙරළ තීරයේ වැලි පුරවා කළ විනාශය ගැන සාකච්ඡාව එන්නේ ඔය අස්සටය. වෙරළ සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව භාරව ‘යහපාලන ආණ්ඩුව’ කාලයේ සිටියේ හිටපු ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේනය. දැන් ඔහු ආණ්ඩුව පැත්තේය. දැන් ඒ දෙපාර්තමේන්තුව අයත් වන්නේ පරිසර හා වනජීවී අමාත්‍යාංශයටය. අමාත්‍යවරයා වන්නේ එස්.එම්. චන්ද්‍රසේනය.
වෙරළ සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව වෙරළ සංරක්ෂණ වැඩසටහන් කළ යුතුය. ඊට අමතරව වෙරළ සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ ප්‍රධානම කාර්යභාරයක් වන්නේ වෙරළ අසබඩ අනවසර ඉදිකිරීම් සිදුකිරීමට ඉඩ නොදීමය. එහෙත් 2012 සිට 2018 දක්වා වසර හයක් තිස්සේ වෙරළ සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව හඳුනාගෙන තිබුණු අනවසර ඉදිකිරීම් සංඛ්‍යාව 1764කි. කඩා ඉවත් කිරීමට නියෝග ලබාගත් අනවසර ඉදිකිරීම් සංඛ්‍යාව 1615කි. එහෙත් කඩා ඉවත් කර තිබුණේ සිතාගන්නවත් නොහැකි තරම් අඩු ඉදිකිරීම් සංඛ්‍යාවකි. එනම් 215කි.
වසර හයක් තිස්සේ වෙරළාරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුවෙන්ම නීතිවිරෝධී ලෙස හඳුනාගත් ඉදිකිරීම් 1400ක් ගැන කිසිම පියවරක් ගෙන තිබුණේ නැත. මේ ආයතනයේ අකාර්යක්ෂමතාවය එයින්ම පැහැදිළි වෙයි.
මේ ආණ්ඩුව ලංකාවේ වෙරල ආරක්ෂා කරන්නට මහා හපන්කමක් කරනවානම් මුලින්ම කළ යුතුව තිබුණේ කෝටි ගණන් වටිනා, පර්යේෂණාත්මක මට්ටමේ ව්‍යාපෘති නොවේ. මෙවැනි අනවසර ඉදිකිරීම් ගැන වෙරළාරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුවේම ඇති දත්ත සොයාබලා ඒ ඉදිකිරීම් විනාශ කිරීමය. එදිනෙදා සරල දේවල් නොකර, මහා කයිවාරු ගැසීමෙන් පලක් නැත.
සෑන්ඩ් එන්ජින්
අපට නොතේරෙන අමුතු වචනයක් මෙන් ‘සෑන්ඩ් එන්ජින්’ නම් ක්‍රමයක් ගැන වෙරළ සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල්වරයා කියා තිබේ. එහෙත් අන්තර්ජාලය දියුණු, ඕනෑ කාරණයක් ගැන මූලික දැනුමක් පැය කිහිපයක් ඇතුළත ලැබිය හැකි වත්මන් යුගයේ නොදන්නා වචන ගෙනහැර පා තමන්ගේ වැරදි වසාගැනීමේ හැකියාවක් නැත. අපි සෑන්ඩ් එන්ජින් ක්‍රමවේදය ගැන ලිපිලේඛන, නෙදර්ලන්තයේ සහ බි්‍රතාන්‍යයේ ක්‍රියාත්මක කළ සෑන්ඩ් එන්ජින් ව්‍යාපෘතිවලට අදාල පරිසර තක්සේරු වාර්තා කියවා බැලුවෙමු.
අපට පැහැදිළිව පෙනුණේ, පරිසර හිතකාමීව ක්‍රියාත්මක කළ පර්යේෂණාත්මක ව්‍යාපෘතියකට නෙදර්ලන්තයේ හා බි්‍රතාන්‍යයේදී පාවිච්චි කළ නමක්, ලංකාවේ කළ පරිසරය විනාශ කරන අන්දමේ විනාශකාරී ව්‍යාපෘතියකට පාවිච්චි කර ඇති බව පමණි.
මූලිකම කාරණාව වන්නේ සෑන්ඩ් එන්ජින් ක්‍රමය යනු මෑත කාලයේදී නෙදර්ලන්තය ආරම්භ කළ, වෙනත් රටවල්ද ක්‍රියාත්මක කිරීමට උත්සාහ කරන ‘පර්යේෂණාත්මක’ ක්‍රමවේදයක් බවය. එය 2011 දී නෙදර්ලන්තයේ දකුණු වෙරළ තීරයේ ක්‍රියාත්මක කර තිබුණි. මහාචාර්ය මර්සල් ස්ටයිව් මෙම ක්‍රමවේදය හඳුන්වාදුන් පුද්ගලයා ලෙස සලකයි. මෙම ක්‍රමවේදය සෑන්ඩ් මෝටර් ලෙසද හඳුන්වයි.
එම ක්‍රමවේදය අනුව වැලි ක්‍රමයෙන් ගසාගෙන ගොස් තැන්පත් වීමක් බලාපොරොත්තු වන බව ඇත්තය. එහෙත් මේ ක්‍රමය අනුව බලාපොරොත්තු වෙන්නේ එක්වරම වාරකනට මුහුදු වැලි ගසාගෙන ගොස්, තට්ටු පිටින් මුහුද ඇතුළට වැලි ගොස් දවසෙන් දෙකෙන් ඛාදනය වීමක් නොවේ. මුහුදට කඩාගෙන ගිය වැලි, විජ්ජාවකින් මෙන් වසර කිහිපයකින් පසුව තවත් තැනකින් මතුවීම නොවේ.
ඒ වෙනුවට වසර ගණනාවක් තිස්සේ මුහුදු තරංග ඔස්සේ වැලි ගසාගෙන ගොස්, ක්‍රමයෙන් තැන්පත් වීම එම ව්‍යාපෘතිය අනුව බලාපොරොත්තු වෙයි. වැලි තැන්පත් කිරීම එහිදී ප්‍රවේශමෙන් සිදුකරයි.
නෙදර්ලන්තයේ මුල් ව්‍යාපෘතිය සැලසුම් කර ඇත්තේ වසර පහක් තිස්සේ වැලි ගසාගෙන ගොස් තැන්පත් වීමත්, වසර විස්සක් තිස්සේ ඒ අවට නව පරිසර පද්ධතියක් සැකසීමත් සඳහාය. මෙම වැලි පිරවීමට පෙරත්, වැලි පිරිවීමෙන් පසුව අද දක්වාත් එම වෙරළ තීරයේ සියළු වෙනස්කම් ප්‍රවේශමෙන් නිරීක්ෂණය කරනු ලබන්නේ මෙය තවමත් ‘පර්යේෂණ’ මට්ටමේ පවතින ක්‍රමයක් නිසාය.
ඒ අනුව අදාල ප්‍රදේශයේ මුහුදු තරංග ගැන, සුළඟ ගැන, ප්‍රදේශයේ ඇති වැලිවල ස්වභාවය ගැන, වෙරළෙහි ජීවත්වන ජීවීන් ගැන පුරවන වැලි වල ස්වභාවය ගැන විද්‍යාඥයන් විශාල පිරිසක් දායක වෙමින් පර්යේෂණ සිදුකළ යුතුය. එම පර්යේෂණාත්මක කොටස ප්‍රවේශම් සහගතව හා දීර්ඝව සිදුකළ යුතු එකකි. එම පර්යේෂණ පිළිබඳව ඡායාරූප ආදිය අන්තර්ජාලයෙන් දැකගත හැකිය.
එලෙස ප්‍රවේශමෙන් සංවිධානය කොට, සැලසුම් කරන මෙම ‘පර්යේෂණාත්මක’ ව්‍යාපෘතිය කඩිමුඩියේ දුවගෙන ගොස් වැලි ටිපර් මුහුදට හැලුවාම ඉබේ වෙන වර්ගයේ එකක් නොවන බව අප අමුතුවෙන් කිව යුතුය.
නෙදර්ලන්තයේ මුල් ව්‍යාපෘතියට ඇස්තමේන්තුගත වියදම යුරෝ මිලියන 70කි. එය දැන් රුපියලේ අගය අනුව පරිවර්තනය කළොත් රුපියල් මිලියන 14,534කි. එතරම් දැවැන්ත වියදමක් යන්නේ දිගින් දිගටම පර්යේෂණ සිදුකළ යුතු නිසා බව යුරෝපා සංගමයට ඉදිරිපත් කළ වාර්තාවක සඳහන්ය. එතරම් දැවැන්ත පර්යේෂණාත්මක ව්‍යාපෘතියක් සාපේක්ෂව මිලියන 890ක් වැනි සුළු මුදලකට කළ හැක්කේ කෙලෙසද.
‘පරිසර හිතකාමී’ විසඳුමක් ලෙස පැහැදිළිවම හඳුනාගෙන ඇති මෙම ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක කරන්නට වෙන මොනවා නැතත් ඊඅයිඒ හෙවත් පාරිසරික ඇගයීම් වාර්තාවක් තිබිය යුතුය. නෙදර්ලන්තයේ හා බි්‍රතාන්‍යයේ ව්‍යාපෘති වලට නම් ඒ වාර්තා ඇත. ලංකාවේ ව්‍යාපෘතියට නැත. මෙවැනි වාර්තාවක් නැතිව ඉදිකරීම් සිදුකිරීම නීතියට පවා පටහැණිය.
මධ්‍යම පරිසර අධිකාරියේ වාර්තාවක් නැතත්, වෙරළ සංරක්ෂණ හා වෙරළ සම්පත් කළමණාකරණ දෙපාර්තමේන්තුවවත් මෙම ව්‍යාපෘතියට අදාල ව්‍යාපෘතියක් කළාදැයි අප විමසිය යුතුය. අප කලින් කී පරිදිම, අඩුම තරමේ සම්පූර්ණ වසරක් තිස්සේ මුහුදු තරංග, මුහුදු සුළං හා අදාල ප්‍රදේශයේ ජීවීන් ගැන අධ්‍යනයක් කළ යුතුය.
මෙම ව්‍යාපෘතියට කැබිනට් මණ්ඩලයේ අනුමැතිය ලැබී තිබුණේ 2019 මැයි 08 වැනිදාය. ප්‍රසම්පාදනය අවසන් කොට, 2020 ජනවරි 18 ව්‍යාපෘතිය අරඹා තිබුණි. කෙටි කාලසීමාවක් තුළ වැලි පුරවා තිබුණි. අධ්‍යනය කළ බවක් පෙනෙන්නේ නැත. ඒ මදිවාට ව්‍යාපෘතිය අප්‍රේල් මාසයේදී අවසන් වූ බවත් කියා ඇත. දැන් ඉතිරි පර්යේෂණ කටයුතු කරන්නේ කවුද, වෙරළට එන පෙම්වතුන්ද?
මෙයට අදාල විද්‍යාත්මක පර්යේෂණයක් කළා නම්, එය 2018 වර්ෂයේදී කර තිබිය යුතුය. අපි 2018 වර්ෂයට අදාල වෙරළ සංරක්ෂණ හා වෙරළ සම්පත් කළමණාකරණ දෙපාර්තමේන්තුවේ වාර්ෂික වාර්තාව බැලුවෙමු.
ඔව්, එහි කැලිඩෝ වෙරළ තීරයේ හා ගල්කිස්ස වෙරළ තීරයේ අධ්‍යන ව්‍යාපෘතියක් සඳහා මුදල් වෙන්කිරීමක් කර ඇත. එහෙත් එම ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රගතිය සීයට බිංදුවකි. ව්‍යාපෘතිය ක්‍රියාත්මක නොකිරීමට හේතුව ලෙස සදහන් කර තිබුණේ, තමන් සතු අරමුදල් වලට ගැලපෙන ලෙස ව්‍යාපෘතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමට සමාගමක් හමු නොවූ බවය.
මෙවැනි ආණ්ඩුවකට අභ්‍යවකාශ යානයක් යැවීමේ ව්‍යාපෘතියක් බාරදුන්නා නම් කෙසේ වේවිද. ලෝකයේ අලුත්ම රැල්ලට අපිත්, අභ්‍යවකාශ යානයක් යවනවායැයි කියා කයිවාරු ගැසීමෙන් පසු අහස දෙසට ඉලක්ක කොට රොකට්ටුවක් ගුවන්ගත කළාට හරියන්නේ නැත. ඉන්පසුව රොකට්ටුවට මොකද වුණේ යැයි විමසුවාට හරියන්නේ නැත. ව්‍යාපෘතියකට සැලසුමක් තිබිය යුතුය. රොකට්ටුවක් නම් එහි ගමන් මාර්ගය ගැන සම්පූර්ණ ගණනය කිරීම් කළ යුතුය. පූර්ව පර්යේෂණ කළ යුතුය. රොකට්ටුව යන්නේ ඉන්පසුවය. යැව්වාට පසුවත් කළ යුතු පර්යේෂණ ඇත.
ලෝකයේ දියුණුම රටවල් විශාල වියදමක් දරමින් පර්යේෂණ මට්ටමෙන් ක්‍රියාත්මක කරන වර්ගයේ සෑන්ඩ් එන්ජින් ව්‍යාපෘතියක් ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක කිරීමෙහි ප්‍රතිඵල අපට බලාගන්නට සිදුවනු ඇත්තේ තව කාලයකට පසුවය. එහෙත් දැනට ආණ්ඩුව කළ යුත්තේ, මැජික් පෙන්වනවා මෙන් නොසිට මෙම ව්‍යාපෘතියට අදාල පර්යේෂණ වාර්තා, සැලසුම් හා ව්‍යාපෘතියෙහි අනෙකුත් තොරතුරු ප්රසිද්ධ කිරීමය. ඒ ගැන හංගාගෙන සිටීම නොවේ.
අභ්‍යවකාශ යානා, ක්‍රීඩාංගණ, ගුවන් තොටුපොළවල්, සම්මන්ත්‍රණ ශාලා, වරායවල්, කුළුණු හා රඟහල් වලට අදාලව කලින් පෙන්වූ මැජික් ගැන මතකයේ ඇති පුරවැසියන්ට ‘සෑන්ඩ් එන්ජින්’ මැජික් ගැනත් කිසිම විශ්වාසයක් නැත.
අපට අනුව නම් මෙතැන කරන්නට හැදූ ‘සෑන්ඩ් එන්ජින්’ ව්‍යාපෘතියක් නැත. ඒ වෙනුවට කර තිබුණේ වැලි ගෙනැවිත් වෙරළේ පරිසරයටත් හානි වන ආකාරයට එය පිරවීම පමණි. වැඬේ වැරදීමෙන් පසුව, සෑන්ඩ් එන්ජින් ව්‍යාපෘතිය ගැන බොරුවක් ගොතා ජනතාව ඇන්දවීමට ආණ්ඩුව උත්සාහ කරමින් සිටී.
