රාජ්‍ය දේපළ අවභාවිතය පිළිබඳ මේකේ කතා කරන්නේ නෑ.

මැතිවරණ ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා නිරීක්ෂණ මධ්‍යස්ථානයේ නියෝජ්‍ය මෙහෙයුම් නිලධාරී නීතිඥ තුසිත සිරිවර්ධන

මැතිවරණයකදී සිදු කළහැකි වියදම් සීමා රහිත වීම නිසා ඉදිරිපත් වන සියලුම පක්ෂවලට, අපේක්ෂකයින්ට සමානව තරග කළ හැකි සමබිමක් තිබිය යුතුයි යන කාරණය යටපත් වෙනවා. වියදම් නියාමනයකින් තොරවීම නිසා මුදල් බලය වැඩි අයට වැඩි වාසියක් අත් වෙනවා. ඒ වගේම මැතිවරණයක් සඳහා අසීමිත ලෙස මුදල් වියදම් කළ විට ජයග්‍රහණය කළ පක්ෂයට හෝ අපේක්ෂකයාට ඔවුන් වෙනුවෙන් වියදම් කළ පුද්ගලයින්ට ඒ මුදල් නැවත උපයාගැනීමට අවස්ථාව ලබා දීමට සිදුවීම හරහා විශාල වංචා, දූෂණ, අක්‍රමිකතා ඇතිවීම සිදුවෙනවා. කාන්තාවන්, තරුණයින්, ආබාධ සහිත ප්‍රජාවන්, සුළු ජන කොටස් වැනි මුදල් බලය අඩු ආන්තික කණ්ඩායම්වලට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ලෙස මැතිවරණයකදී සමානව තරග කරන්නට නොහැකි වෙනවා. බොහෝ විට ඔවුන් මැතිවරණ ක්‍රියාවලියෙන් බැහැර වෙනවා. මේ දෝෂ සහගත තත්ත්වයන් මැතිවරණයක තිබිය යුතු සුපිළිපන්භාවයට සහ නිදහස් සහ සාධාරණ මැතිවරණයක් පැවැත්වීමේ හැකියාවට අගතිගාමී ලෙස බලපානවා. මේ තත්ත්වයන් මගහරවා ගැනීම සඳහා නීතිමය පිළියමක අවශ්‍යතාව මතු වුණා. ඒ අනුව තමයි 2023 අංක 3 දරන මැතිවරණ වියදම් නියාමනය කිරීමේ පනත ගෙන ආවේ.

අපි 2019 මැතිවරණයේදී මැතිවරණ වියදම් නිරීක්ෂණයක් සිදු කළා. එහිදී මැතිවරණය සඳහා සිදු කරන වියදම් ගණනය කිරීමට අපහසු තරම් අසීමිත බව අපි හඳුනා ගත්තා. මැතිවරණය සඳහා සමස්ත වියදමින් සියයට විස්සක් පමණ ප්‍රතිශතයක් තමයි අපට ඒ අවස්ථාවේදී ගණනය කළ හැකි වුණේ. නමුත් එම මුදලත් අති විශාල මුදලක්.
කිසිදු නෛතික ව්‍යුහයක් නොවූ තත්ත්වයක් තුළ මේ පනත ක්‍රියාත්මක වීම ඉතාම සාධනීයයි. නමුත් මේ පනතේ යම් දෝෂ සහගත තත්ත්වයන් නැතුවාම නොවේ. මෙවැනි පනතක් ගෙන ඒම සඳහා මූලික වූ සියලූම තත්වයන් මේ පනතේ විධිවිධාන තුළින් ආමන්ත්‍රණය නොවීමේ ගැටලුවක් අපි දකිනවා.

පනතේ විධි විධාන උල්ලංඝනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවට ලබා දී තිබෙන බලතල ඉතා සීමිතයි. පනතට අනුව මැතිවරණයකින් පසුව දේශපාලන පක්ෂ, ස්වාධීන කණ්ඩායම් හෝ අපේක්ෂකයින් මැතිවරණ ප්‍රතිඵල ප්‍රකාශයට පත්කර දින කිහිපයක් ඇතුළත මැතිවරණය සම්බන්ධයෙන් සිදු කළ වියදම් වාර්තාවක් මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවට ලබාදිය යුතුයි.

මේ පනතේ විධිවිධාන උල්ලංඝනය කිරීමක් සිදුවුවන අවස්ථාවක මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවට නීතිපතිවරයාගේ උපදෙස් සහිතව පමණයි නෛතික කටයුතු සඳහා යොමු විය හැක්කේ. නිදහස් හා සාධාරණබවට යම්කිසි බලපෑමක් ඇති වී තිබෙනවා නම් ඒ බව පමණක් මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවට ප්‍රකාශ කළ හැකියි. ඒ සම්බන්ධයෙන් ස්වාධීනව කටයුතු කිරීමේ බලයක් මේ පනතෙන් මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවට ලැබිලා නෑ.

වියදම් වාර්තා ලබාගත්තත් ඒවායෙහි ගැටලු සහගත තත්වයක් තිබේ නම් ඒ සම්බන්ධයෙන් පැමිණිලි ඉදිරිපත් කළ යුත්තේ පුරවැසියන්, පුරවැසි කණ්ඩායම් හෝ මැතිවරණ නිරීක්ෂණ ආයතන විසිනුයි. දේශපාලන පක්ෂයකට, සන්ධානයකට, අපේක්ෂකයෙකුට මුදල් ලැබුණේ කෙසේද යන්න වැඩිදුරටත් සොයා බැලීම සඳහා මූලික අයිතිවාසිකමක් හැටියට තොරතුරු දැනගැනීමේ පනත හරහා තොරතුරු ඉල්ලා සිටීමට පුරවැසියෙකුට මේ පනතෙන් අවස්ථාව ලැබෙන්නේ නෑ.

මේ පනතට අනුව දේශපාලන පක්ෂ හෝ අපේක්ෂකයින් වියදම් වාර්තාව ලබා දිය යුතු වෙන්නේ නාම යෝජනා භාරදුන් දිනයේ සිට මැතිවරණ ප්‍රචාරණ කටයුතු අවසන් කළ යුතු දින දක්වා කාලය සඳහායි. එවිට යම් අපේක්ෂකයෙකුට හෝ පක්ෂයකට නාමයෝජනා බාර දුන් දිනයට කලින් මාස කිහිපයක සිට මැතිවරණය සඳහා විශාල මුදලක් වියදම් කරලා, අවසන් කාලයේ අදාළ සීමාවට යටත්ව වියදම් කිරීමේ හැකියාව තියෙනවා. ඒ නිසා මෙයින් නියාමනය වන කාල සීමාව දිගු කරගැනීම පිළිබඳව තවදුරටත් හිතලා බලන්න පුළුවන්.

ජනාධිපතිවරණයකට වඩා අධික වියදම් දැරීම පළාත්පාලන, පළාත්සභා මැතිවරණවලදී වැඩියි. මොකද ඒ අවස්ථාවල් තමන්ගේ බල ප්‍රදේශයට අදාළව තමන්ගේ අපේක්ෂකයා තෝරා ගන්නා මහජනයාට වඩාත් කිට්ටු මැතිවරණ වන නිසා. එවැනි තත්වයකදී විද්‍යුත් හෝ මුද්‍රිත මාධ්‍යවල මැතිවරණ ප්‍රචාරණ කටයුතු කිරීමේදී සීමාවක් පනවලා නෑ. මුදල් සීමාව පැනවීම තුළින් ඒ ප්‍රමාණයට මුදල් හැම අපේක්ෂකයෙකුටම තියෙනවා කියලා උපකල්පනය කිරීම වැරදියි. මුදල් තියෙන අය ඒ ප්‍රමාණය උපරිමයෙන් භාවිත කරයි. නැති අය සාමාන්‍ය පිරිදි වියදම් කරයි. ඒ නිසා පොදු වියදම් සීමාව තිබියදී අනුෂාංගික කාරණාවලට ක්‍රමවේද හදන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් ලෙස ඕනෑම අපේකෂකයෙකුට, පක්ෂයකට හෝ සන්ධානයකට පොදු සීමාවට යටත්ව මොන තරම් මුදල් ප්‍රමාණ්‍යක් වියදම් කළ හැකි වුණත් මුද්‍රිත හෝ විද්‍යුත් මාධ්‍යවල පල කරන හෝ විකාශය කරන දැන්වීම් ප්‍රමාණය සීමා කරන්න පුළුවන් නම් වඩා හොඳ නියාමනයක් සිදුවේවි.

කිසියම් පක්ෂයක් හෝ අපේක්ෂකයෙක් ඔය සීමාව ඉක්මවලා වියදම් කළත් පොදු සීමාවට යටත්ව වාර්තාවක් දෙයි. අපි වැඩියෙන් වියදම් කළා කියලා කවුරුවත් කියන එකක් නෑ. මේ පනතේ තියෙන දේවල් කොයි තරම් දුරට යථාර්ථයක් බවට පත් කර ගත හැකි වෙයිද කියලා අවිනිශ්චිතයි. ඒ නිසා 1975 වත්කම් බැරකම් නීතිය වගේ මේ නීතියත් පොතකට සීමාවන නීතියක් බවට පත් වෙයිද කියන සැකය අපට තියෙනවා. නමුත් අපි නිරීක්ෂණ ආයතනයක් හැටියට පනතේ දැනට තිබෙන විධිවිධාන සීමාව තුළ අවම වශයෙන් මේ නීති විරෝධී මුදල් ගලා ඒම වැළැක්වීම සඳහා යම් දෙයක් කරන්න පුළුවන්ද කියලා බලනවා.

රාජ්‍ය දේපළ අවභාවිතය පිළිබඳ මේ පනතේ කතා කරන්නේ නෑ. රාජ්‍ය දේපළ අවභාවිතයේ පිරිවැයක් තියෙනවා. ඒ පිරිවැය දරන්නේ ආණ්ඩුව. ආණ්ඩුව වියදම් කරන්නේ පුරවැසියාගේ බදු මුදල්.

                          ප්‍රියන්ජිත් ආලෝකබණ්ඩාර

නියාමනයට උදව්වක් හැටියටයි ඡන්ද සල්ලි මීටරේ

නදීෂානි පෙරේරා

විධායක අධ්‍යක්ෂිකා
ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටනැෂනල් ශ්‍රී ලංකා

මැතිවරණ නියාමන පනත ආව එක ගැන අපිට සතුටුයි. කාලයක් තිස්සේ අපි මෙහෙම නියාමන පනතක් ගේන්න ඕනෑ කියලා හඬ නගනවා. ගෝලීයව පිළිගත්ත දෙයක් තමයි දූෂණය පටන් ගන්න තැනක් විදිහට මැතිවරණයට මිනිස්සු වියදම් කරන එක. සල්ලි දෙන මිනිස්සු ඒ සල්ලි දෙන්නෙ මොකක් හරි ප්‍රතිලාභයක් බලාපොරොත්තුවෙන්. සමබිමක් නිර්මාණය වෙන්නේ නැහැ සල්ලි තියෙන කෙනාට වැඩියෙන් සද්දේ දාන්න පුළුවන්නම්. හරි තරඟයකදී හැමෝටම තියෙන්න ඕනෑ සමබිමක් නැත්නම් මිනිස්සුන්ට ඇහෙන්න සල්ලි තියෙන කෙනාගේ පණිවිඩය විතරයි. අපි මේ පනත වැදගත් කියලා කියන්නේ මැතිවරණවල දී මුදල් වියදම් කිරීමට නියාමනයක් තියෙන්න ඕනෑ නිසා. ඕනෑ තරම් මුදල් තියෙන තිබුණා කියලා මැතිවරණයක දී කැමති කැමති විදියට කවුරිහරි මුදල් වියදම් කරනවානම් ඒක සාධාරණ නැහැ. එහෙම වුණොත් සමබිමක් නිර්මාණය වෙන්නේ නැහැ කියන එක තමයි අපේ අදහස. ඒ වියදම් කරන සල්ලි කාගෙද කොහෙද කියලා අපි දන්නේ නැහැ. ඊට පස්සේ වෙන දේ තමයි ඡන්දෙට මුදල් වියදම් කරපු මිනිස්සු ආයතන බලපෑම් කරනවා බලයට ආවට පසු මහජන නියෝජිතයන්ට තමන්ගේ අවශ්‍යතා කර ගන්න.. මේ දේවල් මත පදනම් වෙලා තමයි මේ නීතිය ගේන්න ඕනෑ.

මේ ආණ්ඩුව ගිය අවුරුද්දේ අයි එම් එෆ් එකත් එක්ක ගිවිසුමකට ගිවිසුමකට ගියාට පස්සේ තමයි මැතිවරණ වියදම් නියාමනය කිරීම සඳහා නීතියක් ගේන්න ඕනෑ කියලා පුදුම කඩිමුඩියකින් කාවවත් සම්බන්ධ කරගන්නේ නැතුව හරි හදිස්සියෙන් මේ නීතිය ගෙනාවේ. මේ ගෙනෙල්ලා තියෙන මැතිවරණ වියදම් නියාමන පනතේ වුණත් සෑහෙන්න ප්‍රශ්න තියෙනවා. හැබැයි මේ අවස්ථාවේදී අපි ආයතනයක් හැටියට හිතුවේ ගෙනත් තියෙන මැතිවරණ වියදම් නියාමනය කිරීමේ නීතිය ප්‍රශ්න කිරන්නට යාම සුදුසු නැහැ කියලා. එහෙම වුණොත් ජනාධිපතිවරණයක් ප්‍රකාශ කරලා තියෙන මේ වගේ වෙලාවක අමතර ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. මේ අවස්ථාවේදී අපි කියන්නේ දැන් සම්මත කරල තියෙන නීතිය හරියට ක්‍රියාත්මක කරන්න කියලා. ඉදිරි මාස කිහිපයේ දී මැතිවරණ හතරක් එන්න නියමිතයි. මේ අවස්ථාවේ දී මැතිවරණ වියදම් නියාමනය කිරීමේ නීතිය ප්‍රශ්න කරන්න ගියොත් ඒක ඉස්සරහට එන මැතිවරණවලටත් බලපෑම් ඇති වෙන්න පුළුවන් නිසා තියෙන නීතිය වෙනස් කරන්න කියන්නේ නැතිව පවතින නීතිය ක්‍රියාත්මක කරමු කියලයි අපි කියන්නේ. ඒක සඳහා උදව්වක් විදියට තමයි අපි ගිය සතියේ ඡන්ද සල්ලි මීටරේ එළිදැක්වුවේ.

දැන් තියෙන විදිහට ජනාධිපතිවරණයෙන් දවස් 21කට පස්සේ සියලුම අපේක්ෂකයින් රිපෝට් එකක් දෙන්න ඕනෑ ඔවුන්ගේ ආදායම් සහ වියදම් ලැයිස්තුගත කරලා. ඔවුන් කරපු කරපු වියදම් ජාති මොනවාද කොච්චරක් වියදම් කරාද කියලා පෙන්නන්න ඕනෑ ආදායම් එක්ක. ඒ වියදම් වාර්තාවේ මොකක් හරි බොරුවක් කරලා තියෙනවා කියලා මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවට පෙනී ගියොත් අදාළ අපේක්ෂකයාට නඩු පැවරීමේ බලයක් පනත අනුව මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවට ලැබෙනවා. නමෞත් තියෙන ගැටලුව තමයි අපේක්ෂකයන් බොරු කරාද ඇත්ත කරාද කියලා දැන ගන්න ක්‍රමයක් නැහැ. අපේක්ෂකයන් මැතිවරණයේ දී කරන වියදම් මොනිටර් කරන්න කිසිම වැඩපිළිවෙළක් නැහැ. ඒ නිසා තමයි අපි හිතුවේ මේ ප්‍රශ්නය සංකීර්ණ හා බරපත ප්‍රශ්නයක් විදියට සලකමින් ඊට විසඳුමක් ලබා දෙන්න. මැතිවරණ වියදම් නියාමනය කිරීම සඳහා පනතක සම්මත කරලා තිබුණට මැතිවරණයක දී ඒ ඒ අපේක්ෂකයින් සහ පක්ෂ වියදම් කරන විදිය ගැන අධීක්ෂණය කරන්න කිසිම වැඩපිළිවෙළක් නැත්නම් අපේක්ෂකයන් වුණත් මේ නීතියට අනුව වියදම් සීමා කර ගන්නේ නැහැ. එහෙම වුණොත් මේ වගේ නීතියක් ගෙනාවා කියලත් තේරුමක් නැතිව යනවා. මේ නීතිය සම්මත වුණාට පස්සේ පැවැත්වෙන පළවෙනි ඡන්දය මේ ජනාධිපතිවරණය. මේ ජනාධිපතිවරණයෙන් තමයි මේ නීතිය කොයි තරම් දුරට සාර්ථක ද අසාර්ථක ද කියලා බලන්නේ. ඉදිරිපත් වෙන අපේක්ෂකයන් වුණත් මේ නීතිය අනුව මුදල් වියදම් කිරීම ගැන සැලකිලිමත් වන්නේ මේ නීතිය ක්‍රියාත්මක වෙන විදියත් එක්ක. ඒ හින්ද තමයි අපි අපේ සාමාන්‍ය මැතිවරණ නිරීක්ෂණ කටයුතු තියෙද්දිත් අපි සහ තවත් මැතිවරණ නිරීක්ෂණ ආයතන කිහිපයක් එකතුවෙලා යම් කිසි ක්‍රමවේදයක් හදන්න, මේ නීතිය ක්‍රියාත්මක වීම අධීක්ෂණය කරන්න සහ ඒක ජනතාවටත් එකතු වෙලා කරන්න පුළුවන් විදිහට ආයතන වෙබ් සයිඩ් එකක් එළි දැක්වුවේ.

2024 ජනාධිපතිවරණයේ මැතිවරණ අපේක්ෂකයන්ගේ ප්‍රචාරක වියදම් නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා මූල්‍ය නිරීක්ෂණ මාර්ගගත මෙවලමක් විදියට ස්ථාපිත කරන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රථම වතාවට. ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් ශ්‍රී ලංකා, නිදහස් හා සාධාරණ මැතිවරණ සඳහා වූ ජනතා ක්‍රියාකාරීත්වය (පැෆ්රල්), නිදහස් හා සාධාරණ මැතිවරණ සඳහා වූ ව්‍යාපාරය (කැෆෙ), මැතිවරණ ප්‍රචණ්ඩත්වය නිරීක්ෂණ මධ්‍යස්ථානය, හෑෂ් ටැග් ජෙනරේෂන් සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රතිසංස්කරණ සහ මැතිවරණ අධ්‍යයන ආයතනය ප්‍රමුඛ මැතිවරණ නිරීක්ෂණ සංවිධාන හයක් මේ සඳහා මැදිහත් වෙලා තියෙනවා. 2023 මැතිවරණ වියදම් නියාමනය කිරීමේ පනත ඵලදායි විදියට ක්‍රියාත්මක කිරීම, දැනුවත් ඡන්ද තීරණ ගැනීමට පුරවැසියන්ට අත්‍යවශ්‍ය තොරතුරු බල ගැන්වීම, ජනාධිපති අපේක්ෂකයන් අතර සම මට්ටමේ ක්‍රීඩා පිටියක් සහතික කිරීම, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වටිනාකම් ආරක්ෂා කරන සාධාරණ සහ නිදහස් මැතිවරණ වාතාවරණයක් ඇති කිරීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටීමට තමයිිඡන්ද සල්ලි මීටරේ’ නම් නමින් මෙම මෙවලම එළිදැක්වූවේ. මේ පියවර ගත්තේ ජනාධිපතිවරණය ඉලක්ක කර ගනිමින් වුණත් ඉස්සරහට එන සෑම මැතිවරණයක දීම භාවිතා කරන්න පුළුවන් දිඝු කාලීන දැක්මක් එක්ක. රට පුරා අසන සියල්ල ආවරණය කරමින් සියලු අපේක්ෂකයන් ආවරණය කරමින් ටීවී, රේඩියෝ, නිව්ස් පේපර් , සෝශල් මීඩියා ආවරණය කරමින් අපි මොනිටර් කරනවා ඔවුන්ගේ ප්‍රචාරණ කටයුතු. ඒකෙ දැන් වෙද්දි හැම අපේක්ෂකයෙක්ම මේ වෙද්දි ජනාධිපතිවරණයට වියදම් කරපු ගණන සඳහන් වෙලා තියෙනවා. ඒවා මොනවටද වියදම් කරලා තියෙන්නේ කියලත් සඳහන් කරලා තියෙනවා.

සමාජය, ඡන්දදායකයා, පුරවැසියා දැනුවත්වීම ඉතා වැදගත්

මැතිවරණ සහ තොරතුරු සුපිළිපන් බව පිළිබඳ විශේෂඥ                              දර්ශත ගමගේ

මැතිවරණ වියදම් නියාමන පනත ක්‍රියාත්මක වීම ඉතාම වැදගත්. විශේෂයෙන් මේ නිසා අපේක්ෂකයින්ට යම්
විනිවිදභාවයකින් යුතුව තමන්ගේ මැතිවරණ වියදම් සිදු කරන්න වෙනවා. මොකද මැතිවරණය අවසානේ ඔවුන් කළ වියදම් රටට හෙලි කරන්න වෙනවා.

නීතිමය තත්වය එසේ තිබියදී මේ වෙලාවේ සිවිල් සංවිධාන, විශේෂයෙන් මැතිවරණ නිරීක්ෂණ ආයතන මේ පිළිබඳ නිරීක්ෂණයන් ආරම්භ කරලා තිබෙනවා. ඒ නිසා සර්ව සම්පූර්ණ නොවුණත් මේ පනත ක්‍රියාත්මක කිරීම හරහා අපේ රටේ මැතිවරණවල වියදම් පිළිබඳ විශාල සමාජ අවධානයක් ලක් වෙලා තිබෙනවා.
මේ එම පනත ක්‍රියාවට නැගෙන පළමු අවස්ථාව. ඒ නිසා අප කලබල විය යුතු නෑ. මෙහි තිබෙන යම් දෝෂ සහගත තත්වයන් මගහරවා ගන්න ඉදිරියේදී අපට අවස්ථාව ලැබේවි. විශේෂයෙන් මේ මැතිවරණයෙන් පස්සේ මේ පනතේ වෙනස් වෙන්න අවශ්‍ය තැන්, අතුළත් විය යුතු දේවල් ගැන හොඳ අවබෝධයක් ලැබේවි. ඒ අවබෝධයත් එක්ක මැතිවරණ කොමිසමට, මැතිවරණ නිරීක්ෂණ ආයතන ඇතුළු සිවිල් සමාජයට සහ ඡන්ද දායක පුරවැසියාටත් මේ පනත පිළිබඳ ඔවුන්ගේ යෝජනා ඉදිරිපත් කරන්න අවස්ථාවක් ලැබේවි. ඉදිරියේදී තව මැතිවරණ තුනක් එන්න තිබෙනවා.
මැතිවරණයෙන් පස්සේ අපේක්ෂකයින් ලබා දෙන වාර්තා සත්‍ය සහ නිවැරදි ඒවා වෙයි කියලා අපට විස්වාස කරන්න අමාරු වෙයි. මොකද ඒ අය ඇතැම් වියදම් හංගන්න ඉඩ තිබෙනවා. ඒ වගේම මුදල් ආපු තැන් හංගන්න උත්සාහ කරයි. මැතිවරණයෙන් පස්සේ ඉදිරිපත් කරන වියදම් වාර්තාවල සත්‍ය අසත්‍යතාව පිළිබඳ තේරුම් ගැනීම සංකීර්ණ කාරණයක් වෙන්න පුළුවන්. නමුත් මැතිවරණ නිරීක්ෂණ ආයතන විසින් සිදුකරන නිරීක්ෂණයන් මත පදනම්ව අපට මේ වාර්තා පිළිබඳ සංසන්දනාත්මකව හිතන්න පුළුවන් වේවි. මේ වාර්තාවලට ඇතුළත් නොවූ යම් වියදම් නිරීක්ෂණ ආයතනවලට නිරීක්ෂණය වෙලා තිබෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා පනතේ ප්‍රතිපාදන අඩු ලුහුඬුකම් තිබුණත් සිවිල් සංවිධානවල මැදිහත්වීම නිසා අපෙක්ෂකයින්ට මේ වාර්තා සකස් කිරීමේදී යම් විනිවිදභාවයකින් කටයුතු කරන්න වේවි.

මේ වියදම් පෙන්නන්න අවශ්‍ය කාලසීමාවට කලින් ඉඳන් බොහෝ පක්ෂ අපේක්ෂකයින් විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් වියදම් කළ හැටි අපි දැක්කා. හැබැයි නාම යෝජනා දුන්නට පස්සෙත් විශාල මුදලක් වියදම් කරමින පවතිනවා. ඉදිරියේදීත් විශාල මුදලක් වියදම් කරයි කියලා පේනවා. සමස්ථයක් ලෙස මේ සියලු වියදම් පිළිබඳ යම් තක්සේරුවක් ගන්න විදියක් තිබෙනවා නම් හොඳයි. ඒ ගැන අපට මේ පනතට සංශෝධන ඉදිරිපත් කරන අවස්ථාවක සිතා බලන්න පුළුවන්.

විශේෂයෙන් මේ වෙනකොට මැතිවරණ ප්‍රචාරණය සම්බන්ධයෙන් සමාජ මාධ්‍ය භාවිතය බහුල වෙමින් තිබෙනවා. එහි සැඟවුණු වියදම් තිබෙනවා. මෙටා ආයතනයට සම්බන්ධ සමාජ මාධ්‍යවල නම් දැන්වීම් බූස්ට් කිරීමට අදාළ වියදම් ඕනෑම කෙනෙක්ට නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. ඒ සඳහා එම ආයතනය වග වෙනවා. නමුත් ගූගල් දැන්වීම් සඳහා යන වියදම් අපට හොයා ගන්න ක්‍රමයක් නෑ. එහෙම ක්‍රමයක් තිබෙනවා. නමුත් ලංකාවට ඒ ෆීචර් එක නෑ. ටික් ටොක් වගේ ප්ලැට්ෆෝම්ස් පොලිටිකල් ඒවාට සපෝට් කරන්නේ නෑ කියලා තිබෙනවා. නමුත් ටික් ටොක්වල අපේක්ෂකයින්ගේ කතා ආදිය හුවමාරු වෙමින් තිබෙනවා.

මේ වෙනකොට ඇතැම් එෆ්බී පිටු, සමහර යූටියුබ් චැනල් අපේක්ෂකයිනගේ ප්‍රචාරණ කටයුතු සඳහා අලෙවි වූ බව අපට අහන්නට ලැබිලා තියෙනවා. නමුත් ඒවා විකිනුනේ කීයටද කොපමණ මුදලකටද කියලා හොයා ගන්න අමාරුයි. ඒ නිසා මැතිවරණ වියදම් නියාමනයේදී සමාජ මාධ්‍යවල සැඟවුණු වියදම් ගණනය කරන්නේ කොහොමද කියලා අපට අදටත් වඩා ඉදිරියේදී හිතන්න වේවි.

මම දකින හැටියට නීති ක්‍රියාත්මක වීම හොඳයි. ඒවා වැඩි දියුණු වීම හොඳයි. නමුත් විශේෂයෙන් කියන්න ඕනෑ. ලංකාවේ මැතිවරණ ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා සම්බන්ධයෙන් අපි කල්පනා කළොත්. දැනට දශකයකට පමණ කලින් මැතිවරණ තුළ විශාල වශයෙන් ප්‍රචණ්ඩක්‍රියා, අක්‍රමිකතා ඉතා දරුණු ලෙස සිදු වුණා. නමුත් අද වෙන කොට ඒවා සෑහෙන දුරට අඩු වෙලා තිබෙනවා. ඒකට හේතුව හැටියට මම දකින්නේ මැතිවරණ ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා නිරීක්ෂණ කණ්ඩායම්වල, ආයතනවල දායකත්වය. හැම මැතිවරණයකදීම් ඔවුන් සමාජයට වාර්තාවක් නිකුත් කරලා මෙවර මේපමණ මනුෂ්‍ය ඝාතන සිදුවෙලා තිබෙනවා, මෙපමණ පහරදීම් සිදුවෙලා තිබෙනවා යනාදී වශයෙන් අපට කිව්වා. ඒ සමාජය දැනුවත් කිරීම හරහා තමයි මේ රටේ බොහෝදුරට ප්‍රචණ්ඩක්‍රියා අඩු වුණේ. ඒ නිසා මේ මැතිවරණ වියදම් සම්බන්ධයෙන් වුණත් මම මේ කියන කතාව අදාළ කරගන්න පුළුවන්. මැතිවරණ වියදම් පිළිබඳ සිවිල් සමාජය හැටියට අපට දැන් මැතිවරණයෙන් මැතිවරණයට හෙළිදරව් කිරීම් කරන්න අවස්ථාව ඇවිල්ලා තියෙනවා. සමහර විට කළු සල්ලි එන හැටි ඉදිරියේදී හෙලිවේවි. ඒ ගැන ටිකෙන් ටික සමාජය දැනුවත් වේවි.

ඒ නිසා ඒ සිවිල් සමාජයේ කාර්්‍යභාරය මේකෙදීත් වැදගත් වේවි. සමාජය යහපත් වෙන්න කාලයක් ගියත් ඒ වෙනස් වීම නීතිවලින් කරනවාට වඩා තිරසර වේවි කියා හිතනවා. ටිකෙන් ටික සමාජය, ඡන්දදායකයා, පුරවැසියා දැනුවත්වීම ඉතා වැදගත්. එයින් සිදු වෙන්නේ දේශපාලන සංස්කෘතියේ වෙනසක්.■

තැනැත්තන් වෙළෙඳාම සහ විදෙස්ගත ශ්‍රමිකයින්ගේ ගැටලු පිළිබඳ උපදේශිකා

දිල්ශානි නුගවෙල

විදෙස්ගතව සේවය කරන ලාංකිකයින්ට ඡන්ද අයිතිය හිමි වෙලා තිබුණත් ඔවුන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා විධිමත් වැඩපිළිවෙළක් සකස් කරන්න රටක් විදිහට අපට තවමත් බැරි වෙලා තියෙනවා. ඒක කනගාටුදායක තත්ත්වයක්.

ඔවුන්ගේ ඡන්ද අයිතිය ගැන කතා කරන්න ඇත්තටම ඔවුන් කවුද, මොනවද කරන්නේ කියන කාරණය ගැන නිවැරදි අවබෝධයක් තිබීම වැදගත් වෙනවා.

විශේෂයෙන් විදෙස්ගත ශ්‍රී ලාංකිකයින්ගෙන් අපේ රටේ ආර්ථිකයට වැඩි වශයෙන් දායක වෙන්නේ අඩු නිපුණතා සහිත සහ අර්ධ මට්ටමේ නිපුණතා සහිත අයයි. නිපුණතා සහිතව පවුල පිටින් රට යන අය බොහෝ විට රටට සල්ලි එවනවා අඩුයි. ඒකට හේතුව ඒ අය බොහෝ වෙලාවට මුදල් එවන්නේ ඒ අයගේ වයස්ගත දෙමාපියන් සඳහා පමණයි. වැඩි මුදලක් ඔවුන්ට එහෙ ජීවත්වීම සඳහා වැය කරන්න වෙනවා. නමුත් මැදපෙරදිග හා වෙනත් රටවල්වලට යන අර්ධ පුහුණු අය ඒ කියන්නේ ගෘහ සේවය, ක්ලීනින් වැඩ සහ රියැදුරු වගේ රැකියාවලට යන අයගේ වැටුපෙන් හතරෙන් තුනකටත් වැඩි මුදලක් ලංකාවට එවනවා. මොකද ඔවුන්ගේ පවුලේ අය සියලු දෙනා ඉන්නේ ලංකාවේ නිසා. විශේෂයෙන් කාන්තාවන් ඒ අයගේ සම්පූර්ණ මුදලම වගේ ලංකාවට එවන අවස්ථාත් තියෙනවා. ඒ අයගේ දරුවන්ගේ නැත්නම් පවුලේ අයගේ අවශ්‍යතා පිරිමහන්න කියලා හිතාගෙන ඒ මුදල් එව්වත්, ඒ අයගේ දරුවන් විතරක් නොවෙයි, ඒ අයගේ පවුල්වල අය විතරක් නොවෙයි, ඒ එවන මුදල විදේශ විනිමය ලෙස සැලකුවාම මේ රටේ සියලු දරුවන් සියලු පුරවැසියන් වෙනුවෙන් විශාල දායකත්වයක් දක්වනවා.

ඔවුන් මේ රටේ ආර්ථිකයට කොයිතරම් දායකත්වයක් දක්වනවාද කියලා අපට හොඳින්ම දැනුණේ 2022 වසරේ මේ රටේ ඇති වූ ආර්ථික අර්බුදයත් එක්කයි. එතකන් රටක් හැටියට, රජයක් හැටියට නැත්නම් ප්‍රජාවක් හැටියට අපි ඒ අය රටේ ආර්ථිකයට දෙන දායකත්වය කොච්චරද කියලා හිතන්න උනන්දු වුණේ නෑ. අපට මතකයි කොවිඩ් ව්‍යාප්තිය ආරම්භයේදී ඔවුන් සම්බන්ධයෙන් අපේ ප්‍රජාව කොයි තරම් නරක විදිහටද අපි හැසිරුණේ කියලා. ඒ අය ගමට එන විට 119 ගහලා ගමට එන්න දෙන්න එපා කියපු අය හිටියා.

අපි අද කිරිබත් කන්නේ මේ විදේශ ශ්‍රමිකයෝ හින්දා කියලා අපේ හිටපු කම්කරු ඇමතිවරයෙක් වෙලාවක කියලා තිබුණා. ඒ අය එවන සල්ලි ටික අපි ගන්නවා. නමුත් ඒ අයට හිමි ගෞරවය ඔවුන්ට දෙන්න පමණක් නොවෙයි, පුරවැසියෙකුගේ පරමාධිපත්‍ය බලයේ වැදගත් අංගයක් වන ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා අවස්ථාවක් හදලා දෙන්නවත් තවම අපට බැරි වෙලා තියෙනවා. රටේ පුරවැසියෙක් හැටියට ලැබෙන්න ඕනෑ ඉහළම අයිතිය ඔවුන්ට ලැබිලා නෑ.

මේ සම්බන්ධයෙන් උනන්දුවක් දක්වන කණ්ඩායම් ඔවුන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න ක්‍රමවේදයක් හදන්න උත්සාහ ගත්තා. අපිත් එහෙම උත්සාහ ගත්තා. එතැනදී මම කලින් කියපු වෘත්තිකයෝ ලෙස විදේශගත වූ අයට යම් හැකියාවක් තිබෙනවා ඡන්දයක් පැවැත්වෙන වෙලාවකදී නිවාඩු අරන් ලංකාවට ඇවිත් ඡන්දය භාවිත කරන්න. නමුත් අඩු හෝ අර්ධ නිපුණතා සහිතව විදේශගත වෙලා සාමාන්‍ය රැකියා කරන අයට එහෙම එන්න බෑ. මොකද විශේෂයෙන්ම ඒ අයට නිවාඩු ගන්න බෑ. ගුවන් ටිකට්පත්වලට යන වියදම ඒ අයට දරන්න බෑ. වෘත්තිකයින්ට නිවාඩුවක් දාන්න පුළුවන් වුණත්, ඒ රටවල ගෘහ සේවය, රියැදුරු, ක්ලීනින් වගේ කැටගරි එකේ රස්සා කරන අයට ඡන්දයක් දාන්න එන්න නිවාඩු දෙන්නේ නෑ. ඒ නිසා ඊට වෙනත් විසඳුමක් හොයන්න වෙනවා.

මැතිවරණ කොමිසම සමග සහ හිටපු කම්කරු අමාත්‍යවරයා එක්ක අපි සකච්ඡා කරලා තිබෙනවා. යෝජනා ඉදිරිපත් කරලා තිබෙනවා. කොවිඩ් ව්‍යාප්තියත් එක්ක ලංකාවට පැමිණීමට අපේක්ෂාවෙන් ඉන්න විදෙස්ගත අයට ලියාපදිංචි වෙන්න වෙබ් අඩවියක් හැදුවානේ. ඒ වගේ ක්‍රමවේදයක් හරහා මාර්ගගතව ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න පුළුවන් නේද කියලා අපි ඒ වෙලාවේ යෝජනා කළා. ඡන්දය පැවැත්වෙන දිනයට කලින් දිනයක ඒ අයගේ තානාපති කාර්යාලයේදී ඡන්දය දාන්න අවස්ථාව හදලා දෙන්න පුළුවන්ද කියලත් අපි හොයලා බැලුවා. නමුත් ඒ ක්‍රමයත් ඒ තරම්ම ප්‍රායෝගික නැති බව පේනවා. මොකද සමහරවිට සවුදි වගේ රටක තානාපති කාර්යාලය තියෙන්නේ කෙනෙක් වැඩ කරන තැන ඉඳන් කිලෝ මීටර් 400 ක් 500 ක් විතර දුරින්. ගෘහ සේවයේ යෙදිලා ඉන්න කෙනෙකුට ඒ තරම් දුරක් ගිහිල්ලා ඡන්දය දාලා ආයෙත් එන්න වත්කමක් නෑ.

ඉන්දියාව ටෙලර් යන්ත්‍රය වගේ යන්ත්‍රයක් භාවිත කරලා විදෙස්ගත ඉන්දියානුවන්ට ඡන්දය දාන්න පහසුකමක් සලසන්න පුළුවන්ද කියලා අත්හදා බලමින් ඉන්නවා. අපි වගේ දුප්පත් රටකට ඒ වගේ දෙයක් කරන්න තවම වත්කමක් නෑ. ගෘහ සේවය, රියැදුරු වගේ රැකියාවල් කරන අයට හොඳ ප්‍රතිපත්ති තිබෙන රටක් ලෙස අපි පිලිපීනය හඳුනාගෙන තිබෙනවා. පිලිපීන රජයෙන් ඒ වගේ අයට නිවාඩු ලබා දෙන්න කියලා ප්‍රතිපත්ති හදලා තියෙනවා.

සමහර විට මේ ඡන්දයේදීත් ඒ විදෙස්ගත අයට ඔවුන්ගේ ඡන්දය භාවිත කරන්න අවස්ථාව ලබා දෙන්න බැරි වෙයි. නමුත් ඊ ළඟ ඡන්දයේදීවත් ඔවුන්ට තමන්ගේ ඡන්දය දාන්න අවස්ථාව සලසා දෙන්න රටක් ලෙස අපි උනන්දු වෙන්න අවශ්‍යයි.

විශේෂයෙන්ම 2022 ආර්ථික අර්බුදයෙන් පස්සේ විශාල පිරිසක් රට හැර ගිහිල්ලා තියෙනවා. ස්ටුඩන්ට් වීසාවලින්, වර්ක් වීසාවලින් වගේ හරි මාර්ගයෙන් වගේම විදේශ සේවා එකේ ලියාපදිංචි නොවී නීත්‍යානුකූල නොවන ආකාරයන්වලිනුත් ඇතැමුන් රට ගියා. ඒක නිසා කොතරම් පිරිසක් ගිහින් තියෙනවාද කියලා අපට හරි දත්ත නැති වෙන්නත් පුළුවන්. අපි ඒ ගැන මැතිවරණ කොමිසම එක්කත් කතා කරලා තිබෙනවා. වාර්ෂිකව ලංකාවේ සිදු කරන සංගණනය අනුව ගෙදරක කවුද ඉන්නේ, කවුද රට හැර ගිහින් තියෙන්නේ කියලා හොයාගන්න පුළුවන්. 2022ට කලින් මිලියන 4 ක් පමණ විදෙස්ගතව ඉන්නවා කියලා දල සංඛ්‍යාලේඛනයක් තිබුණා. නමුත් මේ වන විට ඒ ප්‍රමාණය ඊට වඩා බොහෝ වැඩි විය යුතුයි.

මේ කාරණේදී ඒ අයව පොළඹවන්න ඉඩ තියෙනවා කියලා ඇතැම් අය තර්ක කළා. ඒ අයට උගත්කමක් නෑ. ඒ නිසා ඒ රටවල ඉඳලා ඡන්දය දාන එකේ ප්‍රශ්නයක් තියෙනවා කියලා. මම දන්නවා අකුරක්වත් ලියන්න දන්නේ නැති ඇතැම් කාන්තාවන්, ලංකාවේ ප්‍රධාන නගරයකටවත් ගිහිල්ලා නැති ඇතැම් කාන්තාවන් මැදපෙරදිග ගිහිල්ලා අවුරුදු දෙකක් වැඩ කරලා, ගේකුත් හදලා, පවුලත් ගොඩ දාලා, ඒ රටේ භාෂාවත් ඉගෙනගෙන ආපු. රටක් විවිධ දේ අතින් දියුණු වෙන්න ඕනෑ කොහොමද කියලා කියන්න එහෙම අයට අපට වඩා හොඳ දැනුමක් තිබෙනවා කියලා මම හිතනවා. ඒ නිසා ඒ අයට මේ ඡන්ද අයිතිය ලබා දිය යුතුමයි.

අනික් කාරණේ අද වෙනකොට පිටරටක ඉඳන් අපේ රටට ලියුමක් එවන්න තැපැල් ගාස්තුව අධික වෙලා තියෙනවා. ඇතැම් විට රුපියල් 5000 ක් විතර යන අවස්ථා තියෙනවා. ඒ නිසා විදේශ ශ්‍රමිකයින්ගේ ඡන්දය සම්බන්ධයෙන් තැපැල් ඡන්ද ක්‍රමයක් භාවිත කිරීමේ හැකියාවත් අවම මට්ටමකයි තිබෙන්නේ.

අපට දැන් ඉතිරි වෙලා තිබෙන්නේ මාර්ගගත ක්‍රමයට ඡන්දය භාවිත කරන්න ක්‍රමයක් ඔවුන්ට හදලා දෙන්නේ කොහොමද කියලා හොයා බලන්නයි.

ප්‍රියන්ජිත් ආලෝකබණ්ඩාර

මැතිවරණ කටයුතු පිළිබඳ පර්යේෂක

නීතිඥ ඩී.එම්. දිසානායක

ඡන්දයට රෙජිස්ටර් වෙලා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න ප්‍රායෝගිකව අවස්ථාව නොලැබෙන ක්ෂේත්‍ර ගණනාවක පුරවැසියෝ ලංකාවේ ඉන්නවා. සෞඛ්‍ය අංශවල වැඩ කරන සේවකයින්, පෞද්ගලික ආරක්ෂක අංශවල වැඩ කරන පුද්ගලයින්, ධීවරයින්, මැතිවරණ නිරීක්ෂකයින්, බන්ධනාගාර රැඳවියන්, රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරගතව ඉන්න පුද්ගලයින් වගේම දිගුකාලීනව රෝහල්ගත රෝගීන්ටත් ඡන්දය දාන්න අවස්ථාව ලැබෙන්නේ නෑ.

ලංකාවේ භික්ෂුණීන් සම්බන්ධයෙන් වෙනම ගැටලුවක් ඇතිවෙලා තියෙනවා. ඔවුන්ට ජාතික හැඳුනුම්පතක් සකස් කර ගැනීමේ ගැටලුවක් ඇති වෙලා තියෙනවා.

ඒ වගේම විදෙස් රැකියාවල නියුතු ලාංකික පුරවැසියන්ට ඇතැම් විට ඡන්ද අයිතිය තිබුණත්, ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න ඔවුන්ගේ වෘත්තියට අනුව, ඔවුන් සිටින ස්ථානයට අනුව අවස්ථාව ලැබෙන්නෙ නෑ. විශේෂයෙන් මේ විදෙස්ගත රැකියාවල නියුතු ලාංකිකයින් කොයිතරම් ප්‍රමාණයක් සිටිනවාද කියලා නිවැරදි සංඛ්‍යා ලේඛනයක් තාම සකස් වෙලා නෑ. ඒ රටවල පුරවැසිභාවය ලබාගෙන සිටින ශ්‍රී ලාංකිකයෙන් කී දෙනෙක් ඉන්නවාද, නැතිනම් විවිධ කාරණා සඳහා තාවකාලිකව විදෙස්ගතව සිටින පුරවැසියන් කොපමණක් සිටිනවාද කියලා පැහැදිලි සංඛ්‍යා ලේඛන නෑ.

අපිට මතකයි කොවිඩ් ව්‍යාප්තියත් එක්ක කොවිඩ් රෝගය වැළඳුණු රෝගීන්ට ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න ක්‍රමවේදයක් තිබුණේ නෑ. දැන් කොවිඩ් රෝගය පාලනය වෙලා තිබුණත් ඒ වගේ හදිසි අවස්ථාවලුත් ඇතිවෙලා පුරවැසියන්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ අවස්ථාව නැති වෙන්න පුළුවන්.

ඇමෙරිකාව වගේ රටවල තමන්ගේ පුරවැසියන්ට විදේශයක සිට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට අවස්ථාව හදලා දීලා තියෙනවා. ඔවුන්ට තමන්ගේ තානාපති කාර්යාලයට ගිහිල්ලා තමන්ගේ රටේ පැවැත්වෙන මැතිවරණය සඳහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාව තියෙනවා. ඒ සඳහා පහසුකම් ලබා දීලා තියෙනවා.

පහුගිය කාලයේ අපේ රටේත් ඇඩ්වාන්ස් වෝටින් වගේ ක්‍රමයක් පිළිබඳ යෝජනාවක් සඳහා කැබිනට් අනුමැතියත් හිමි වෙලා තිබුණා. නමුත් ඒ යෝජනාව එතනින් එහාට ගියේ නෑ. මම දන්න තරමට මැතිවරණ කොමිසම මූලික වෙලා ඒ සඳහා කෙටුම්පතක් සකස් කරල තිබුණා.

මාධ්‍ය සම්බන්ධයෙන් ගත්තහම තිබෙන ප්‍රශ්නය තමයි මැතිවරණයක් එනකම් මැතිවරණ සහ ඡන්ද සම්බන්ධයෙන් තියෙන ප්‍රශ්න ගැන කතා කරන්නේ නෑ. මැතිවරණයක් ආවාට පස්සේ ඒවා විසඳන්න ප්‍රමාණවත් කාලයක් නෑ. මොකද මැතිවරණයක් නැති කාලය තුළ තමයි මේවා පිළිබඳ සාකච්ඡා කරලා ක්‍රමවේද හදන්න ඕනෑ. මැතිවරණයක් ඉවර වුණාමත් අලුත් ආණ්ඩුව, අලුත් ඇමතිධුරයන්, අලුත් මන්ත්‍රීධුරයන් සම්බන්ධයෙන් උණුසුම වැඩිවෙන නිසා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාව නැති පුරවැසියන්ගේ ප්‍රශ්නය පිළිබඳ අවධානය ගිලිහිලා යනවා.

මැතිවරණ ප්‍රතිසංස්කරණ සම්බන්ධයෙන් කාරක සභා පත් කළ අවස්ථා දෙකකදීත් මේ ප්‍රශ්නය පිළිබඳ අවධානය යොමු වුණා. නමුත් මේ ප්‍රශ්නය විසඳන්න නම් සැබෑ දේශපාලන වුවමනාවක් රටට තිබිය යුතුයි. දැන් ක්‍රියාවට නැගිලා තියෙන කැම්පේන් ෆයිනෑන්ස් පනත වුණත් ප්‍රායෝගික වුණේ මැතිවරණයකදී සිදුවන දූෂණ, වංචා අවම කිරීමේ අදහසින් නොවෙයි. මැතිවරණය කල් දමා ගැනීම සඳහා උපාය මාර්ගයක් හැටියට එය හඳුන්වා දුන් නිසයි.

එහෙම නැතුව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ශක්තිමත් කරන්න සැබෑ දේශපාලන උනන්දුවක් තිබෙනවා නම් මේක විසඳගන්න බැරිකමක් නෑ. දැනට සකස් කරලා තියෙන කෙටුම්පත වුණත් නීති ගත කරන්න පුළුවන් නම් වටිනවා.

අලුතෙන් පනතක් සම්මත කරගන්න හෝ තිබෙන මැතිවරණ පනතට සංශෝධනයක් ඉදිරිපත් කරන්න මේක වෙලාව නෙමෙයි. මේ ජනාධිපතිවරණයේදී නොහැකි වුණත් එළඹෙන මහ මැතිවරණයේදී, පළාත් සභා මැතිවරණයේදී හෝ පළාත්පාලන මැතිවරණයේදී මේ පුරවැසියන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්නට පහසුකමක් සලසා දීම ගැන අපි හැමෝම උනන්දු විය යුතුයි. ඊළඟට මැතිවරණයට කලින් අදාළ පාර්ශ්වයන් සාකච්ඡා කරලා ඒ සඳහා අවශ්‍ය නීති සම්මත කරගන්නවා නම් හොඳයි.

පහුගිය කාලේ ඇඩ්වාන්ස් වෝටිං සම්බන්ධයෙන් තරුණ කණ්ඩායමක් මැතිවරණ කොමිසමට යෝජනාවලියක් ලබා දීලා තියෙනවා. එහිදී ඔවුන් විවිධ රටවල තියෙන ඇඩ්වාන්ස් වෝටිං සිස්ටම් ගැන කතා කරලා තියෙනවා. ඒ වගේම දැනට තියෙන තැපැල් ඡන්ද ක්‍රමය තවත් පුළුල් කිරීම ගැනත් එහිදී ඔවුන් අවධානය යොමු කරලා තියෙනවා. දැනට තිබෙන ක්‍රමය අනුව තැපැල් ඡන්දය සඳහා අවස්ථාව තියෙන්නේ මැතිවරණ ක්‍රියාවලියට සම්බන්ධ අයට, ආරක්ෂක අංශවල අයට සහ පොලිසියට පමණයි. මේ ක්‍රමය තවත් පුළුල් කරලා මැතිවරණයක් පැවැත්වෙන දිනයේ තමන්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාව නොලැබෙන ක්ෂේත්‍රවල පුරවැසියන්ටත් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාවක් හදලා දෙන්න පුළුවන් කියලා ඔවුන් යෝජනා කරලා තියෙනවා.

බහු දින යාත්‍රාවල ධීවරයින් සඳහා තැපැල් ඡන්දය සමහර විට ප්‍රායෝගික නොවෙන්න පුළුවන්. නමුත් බන්ධනාගාර රැඳවියන්ට ඒක හොඳ අවස්ථාවක්. එහිදී බන්ධනාගාර ප්‍රධානියා සහතික කිරීමේ නිලධාරියා හැටියට පත් කරන්න පුළුවන්. අද සෞඛ්‍ය සේවකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නය මතුවෙලා තියනවා. ඔවුන්ටත් තැපැල් ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න අවස්ථාව ලබා දෙනවානම් ඒ ඒ රෝහල්වල ප්‍රධාන වෛද්‍යවරයාට සහතික කිරීමේ නිලධාරියාගේ වගකීම පවරන්න පුළුවන්.

ඒ වගේම මැතිවරණ නිරීක්ෂකයින්, මාධ්‍යවේදීන් වගේ අයට දිස්ත්‍රික් මැතිවරණ කාර්යාලයට ගිහිල්ලා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාව ලබා දෙන්න පුළුවන්.

විදෙස්ගත අයගේ ප්‍රමාණය කොපමණද කියලා කියන්න තවම බැරි වුණත් රට ඇතුළේ සිටින පුරවැසියන් සඳහා මෙවැනි ක්‍රම භාවිත කළොත් තවත් ඡන්ද ලක්ෂ දෙකකට වැඩි ප්‍රමාණයක් භාවිත කරන ඡන්ද බවට පත් කරන්න පුළුවන්.

ප්‍රියන්ජිත් ආලෝකබණ්ඩාර

පැෆ්රල් විධායක අධ්‍යක්‍ෂ

රෝහණ හෙට්ටිආරච්චි

ඡන්දය පැවැත්වෙන දිනයට ඡන්ද අයිතිය හිමි පාර්ශ්ව ගණනාවකට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම අහිමි වී යාම පළමුවරට සිදුවන අලුත් තත්ත්වයක් නම් නෙමෙයි. මේ පිළිබඳව අපි අවුරුදු 15ක් තිස්සේ කටයුතු කරමින් ඉන්නවා. දේශපාලන පක්ෂවලට, මැතිවරණ කොමිසමට මේ ගැන අපි දිගින් දිගටම කතා කරනවා. ලෝකයේ වෙනත් රටවල තිබෙන අත්දැකීම් අපි ඉදිරිපත් කරලා තියෙනවා. මේ පිළිබඳව අපි පසුගිය වර්ෂයේ රිසර්ච් එකකුත් කළා. අපි මේ ප්‍රශ්නයට මුහුණදෙන ජනතාව කාණ්ඩ කිහිපයකට වෙන් කරගෙන තියෙනවා.

එකක් තමයි ඡන්දය දිනයේ දී පෞද්ගලිකව තමන්ගේ ඡන්ද පොළට යන්න බැරි ජනතාව. දෙවන කොටස තමයි ඡන්දය දිනයේ ඡන්ද පොළට යන්න බැහැ, නමුත් ඡන්දයට කලින් වෙනත් දිනයක දී ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකි ජනතාව. තුන්වෙනි කොටස තමයි ඡන්දය පැවැත්වෙන දිනයේ තමන්ගේ ඡන්ද පොළට යන්න බැහැ හැබැයි වෙනත් ස්ථානයකට ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකි ජනතාව. හතරවෙනි කොටස තමයි ඡන්ද දිනයේ දී වත් ඡන්දයට කලින් දිනයක දී වත් තමන්ගේ ඡන්ද පොළට හෝ වෙනත් ඡන්ද පොළකට හෝ ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකියාවක් නැති ජනතාව. ඡන්ද දිනයේ දී තමන්ගේ ඡන්ද පොළට ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න බැරි වුණත් ඡන්ද දිනයට කලින් වෙනත් දිනයක දී ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකියාවක් තියෙන විශාල පිරිසක් ඉන්නවා රට ඇතුළේ. උදාහරණයක් විදියට මාධ්‍යවේදීන්, මැතිවරණ නිරීක්ෂකයෝ, පෞද්ගලික ආරක්ෂක අංශවල නිලධාරීන්. ඒ වගේම විවාහ මංගල්‍යයක් දිනයේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ දිනයත් යෙදිලා තියෙනවා නම්, ඡන්ද දිනයේ අත්‍යවශ්‍ය විදේශගතවීම් යෙදිලා තියෙනවා නම් එවැනි අයට ඡන්දයට කලින් දිනයක් තිබුණොත් ඔවුන්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට බාධාවක් නැහැ. මේක තායිලන්තය, බංගලාදේශය ඇතුළු තවත් රටවල ක්‍රියාත්මක වෙනවා. මේකට අපි කියන්නේ ඇඩ්වාන්ස් වෝටින් කියලා. ඒ කියන්නේ ඡන්ද දිනයට කලින් දිනයක දී ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම.

තුන්වෙනි පිරිස විදියට කිව්ව ඡන්ද දිනයේ තමන්ගේ ඡන්ද පොළට යන්න බැහැ, හැබැයි වෙනත් ඡන්ද පොළක දී ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට පුළුවන්. උදාහරණයක් විදියට කර්මාන්තශාලාවල රැකියාවෙහි නිරතවන පිරිසට, ගම්වල ඉඳන් රැකියා සඳහා දුර පළාත්වලට පැමිණි අයට. අනුරාධපුරේ කෙනෙක් රැකියාවක් සඳහා කොළඹට ඇවිත් ඉන්නවා නම් ඔහුට ඡන්ද දිනයට අනුරාධපුරයට යන්න බැරි වෙන්න පුළුවන්. නමුත් තමන් රැකියාව කරන සේවා ස්ථානයට ආසන්න ඡන්ද පොළකට ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න පුළුවන් නම් ඔවුන්ටත් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න පුළුවන්. ඒ වගේම තමයි ඡන්ද දිනයේ හෝ ඡන්දයට කලින් වෙනත් දිනයක දී ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට අවස්ථාවක් ලැබුණත් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකි පිරිසකුත් ඉන්නවා. උදාහරණයක් විදියට පූර්ණකාලීන ආබාධිත වෙච්ච අය, ඡන්ද පොළට යන්න අපහසු වැඩිහිටි අය. ඒ පිරිසටත් විකල්පයක් තියෙනවා. එවැනි අයට ජංගම ඡන්ද පොළවල් ක්‍රියාත්මක කරන්න පුළුවන්. ලෝකයේ ගොඩක් රටවල ජංගම ඡන්ද පොළවල් ක්‍රියාත්මක වෙනවා. ඇෆ්ගනිස්ථානයේ තලෙයිබාන් සිරකරුවන්ටත් ජංගම ඡන්ද මධ්‍යස්ථාන ක්‍රියාත්මක වෙනවා.

රට ඇතුළේ ඉන්න ජනතාවගෙන් ඡන්දය පැවැත්වෙන දිනයට ඡන්දය භාවිත කිරීමට නොහැකිවන පිරිස ලක්ෂ පහත් දහයත් අතර ඉන්නවා කියලා අපි හඳුනාගෙන ඉන්නවා. ඒකට වැඩපිළිවෙළක් හදන්න පුළුවන්. පැෆ්රල් සංවිධානය ඇතුළු තවත් සංවිධාන මේ පිළිබඳව අධ්‍යයනය කරලා වැඩපිළිවෙළක් හදලා තියෙනවා. මේ වෙද්දි එම යෝජනා ක්‍රියාත්මක කිරීමට අදාළ කැබිනට් පත්‍රිකාව දක්වා ගිහින් තියෙනවා. කැබිනට් අනුමැතියත් ලැබිලා තියෙනවා. නමුත් ඒක පාර්ලිමේන්තුවට ගේන්න තවම කටයුතු කරලා නැහැ. ඒක නිසා ඒ යෝජනා නීතියක් බවට පත්වෙලා නැහැ. ඒ වගේම අපි පසුගිය සතියේ රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරගත වූ සිරකරුවන්ගේ ඡන්ද අයිතිය වෙනුවෙන් සිරකරුවන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටින සංවිධාන සමග අත්වැල් බැඳගෙන අතරමැදි පෙත්සම්කරුවෙක් විදියට අධිකරණ ක්‍රියාමාර්ගයකට ගියා රිමාන්ඩ් සිරකරුවන්ගේ ඡන්ද අයිතිය ලබා ගන්න.

ඡන්දය අයිතිය හිමි නමුත් විවිධ හේතු නිසා ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකි රට තුළ සිටින පිරිස වගේම තවත් විශේෂ පිරිසක් ඉන්නවා, ලංකාවේ ඡන්ද අයිතිය හිමි නමුත් විදේශගතව ඉන්න පිරිස. ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකි විදේශගත පිරිස දළ වශයෙන් මිලියන තුනක් පමණ ඉන්නවා කියලා අපි හඳුනාගෙන ඉන්නවා තියෙන තොරතුරු අනුව. මේ ඉන්න පිරිස ලෝකයේ වෙනත් රටවල ඉන්නවා වගේ අය නෙමෙයි. අපේ රටේ විදේශ  ශ්‍රමිකයෝ කියන්නේ නුපුහුණු කම්කරුවෝ. නුපුහුණු කම්කරුවන්ගේ ඡන්ද අයිතිය ලබා දීම සඳහා ලෝකයේ වෙනත් රටවල බහුලව පාවිච්චි කරන ක්‍රමය පාවිච්චි කරන්න බැහැ. ලෝකයේ වෙනත් රටවල කරන්නේ තානාපති කාර්යාල හරහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට අවස්ථාව ලබා දෙන එක. ලංකාවේත් ඒ වගේ ඡන්ද පොළවල් ක්‍රියාත්මක වෙනවා වෙනත් රටවලට අදාළව. නමුත් අපේ රටේ විදේශගත පිරිස නුපුහුණු ශ්‍රමිකයන් නිසා සහ අපේ තානාපති කාර්යාල දේශපාලනීකරණය වී තිබෙන නිසා මේ ප්‍රශ්නය ටිකක් සංකීර්ණයි. ඒ නිසා ඒ ප්‍රශ්නයට අදාළව හොඳ වැඩපිළිවෙළක් ඇතුළේ තමයි අපි කතා කරන්න ඕනෑ. නැත්නම් ඒ ඡන්ද අවභාවිත වෙන්න පුළුවන්.

හැබැයි එක පහසුවක් තියෙනවා. අපේ රටේ විදේශගත පිරිස ඉන්නේ රටවල් පහත් දහයත් අතර ප්‍රමාණයක. රටවල් ගණනාවකට බෙදිලා ගිහින් නැහැ. මැදපෙරදිග කලාපයේ රටවල තමයි අපේ අය වැඩිපුර ඉන්නේ. මේ අය නුපුහුණු ශ්‍රමිකයන් නිසා මේ අයට තානාපති කාර්යාලවලට එන්න සමහර විට කිලෝමීටර 1000ක් පමණ වන අවස්ථාත් තියෙනවා. ඒ වගේ වටපිටාවක ඒ අයට එන්න පුළුවන්ද කියන ප්‍රශ්නයත් සැලකිය යුතු ප්‍රශ්නයක්. විදේශගත පුරවැසියන්ගේ ඡන්ද අයිතිය සුරක්ෂිත කිරීම ගැන අපි ප්‍රතිපත්තියක් හැටියට එකඟ වෙනවා. හැබැයි විධිමත් ක්‍රමවේදයකින් තොරව ක්‍රියාත්මක කරන්න හැදුවොත් ඔවුන්ගේ ඡන්දය අවභාවිත වෙන්න පුළුවන්. නමුත් රට ඇතුළේ ඉන්න ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකිවන පිරිසට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා කඩිනමින් ක්‍රියාත්මක විය යුතු බව අපි හිතනවා.

අසංකා සංජීවනී