කොළඹ වරාය නගර ආර්ථික කොමිෂන් සභා පනත් කෙටුම්පතේ ප්‍රතිපාදන විසි හයක් තරම් සංඛ්‍යාවක් ව්‍යවස්ථාවට පටහැනි බවත් ඒවා සම්මත කිරීමට පාර්ර්ලිමේන්තුවේ තුනෙන් දෙකක වැඩි ඡන්දයක් අවශ්‍ය බවත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය තීරණය කළේය. ඉන් ප්‍රතිපාදන නවයක් සඳහා ජනතාවගේ අනුමැතිය ජනමත විචාරණයකදී ලබා ගත යුතු බවද තීරණය විය.
කෙටුම්පතට වූ අභියෝග අතර වූයේ එය ශ්‍රී ලංකාවේ පරමාධිපත්‍යය සහ භෞමික අඛණ්ඩතාව මෙන්ම ජනතාවගේ පරමාධිපත්‍යය උල්ලංඝනය කරන බවය. පාර්ලිමේන්තුව වෙත පවරා ඇති ජනතාවගේ ව්‍යවස්ථාදායක බලතල වගන්ති කීපයකින් උල්ලංඝනය කෙරෙන බවද සඳහන් විය. වගන්ති කීපයක් ජනතාවගේ මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කරන බවත් ඒ හේතුවෙන් ව්‍යවස්ථාවේ 3 වන සහ 4 වන වගන්තිද උල්ලංඝනය වන බවද සඳහන් විය. අභියෝගවල තව පදනමක් වූයේ පනත් කෙටුම්පතේ සමහර වගන්ති පළාත් සභා ලැයිස්තුවේ සඳහන් කාරණා පිළිබඳ හෙයින් කෙටුම්පත පිළිබඳ තම අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමට එය 154උ(3) වගන්තිය ප්‍රකාර පළාත් සභාවලට යොමු කළ යුතුව තිබුණු බවය.
අදාළ ව්‍යවස්ථාමය ප්‍රතිපාදන
අප ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 3 වන වගන්තිය අනුව ශ්‍රී ලංකා ජනරජයේ පරමාධිපත්‍යය ජනතාව කෙරෙහි පිහිටා ඇති අතර එය අත්හළ නොහැක්කේය. පරමාධිපත්‍යයට පාලන බලතල, මූලික අයිතිවාසිකම් සහ ඡන්ද බලය ඇතුළත්ය. 83 වන වගන්තියේ දක්වා ඇති ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදනවලට අනුකූල නොවන යම් ප්‍රතිපාදනයක් පනත් කෙටුම්පතක වුවහොත් එය සම්මත කිරීමට තුනෙන් දෙකක වැඩි ඡන්දයට අමතරව ජනමත විචාරණයකදී ලබා ගන්නා ජනතාවගේ අනුමැතියද අවශ්‍යය. 3 වන වගන්තිය එවැනි විශේෂිත වගන්තියකි.
ජනතා පරමාධිපත්‍යය ක්‍රියාත්මක කරන සහ භුක්ති විඳින ආකාර 4 වන වගන්තියේ පැහැදිලි කර ඇත. ඒ අනුව, “මූලික අයිතිවාසිකම් සියලු පාලන ආයතන විසින් ගරු කළ යුත්තේය; ආරක්ෂා කරනු ලැබිය යුත්තේය; වර්ධනය කරනු ලැබිය යුත්තේය; තවද මූලික අයිතිවාසිකම් මෙහි මින් මතු විධිවිධාන සලස්වා ඇති ආකාරයට සහ ප්‍රමාණයට මිස සංක්ෂිප්ත කිරීම, සීමා කිරීම හෝ අහිමි කිරීම නොකළ යුත්තේය” යනුවෙන් 4(ඈ) වගන්තියේ දක්වා ඇත. 4 වන වගන්තිය 83 වන වගන්තියේ ලැයිස්තුගත කර ඇති ප්‍රතිපාදනයක් නොවේ. එහෙත් 2002 වසරේ දහඅට වන සහ දහනව වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධන පනත් කෙටුම්පත් පිළිබඳව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ සත්-පුද්ගල විනිශ්චය සභාවක් ප්‍රකාශ කර සිටියේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඊට පෙරද කීප වතාවක් සඳහන් කළ පරිදි 3 වන වගන්තිය 4 වන වගන්තියට සබැඳි බව සහ වගන්ති දෙක එකට කිව යුතු බවය. මෙම තර්ක රේඛාව පසුගිය වසරේ දී විසිවන සංශෝධනය පිළිබඳ සිය තීරණයේදී ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය නැවත අනුගමනය කළේය.
පළාත් සභා ලැයිස්තුවේ සඳහන් කරුණු පිළිබඳ නීති සැදීමට පාර්ලිමේන්තුවට හැකි වුවද, 154උ(3) වගන්තිය ඒ පිළිබඳ කොන්දේසි නියම කර ඇත. එවැනි කාරණයක් පිළිබඳ පනත් කෙටුම් පතක් ගැසට් පත්‍රයේ පළකළ පසු සහ එය පාර්ලිමේන්තුවේ න්‍යාය පත්‍රයට ඇතුළත් කිරීමට පෙර ජනාධිපතිවරයා ඒ පිළිබඳ සිය අදහස් ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා සෑම පළාත් සභාවකටම යොමු කළ යුතුය. සියලු පළාත් සභා කෙටුම්පතට එකඟ නම් එය සරල බහුතරයකින් සම්මත කළ හැක. එක් පළාත් සභාවක් හෝ එකඟ නොවේ නම් එකඟ නොවූ පළාත් සභා පිහිටුවා ඇති පළාත්ද ඇතුළුව මුළු රටටම එම කෙටුම්පත අදාළ කිරීමට නම් එය තුනෙන් දෙකක වැඩි ඡන්දයෙන් සම්මත කළ යුතුය. එවැනි අවස්ථාවක එය සරල බහුතරයකින් පමණක් සම්මත වුවහොත්, එය අදාළ වන්නේ එකඟත්වය පළකළ පළාත්වලට පමණි.
මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය සහ ජනමත විචාරණයක අවශ්‍යතාව
වරාය නගර පනත් කෙටුම්පතේ වගන්ති ගණනාවකින් මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කරන බව පෙත්සම්කරුවෝ තර්ක කළහ. 12(1) වගන්තියෙන් සහතික කර ඇති සමානත්වය සහ සර්ව සාධාරණත්වය, 14(1)(උ) වගන්තියෙන් සහතික කෙරෙන නීත්‍යනුකූල රැකියාවක, වෘත්තියක, කර්මාන්තයක, වෙළඳ ව්‍යාපාරයක හෝ ව්‍යවසායක නියුක්ති වීමේ නිදහස සහ 14(1)(ඌ) වගන්තියෙන් සහතික කර ඇති යාම් ඊම් නිදහස ඒ අතර ප්‍රධාන විය. මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය වීමේ හේතුවෙන් 3 වන සහ 4 වන වගන්තිද උල්ලංඝනය වන බැවින් ඒ සඳහා ජනමත විචාරණයකදී අනුමැතිය ගත යුතු යයි සමහර පෙත්සම්කරුවන් ප්‍රකාශිතවම සඳහන් කළහ.
පනත් කෙටුම්පතේ වගන්ති කීපයක් මූලික අයිතිවාසිකම්වලට පටහැනි බැවින් ඒවා තුනෙන් දෙකක වැඩි ඡන්දයෙන් සම්මත කළ යුතුයයි ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය තීරණය කළේය. එහෙත් එම හේතුවෙන් එම වගන්ති ව්‍යවස්ථාවේ 4(ඈ) වගන්තියත්, ඒ අනුව 3 වන වගන්තියත් උල්ලංඝනය කරන නිසා ජනමත විචාරණයකදී අනුමත කළ යුතුද යන කාරණය පිළිබඳ විනිශ්චයක් නොදෙන ලදි.
1979 අත්‍යවශ්‍ය රාජ්‍ය සේවා පනත් කෙටුම් පත ව්‍යවස්ථාවේ 11 වන වගන්තිය (ක්‍රෑර, අමානුෂික හෝ අවමන් සහගත දඬුවම්වලට භාජනය නොකළ යුතු බව) සහ 14 වන වගන්තිය උල්ලංඝනය කරන බවට අභියෝග කරන ලදි. එහිදී එච්. එල්. ද සිල්වා මහතා තර්ක කළේ ඕනෑම මූලික අයිතිවාසිකමක් උල්ලංඝනය වන විට ව්‍යවස්ථාවේ 4(ඈ) වගන්තියත්, ඒ අනුව 3 වන වගන්තියත් උල්ලංඝනය වන බවය. එකී පනත් කෙටුම්පත 11 වන වගන්තිය පමණක් උල්ලංඝනය කරන බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය තීරණය කළේය. 11 වන වගන්තිය ජනමත විචාරණයක් අවශ්‍ය එකක් ලෙස 83 වගන්තියේ දක්වා ඇති එකකි. “ආණ්ඩුක්‍රම නීතිය පිළිබඳ වාද කරුණක් අධිකරණය ඉදිරියේ ඇති නඩු කටයුත්තට ඍජුවම අදාළ නම් මිස, ඒ ගැන තීන්දුවක් නොදිය යුතුය” නම් වූ සුප්‍රසිද්ධ ආණ්ඩුක්‍රම නීති මූල ධර්මය අනුව යමින්, පනත් කෙටුම්පත මගින් 3 වන වගන්තියද උල්ලංඝනය වන්නේද යන්න තීරණය කිරීමට අවශ්‍ය නොවන බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ප්‍රකාශ කර සිටියේය.
2002 වසරේ ඉදිරිපත් කරන ලද 18 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය පිළිබඳ අභියෝගය විභාග කළ සත්-පුද්ගල විනිශ්චය සභාව මේ පිළිබඳ පැහැදිලි තීරණයක් ප්‍රකාශ කළේය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවේ තීරණ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ මූලික අයිතිවාසිකම් අධිකරණ බලයෙන් ඉවත් කිරීම ව්‍යවස්ථාවේ 12(1) සහ 17 (විධායක ක්‍රියා මගින් මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනයට ප්‍රතිකර්ම) වගන්තිවලට පටහැනි බවද ඒ හේතුවෙන් 3 වන වගන්තියද උල්ලංඝනය වන බැවින් ඒ සඳහා ජනමත විචාරණයකදී අනුමැතියද අවශ්‍ය බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය තීරණය කළේය.
ජනාධිපතිවරයාට මූලික අයිතිවාසිකම් නඩුවලින් හිමිව තිබූ මුක්තිය 19 වන සංශෝධනය මගින් ඉවත් කරන ලදි. 20 වන සංශෝධනයෙන් එම මුක්තිය නැවත දීමට උත්සාහ කළ අවස්ථාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ප්‍රකාශ කළේ “17 වන වගන්තිය යටතේ ප්‍රතිකර්මයට ජනතාවට ඇති අයිතිවාසිකම නිරපේක්ෂ වන අතර එය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 3 වන වගන්තිය යටතේ ජනතාවගේ මූලික අයිතිවාසිකම්වල ඍජු ප්‍රකාශනයක්” වන බවය.
එහෙත් වරාය නගර කෙටුම්පත පිළිබඳව තීරණයේදී එහි සමහර වගන්ති මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කිරීම හේතුවෙන් තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් අවශ්‍ය බව ශේෂ්ඨාධිකරණය තීරණය කළද, ඒ අනුව ජනමත විචාරණයක්ද අවශ්‍ය බව කියා සිටියේ නැත. අභියෝගයට ලක්වූ ප්‍රතිපාදන පාර්ලිමේන්තුවේ කාරක සභා අවස්ථාවේදී සංශෝධනය කරන බවට නඩු විභාගයේදී නීතිපතිවරයා දුන් සහතිකය අධිකරණය සැලකිල්ලට ගත්තා විය හැක.
එහෙත්, නීතිපතිවරයා දෙන සහතිකවලින් පාර්ලිමේන්තුව නොබැඳේ. අදාළ වගන්ති සම්මත කිරීමට ජනමත විචාරණයක්ද අවශ්‍ය බවට අධිකරණයේ තීරණයේ ප්‍රකාශිතව සඳහන් නොවන්නේ නම් තුනෙන් දෙකක බහුතරයෙන් පමණක් ඒවා සම්මත කිරීමට පාර්ලිමේන්තුවට බාධාවක් නොමැත. පනත් කෙටුම්පතක ප්‍රතිපාදනයක් මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කිඊමේ හේතුවෙන් එයට තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් අවශ්‍ය බව පවසා එහෙත් ජනමත විචාරණයක අවශ්‍යතාව පිළිබඳව සඳහනක් නොකිරීමේ තීරණයක භයානක ප්‍රතිඵලයක් විය හැක්කේ තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ඇති ආණ්ඩුවකට එම බහුතරය පාවිච්චි කර මූලික අයිතිවාසිකම් මෙන්ම ජනතාවගේ පරමාධිපත්‍යය ද උල්ලංඝනය කිරීමට හැකි වීමය. යම් ප්‍රතිපාදනයක් මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කරන බවට ශ්‍රෙෂ්ඨාධිකරණය තීරණය කරන හැම අවස්ථාවකම, කලින් සඳහන් අවස්ථාවලදී කළාක් මෙන්, එයින් 3 වන වගන්තියද උල්ලංඝනය වන බවත් ඒ අනුව ජනමත විචාරණයක් ද අවශ්‍ය බවත් ප්‍රකාශ කළ යුතු බව ලියුම්කරු ගෞරවයෙන් කියා සිටී.
කෙටුම්පත පළාත් සභාවලට යොමුකිරීමේ අවශ්‍යතාව
පළාත් සභා සියල්ල විසිරී තිබූ අතර ඒ අනුව වරාය නගර පනත් කෙටුම්පත පළාත් සභාවලට යොමු නොකරන ලදි. කලින් දුන් තීන්දු අනුව යමින් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ප්‍රකාශ කළේ පළාත් සභා සංස්ථාපනය නොවී ඇති අවස්ථාවක සියලු පළාත් සභාවලට කෙටුම්පත යොමු කිරීම ඉටු කළ නොහැකි කාර්යයක් බවය.
දෙවැනි දිවිනැගුම පනත් කෙටුම්පත පිළිබඳ විභාගයේදී මතුවූ කරුණක් වූයේ එවකට සංස්ථාපනය වී නොතිබුණු උතුරු පළාත් සභාවට කෙටුම්පත යොමු නොකිරීම සහ එම පළාතට එහි අදාළත්වය පිළිබඳ කාරණයයි. එහිදී ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය තීරණය කළේ සංස්ථාපනය වී නොමැති පළාත් සභාවකට කෙටුම්පත යොමු කිරීම ඉටුකළ නොහැකි කාරණයක් වන අතර ඒ අවස්ථාවේදී උතුරු පළාත් ආණ්ඩුකාරවරයා කෙටුම්පතට පළාත් සභාව වෙනුවෙන් කැමැත්ත දීම පිළිගත නොහැකි බවය. එවැනි අවස්ථාවක දිය හැකි ප්‍රායෝගික අර්ථකථනය වන්නේ යම් පළාත් සභාවක් සංස්ථාපනය නොවී ඇති අවස්ථාවක කෙටුම්පත තුනෙන් දෙකක ඡන්දයෙන් සම්මත විය යුතුය යන්නය. තීරණයේ විශේෂයෙන් සඳහන් නොවූවද, එයින් තේරුම් යන්නේ කෙටුම්පත සරල බහුතරයකින් පමණක් සම්මත වූයේ නම් එය උතුරු පළාතට අදාල නොවන බවය. කෙසේ වෙතත්, කෙටුම්පත තුනෙන් දෙකක ඡන්දයෙන් සම්මත විය. එම විනිශ්චය ආසනය අගවිනිසුරු ෂිරාණි බණ්ඩාරනායක, අමරතුංග සහ ශ්‍රීපවන් විනිසුරුතුමන්ලාගෙන් සමන්විත විය. එම තීරණය සහ පළමුවන දිවිනැගුම පනත් කෙටුම්පත පිළිබඳ තීරණය අගවිනිසුරු බණ්ඩාරනායකට සිය ධුරය අහිමිවීමට හේතුවූ බව ප්‍රසිද්ධ කාරණයකි.
154උ(3) වගන්තියේ ක්‍රියාපටිපාටිමය මෙන්ම හරයාත්මක අවශ්‍යතාද ඇති බව ලියුම්කරුගේ සැලකිරීමයි.
ක්‍රියාපටිපාටිමය අවශ්‍යතාව වන්නේ පළාත් සභා ලැයිස්තුවේ සඳහන් කරුණුවලට අදාළ පනත් කෙටුම්පතක් සියලු පළාත් සභාවලට යොමුකිරීමය. හරයාත්මක අවශ්‍යතාව වන්නේ සියලු පළාත් සභා එකඟ නොවන්නේ නම් කෙටුම්පත මුළු රටටම බලපෑමට නම් එය තුනෙන් දෙකක වැඩි ඡන්දයෙන් සම්මත කරගත යුතු බවය. එවැනි කෙටුම්පතක් සරල බහුතරයකින් පමණක් සම්මත වුවහොත් එය අදාළ වන්නේ එයට එකඟවූ පළාත්වලට පමණි.
දෙවැනි දිවිනැගුම පනත් පිළිබඳ තීරණය, 154උ(3) වගන්තියේ අරමුණ, එනම් යම් පළාතක පළාත් සභාව එකඟ නොවේ නම් කෙටුම්පත එය මත පැටවීමට නම් තුනෙන් දෙකක වැඩි ඡන්දයෙන් සම්මත කරගත යුතු බව, සමග ගැළපේ. එය බලය බෙදීම සංකල්පයේ ජීවගුණයටද අනුකූල වේ.
වරාය නගර කෙටුම්පත පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීරණයේ එක් ප්‍රතිඵලයක් වන්නේ යම් “අකීකරු” පළාත් සභාවක් විසුරුවා හැර ඇති අවස්ථාවක් බලා පළාත් සභා විෂයයක් පිළිබඳ ඕනෑම නීතියක් එම පළාත මත සරල බහුතරයකින් පැටවීමට ආණ්ඩුවකට ඉඩ විවර වීමය. ඊටත් වඩා නරක කාරණය වන්නේ, වර්තමානයේ මෙන්, සියලු පළාත් සභා විසුරුවා ඇති විටක බලය බෙදීමට අහිතකර නීති මුළු රට මතම සරල බහුතරයකින් පැටවීමට ඉඩ ලැබීමය. පළාත් සභා විෂයයක් පිළිබඳ ඊළඟ පනත් කෙටුම්පත ඉදිරිපත්වූ විට මෙම ප්‍රශ්නය නැවත මතු කර, අප ව්‍යවස්ථාවේ හරයේ අත්‍යවශ්‍ය අංගයක් වන බලය බෙදීමෙහි ජීවගුණය සමග අනුකූල වන තීරණයක් ගැනීමට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට ආරාධනය කළ යුතු බව ලියුම්කරුගේ සැලකිරීම වන්නේය.■
