20 වැනි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය නීතිගත වී ක්‍රියාත්මක වන්නට පටන් ගතහොත්, බරපතළ ලෙස අවුල් වන්නට ඉඩ ඇති තවත් කොමිෂන් සභාවක් වන්නේ ශ්‍රී ලංකා මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාවයි.
මේ වන විට, කොමිසමේ සභාපතිනි ආචාර්ය දීපිකා උඩගම සිය ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වී තිබේ. එක් සාමාජිකාවක වූ අම්බිකා සත්ගුණනාදන්, මහ මැතිවරණයට තරග කිරීමේ බලාපොරොත්තුවෙන් ඊට පෙර කොමිසමේ සාමාජිකත්වයෙන් ඉල්ලා අස්වුණාය. දැන් සාමාජිකයන් පස්දෙනකුගෙන් සමන්විත කොමිසම තිබෙන්නේ එහි සභාපතිත් සාමාජිකයකුත් නොමැති තත්වයකය. 20වැනි සංශෝධනය සම්මත වන තුරු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව පත් නොකරන නිසා, දැනට පවතින ව්‍යවස්ථාව අනුව, එම පුරප්පාඩු පිරවීමද අසීරුය.
එහෙත්, 20 සම්මත වුණොත්, කොමිසමේ තත්වය හැම අතින්ම කනගාටුදායක වනවා මෙන්ම, ජාත්‍යන්තරවද එය අපකීර්තියට පත්වීමට හොඳින්ම ඉඩ තිබේ.
2018 මැයි 30 වැනිදා, ආචාර්ය දීපිකා උඩගම සභාපතිනියගේ අත්සනින් යුතුව නිවේදනයක් නිකුත් කළ මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව සතුටෙන් ප්‍රකාශ කර සිටියේ, ජාතික මානව හිමිකම් ආයතන පිළිබඳ විශ්ව සන්ධානය විසින් ශ්‍රී ලංකා මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව ‘ඒ’ ශ්‍රේණිය හිමි කොමිෂන් සභාවක් ලෙස ශ්‍රේණිගත කොට ඇති බවයි. ඒ ශ්‍රේණියට උසස් කිරීම සඳහා 2007දී හා 2009දී (මහින්ද රාජපක්ෂ ජනාධිපතිගේ කාලයේදී) කොමිෂන් සභාව අයැදුම් කළත් එය සාර්ථක නොවුණු බවද නිවේදනයේ කියැවෙයි.
ලංකාවේ මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව එලෙස ‘ඒ’ ශ්‍රේණියට උසස් කරනු ලැබීම ඒ තරම් වැදගත් කාරණයක් වන්නේ, මුලින්ම ඒ ශ්‍රේණියේ සිටි අපේ මානව හිමිකම් කොමිසම, පසු කාලයකදී බී ශ්‍රේණියට පහත් කරනු ලැබීම නිසාය.
මේ ශ්‍රේණි රට රටවල ජාතික මානව හිමිකම් ආයතනවලට ලබාදෙන්නේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුබද්ධ, ජාතික මානව හිමිකම් ආයතන පිළිබඳ වූ විශ්ව සන්ධානය විසිනි. ජාතික මානව හිමිකම් ආයතනයන්, එනම් මානව හිමිකම් කොමිසම වැනි ආයතනයන්, එම සන්ධානයේ පූර්ණ සාමාජිකත්වය දැරීමට සුදුසු වන්නේද යන්න නිර්ණය කිරීම මේ ශ්‍රේණිගතකිරීම්වල අර්ථය වේ. ඒ නිර්ණය කෙරෙන්නේ, මානව හිමිකම් ආයතන පිළිබඳ 1993 පැරිස් මූලධර්මයන්ට අනුකූලවය.
‘ඒ’ ශ්‍රේණියේ ආයතනයක් යනු පැරිස් මූලධර්ම සමග අනුකූලතාව දක්වන ආයතනයකි. ඒවාට සන්ධානයේ පූර්ණ සාමාජිකත්වය හිමිය. ඒ තත්වයට පත්වීම රටක ජාතික මානව හිමිකම් ආයතනයකට විශාල ගෞරවයක් මෙන්ම කීර්තියක්ද වෙයි. ‘ඒ (ආර්)’ යනු සන්ධානයේ සාමාජිකත්වය බලාපොරොත්තුව සිටින ආයතනයි. ඒවා පැරිස් මූලධර්ම සමග අනුකූල වන බවට මූලික විශ්ලේෂණයන්ගෙන් පෙනෙන නමුත්, ‘ඒ’ ශ්‍රේණිය ලැබීමට ලේඛනවල අඩුවක් තිබෙන ආයතන වෙයි. ‘බී’ ශ්‍රේණියේ ආයතන, නිරීක්‍ෂක මට්ටමේ ආයතන වෙයි. ඒවා පැරිස් මූලධර්ම සමග ‘සම්පූර්ණයෙන්’ අනුකූල නොවන හෝ තීරණයක් ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය වන ලිපි ලේඛන නිසි ලෙස සපයා නැති ආයතන වෙයි. ‘සී’ යනු, පැරිස් මූලධර්මවලට සපුරා අනුකූල නොවන ආයතනවලට හිමි ශ්‍රේණියයි.
ලංකාවට ‘නැවතත්’ ඒ ශ්‍රේණිය ලැබීම ගැන නිවේදනයේ මානව හිමිකම් කොමිසම මෙසේ කියයි. ‘පැරිස් මූලධර්මයන්ගේ මූලික අවශ්‍යතාවක් වන්නේ දේශීය මානව හිමිකම් යාන්ත්‍රණයන් නීතියෙන් පමණක් නොව තම කාර්ය ඉටුකිරීමේදී දේශපාලන ස්වාධීනත්වය විදහා දැක්වීමද වෙයි. සාමාජිකයන් තෝරාගැනීමේ හා පත්කිරීමේ ක්‍රියාවලිය, ධුරයෙන් පහකිරීමේ ක්‍රියාවලිය සහ තමන්ගේ ක්‍රියාකාරකම්වලදී ආයතනික දේශපාලන ස්වාධීනත්වය පෙන්නුම් කරන්නේද යන්න මෙහිදී සියුම් ඇගයීමට ලක්වෙයි.’
‘..වසර දෙකහමාරක් වැනි කාලයක් තුළ ශ්‍රී ලංකා මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව ඉහළ ශ්‍රේණියකට පත්කරනු ලැබීම අප ආයතනය විසින් ලබාගත් ජයග්‍රහණයක් පමණක් නොව, එය 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය සම්මත කරවාගැනීම තුළින් ස්වාධීන කොමිෂන් සභා ශක්තිමත් කිරීම ඉල්ලා සිටියාවූ ශ්‍රී ලංකාවාසී ජනතාවගේ ජයග්‍රහණයක්ද වන්නේය.’
මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ, මේ කීර්තිමත් තත්වය අත්පත් කරගන්නට මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාවේ සාමාජිකයන් පත්කරන ක්‍රමය ස්වාධීන හා නිර්දේශපාලනික වීම වැදගත් වන බවයි. ඉතා පැහැදිලි දෙය නම්, ඒ ගුණාංග පත්කිරීම්වලට ලැබුණේ 19වැනි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය නිසා බවයි. ඒ අනුව, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවෙන් නිර්දේශ කරන නම්, ජනාධිපතිවරයා කොමිෂන් සාමාජිකයන් හැටියට පත්කරයි.
ලංකාවේ මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව පිහිටුවන්නේ, 1996 අංක 21 දරන ශ්‍රී ලංකා මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභා පනත යටතේය. මුල සිටම එහි ක්‍රියාකාරිත්වයන් ගැන විවිධ ප්‍රශ්න තිබුණත්, කොමිසම ‘ඒ’ ශ්‍රේණියේ පැවතියේය.
මානව හිමිකම් කොමිසම බලවත් ලෙස අවමානයට පාත්‍රවන්නේ 2005න් පටන්ගන්නා මහින්ද රාජපක්ෂ ජනාධිපතිගේ නිලකාලය තුළදීය.
2007දී, එය ‘ඒ’ ශ්‍රේණියෙන් ‘බී’ ශ්‍රේණියට පහළ දමනු ලැබිණ. ඊට විශේෂයෙන්ම හේතුවුණේ, කොමිසමට කරන පත්කිරීම් ජනාධිපති හිතුමතේ විනිවිදභාවයකින් තොරව කිරීමය. ඊට අමතරව, යුද්ධය පැවැති ඒ කාලයේ ලංකාවට වරින් වර පැමිණි එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ නියෝජිතයන් විසින් බරපතළ ලෙස ලංකාවේ මානව හිමිකම් කොමිසම ගැන සිය කනස්සල්ල පළකර තිබේ. පුද්ගලයන් රඳවා තබාගෙන සිටින ස්ථානවලට නිතිපතා හා නොදන්වා ගොස් පරීක්‍ෂා කිරීමට මානව හිමිකම් කොමිසම වුවමනාවක් නොදැක්වීම, රඳවාගෙන ඇතියවුන්ගෙන් තොරතුරු ලබා නොගැනීම, එවැනි අය දැඩි වෛද්‍ය පරීක්‍ෂණවලට යොමුකරන්නට අසමත්වීම වැනි කාරණා ලංකාවේ මානව හිමිකම් කොමිසමට එරෙහිව ඒ කාලයේ නැගී තිබේ. 2007දී එවකට එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් මහකොමසාරිස් ලුවිස් ආබර්, ලංකාවේ කොමිසම දැඩි දෝෂදර්ශනයට ලක් කළාය. මීට පෙර ‘ඒ’ ශ්‍රේණියේ ගෞරවනීයව තිබුණු ලංකාවේ මානව හිමිකම් කොමිසම, දැන් වන විට, ස්වාධීනත්වය අහිමි කරගත්, තම කාර්යභාරය ඉටුකරන්නට අසමත් තත්ත්වයට පත්වී ඇතැයි ඇය කීවාය.
2010න් පසු, මානව හිමිකම් කොමිසම මුළුමනින්ම රාජපක්ෂ ආණ්ඩුවේ අන්තේවාසික ගුබ්බෑයමක් බවට පත්විය. එහි සාමාජිකයෝ, මානව හිමිකම් කඩකරන්නන්ගේ ආරක්‍ෂකයන් බවට පත්වූහ. ඒ, 18 වැනි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයෙන්, කොමිෂන් සාමාජිකයන් පත්කිරීමේ ස්වාධීන ක්‍රමය මකා දමා, මුළුමනින්ම ජනාධිපතිට වුවමනා විදියට පත්කරන තැනක් වීම නිසාය. එනම්, පාර්ලිමේන්තු සභාව නමැති රූකඩ සභාවක් පිටතට පෙන්වා, මහින්ද රාජපක්ෂ ජනාධිපති තමන්ට වුවමනා අය කොමිසමට පත්කිරීම නිසාය.
ජාත්‍යන්තර තත්වය ඉහත පරිදි අපකීර්තිමත් වන විට, රට තුළද මානව හිමිකම් කොමිසම අත්කරගත්තේ අපකීර්තියයි. කෙටියෙන් කිවහොත්, ඒ කාලයේ මානව හිමිකම් කොමිසමේ සාමාජිකයන් කළේ, රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව දිගින් දිගටම කරමින් සිටි මානව හිමිකම් හා අන්තර්ජාතික මානුෂවාදී නීති කඩකිරීම්, සියල්ල සාධාරණය කිරීමයි.
ලංකාව, ‘බී’ ශ්‍රේණියට පහළ දැමෙන්නේ ඒ සියල්ලේ ප්‍රතිඵලය හැටියටය. ඒ ශ්‍රේණියේ සිට බී දක්වා පහළ වැටීම, ජාතික මානව හිමිකම් ආයතනයකට දරුණු අපකීර්තියක් බව අමුතුවෙන් කිවයුතු නැත. එහෙත්, ඒ හරහා කියැවෙන තවත් දෙයක්ද තිබේ. ඒ රට, මානව හිමිකම් දැඩි ලෙස කඩකරමින් සිටින බවයි. කොමිසම, ඒවා දෙස නොබැලූ වේශයෙන් සිටිනවා හෝ ඒවා ආරක්‍ෂා කරමින් සිටිනවා හෝ බවයි.
2015දී 19වැනි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයෙන්, රටේ ස්වාධීන කොමිෂන් සභා පත්කිරිම් යළිත් ස්වාධීන කළ අතර, 2018දී, ලංකාවේ කොමිසම, යළිත් ඒ ශ්‍රේණිගත වීමේ කීර්තිය අත්පත් කරගන්නේ ඒ නිසාය. එහි අනෙක් රහස නම්, සභාපතිනිය හැටියට පත්වූ ආචාර්ය දීපිකා උඩගමගේ අනභිභවනීය දායකත්වයත් අනවරත කැපවීමත්ය. ඒ කාලය තුළ මානව හිමිකම් කොමිසම, විවිධ මානව හිමිකම් කඩවීම්වලදී, කඩවීම්වලට අත්‍යාසන්න අවස්ථාවලදී මෙන්ම මානව හිමිකම් සංවේදී අවස්ථාවලදී නිකුත් කළ මගපෙන්වීම් ඉතාමත්ම වැදගත්ය. ඒ හේතුව නිසාම, මෛත්‍රීපාල සිරිසේන ජනාධිපතිවරයාගේ සිට පොලිසිය, හමුදාව හරහා එවකට විපක්‍ෂයේ සිටි පිරිස දක්වා සමහරුන් තුළ මානව හිමිකම් කොමිෂන් විරෝධී ප්‍රතිචාර දැකගන්නට තිබිණ.
දැන්, යළිත් 20න්, තත්ත්වය 18වැනි සංශෝධනය දක්වා පසුබස්සවා තිබේ. නැවතත් කොමිසමේ පත්කිරීම් ජනාධිපතිට වුවමනා පරිදි සිදුවනු ඇත. ඒ පත්වන්නන්, ජනාධිපතිට බයේ හෝ, තනතුර නැතිවේයැයි බයේ හෝ, මානව හිමිකම් ගැන විරෝධය නිසා හෝ තමන්ට නීතියෙන් ලැබී තිබෙන බලය හා කාර්යභාරය ක්‍රියාත්මක නොකර සිටිනවා නියතය. ප්‍රතිඵලය විය හැක්කේ කුමක්ද? ලෝකය ඉදිරියේ ශ්‍රී ලංකා මිනව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව අපකීර්තියට යළිත් පත්වීමත්, නියතවම ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් පහතට යාමත්, මානව හිමිකම් කඩකරන්නන්ගේ ආරක්‍ෂකයා බවට කොමිසම පත්වීමත්ය.■
