පළමු ලෝක යුධ සමයේ, 1915 අප්‍රියෙල් 24 වැනිදා ඔටොමාන් පාලනය යටතේ පැවති තුර්කියේ, යටත් විජිත වැසියන්ව සිටි ආර්මේනියානු විද්වතුන් සහ ප්‍රාදේශිය නායකයන් දෙසීය පනහකට අධික පිරිසක් අත්අඩංගුවට ගෙන එවකට කොන්ස්තන්ති‍නෝපල් ලෙස හැඳීන්වු (වර්තමානයේ ඉස්තාන්බුල්) නගරයෙන් පිටුවහල් කරනු ලැබුණු අතර, අනතුරුව ඔවුන් සියළු දෙනාම ඝාතනය කිරීම ආර්මේනියානු ජනසංහාරයේ ආරම්භය ලෙස සටහන් වෙයි. ඉන් අනතුරුව 1918 පමණ කාලය දක්වා රාජ්‍ය අනුග්‍රහය සහිතව මුස්ලිම් සම්භවයක් ඇති ඔටෝමාන් පාලකයන් ඉතාමත් සංවිධානාත්මක ලෙස තුර්කියේ ජීවත් වූ ක්‍රිස්තු භක්තික ආර්මේනියානු වැසියන් සහමුලින්ම විනාශ කරදැමීම ඉලක්ක කරගනිමින් ඔවුන්ව විවිධ අයුරින් ඝාතනය කිරීම්, විවිධාකාරයෙන් තුර්කියෙන් පළවා හැරීම් සිදු කැරිණි. සවිශක්තිය ඇති පිරිමින් ඉතාමත් අහිතකර තත්වයන් යටතේ දුෂ්කර වැඩවල නිරත කිරීම, නිර්වස්ත්‍රයෙන්, නිරාහාරව, පිපාසාවෙන් මියෙන තුරුම දැඩි සූර්ය රශ්මිය ඇති කාන්තාර හරහා සිරියාව දක්වා පා ගමනින් යාමට සැලැස්වීම, කාන්තාවන් දරුවන් වයස්ගත පුද්ගලයන් ඝාතනය කිරීම, පිටුවහල් කිරිම වැනි මිලේච්ඡ ක්‍රියාවන් මඟින් තුර්කිය ආර්මේනියානුවන් ගෙන් මුක්ත කලාපයක් කිරීමට ඔටෝමාන් පාලකයෝ උත්සාහ දැරූහ. ඒ අනුව එම කාල වකවානුව තුළ ආර්මේනියානුවන් මිලියන 1.5කට අධික සංඛ්‍යාවක් වධ හිංසාවලට ලක්ව මිය ගොස් තිබුණි.
1943 වසරේ පෝලන්ත යුදෙව් සම්භවයක් ඇති විද්වතෙක් සහ නිීතිඥවරයෙක් වන රෆායල් ලෙම්කින්, එක් ජනවර්ගයක් සහමුළින්ම විනාශ කිරීම ඉලක්ක කරගනිමින්, මිනිස් ඝාතන සහ ඊට සම්බන්ධ මිලේච්ඡ ක්රියා සංවිධානාවත්මකව සිදුකිරීම ‘Genocide’ – ජනසංහාරය- ලෙස හැඳීන්වූ අතර ඉන් අනතුරුව සෙසු රටවල් බොහෝමයක්ම 1915 තුර්කියේ සිදුවුණු ජනඝාතනය ‘ආර්මේනියානු ජනසංහාරයක්’ ලෙස පිළිගනු ලැබූණි. මේ වන විට ලොව පුරා විසිරී සිටින ආර්මේනියානු ජනතාව සෑම වසරකම අප්‍රියෙල් 24 වැනිදා, සිය මුතුන්මිත්තන් දුක් වේදනා විඳ මිය ගිය සැටි සිහිපත් කරති. නමුත් මේ දක්වා, ජ්‍යාතන්තර වශයෙන් කෙතරම් බලපෑම් එල්ල වුවද, 1915 දි තුර්කියේ සිදුවුයේ ආර්මේනියානු ජනසංහාරයක් බව තුර්කිය පිළිගෙන නැත. අද දිනද තුර්කිය තුළ, 1915 දී ආර්මේනියානුවන් හට කුමක් සිදුවේද යන්න කතා බහ කිරීම නීතියෙන් අවසර නොලැබෙන ක්‍රියාවකි.
2007 වසරේ ඩ්වෝන් අනැහීඩ් මකීන් නම් ආර්මේනියානු- ඇමරිකානු ජනමාධ්‍ය‍වේදිනිය නිව්යොර්ක් නුවර ඇය සේවය කරමින් සිටි සඟරාවෙන් ඉවත් වන්නේ පවුලේ පුරාවෘත්තයක්ව පැවතුණ, ඇයගේ මව් පාර්ශවයේ සීයා ආර්මේනියානු ජනසංහාර‍‍යෙදී විඳි දුක් කන්දරාව ගැනත්, අවසානයේදි ඔහු ඉන් කෙ‍ෙස් හෝ ජීවිතය බේරාගත් සැටිත් ලියන්නටය. එපමණක් නොව ඇය, සීයා විසින් ලියන ලද දිනපොත්, මාර්ගෝපදේශකයන් ලෙස යොදා ගනිමින්, ඇයගේ සීයා ඇතුළු අනෙකුත් දහස් ගණනක් ක්‍රිස්තු භක්තික ආර්මේනියානුවන් ගමන් ගත්, තුර්කියේ සිට සිරියාව දක්වා වු සැතපුම් 900ක් පුරා දිවෙන මරණයේ පාගමන වැටී තිබුණු මාවත් දිගේ ඇය නැවත ගමන් කරයි. සිරියාවේදී ඇයගේ සීයාව බේරාගත් මුස්ලිම් පවුලෙන් පැවත එන සාමාජිකයින්වද ඇය‍ට මුණ ගැසෙයි. The Hundred-Year Walk: An Armenian Odyssey යනු ඇයගේ සීයා, මිනිසාගේ විශ්වාස කළ නොහැකි තරම් දුෂ්ඨත්වය හා ගැටෙමින් ද ඒ හා සටන් කරමින් ද දිවි ගලවා ගත් සැටි කියැවෙන කතාවයි. ජීවත්වීමට ආශා ඇති වුවද ඉසිලුම් නොදෙන වධ බන්ධයන් ඉදිරියේ අසරණව ජිවිතයෙන් සමුගත් සහ රුදුරු මිලේච්ඡත්වයට එරෙහිව සටන් වැදී, සිය ජීවිත රැක ගත් සියළු ආර්මේනියානුවන් ගේ කතාවයි. එමෙන්ම මිනිසාට අඳුරු අතීත මතකයන් හා ජීවත් වීමට සිදු වුවද මිනිසා තුළ ඇති කරුණාව, සමාව දීම සහ ආදරය ගැන කියා පාන කතාවකි.
පහතින් දක්වා ඇත්තේ 2017 වසරේ ඩ්වොන් ඇනැහීඩි මකීන් සමඟ හෆින්ටන්පොස්ට් වෙබ් අඩවියේ ජනමාධ්‍යවේදිනියක වන මරියා පෝලින් කළ සංවාදයයි.
ඔබ ඇයි තීරණය කළේ ආර්මේනියානු ජනසංහාරයෙදි ඔබේ සියාගේ විශ්වාස කළ නොහැකි තරමේ ජීවිත බේරා ගැනිම ගැන ලියන්න අවශ්‍යයි කියලා?
මම හැදුනේ වැඩුනේ ඒ කතාන්දරයත් එක්ක. මගේ අම්මා ගතවන ඕනෑම මොහොතක් ඒ කතාව කීමේ මොහොතක් බවට පත් කරගැනීමේ සුදානමකිනුයි හිටියේ. ඒ කියන්නෙ උදෑසන ආහාර ගන්නා විට, රාත්‍රී කෑම මේස‍යේදි හෝ උපන් දින සාදයකදි. . ඇයගේ පියාට කුමක් සිදු වු‍යේද, ඔහු ජලය නොමැතිව කාන්තාරය හරහා ගමන් කළ ආකාරය සහ ඔහුගේම මුත්‍රා පානය කිරීමට තරම් ඔහු කෙතරම් පිපාසයෙන් සිටියේද යන්න පැවසීමට ඇය කෙසේ හෝ කොයි මොහොතක හෝ පුංචි මොහොතක් සොරා ගන්නවා. මටත් ඇත්තටම එවැනි දෙයක් කිරීමට කෙනෙක් පෙළඹෙන දුෂ්කර තත්වයක් ගැන ඒකාලේ හිතා ගන්නටවත් බැරි වුණා.
මම කුඩා කලයේදිම තමයි මගේ සීයා මියගියේ. ඒ නිසා මම එයා ගැන ගොඩක් දේවල් දැන සිටියේ නැහැ. ඒ නිසා එක්දහස් නමසිය හැට ගණන්වල ප්‍රකාශයට පත්වුණු, සීයා ලියපු සටහන් වගයක් අම්මා මට දුන්නා “හැමදේම මෙතන තියෙනවා” යැයි කියමින්. මට ඒක කියවන්න පුළුවන් කමක් තිබුණේ නැහැ, මම ආර්මේනියානු භාෂාව දන්නෙ නැති නිසා. ඒත් වැඩිමහළු නෑදෑ කාන්තාවකගේ ආධාරයෙන් ඒක පරිවර්තනය කරගෙන කියෙව්වාම මම තේරුම් ගත්තා ඔහු දරා ගත් දුක් කන්දරාවන් කොයි තරම් බරපතලයිද කියන එක.
මම එහි එකින් එක පිටු පෙරළද්දි, මට විශ්වාස කරන්න බැරි වුණා එතරම් දුක් කන්දරාවක් වින්දේ මගේ සියාද කියන එක. ඔබ දන්නවා, ඔබ කෙනෙකු අනතුරකට පත් වෙන කතාවක් කියවද්දි ඔබ නියපොතු සපන්න පටන් ගනියි, නැතිනම් පොරෝනාව අස්සෙ හැංඟන්න හිතයි.. ඒ ඔබට ඒ මොහොතේ ආරක්ෂාවක් ඕනෙයි වගේ දැනෙන නිසා. මම එය කළා. හැම භයානක මොහොතක් එද්දීම මම හිතනවා දැන් මොනවයින් මොනවා වෙයිද, දැන් මේකෙන් බේරෙන්නෙ කොහොමද.. ඊට පස්සෙ මට මෙහෙම හිතුණා. “එයා මේකෙන් ගැලවුනේ නැත්නම් මම දැන් මෙතන නැහැ. අම්මත් නැහැ.. මගේ මාමාලා නැන්දලා, ඥාති ස‍හෝදර සහෝදරියෝ කවුරුත් නැහැ.” එහෙම හිතලා මම හිත හදා ගන්නවා. මේ තරම් දරුණු මිලේච්ඡ ක්‍රියාවන් සිදු වෙලා අවුරුදු සියයකට පස්සෙත් තුර්කිය ඒක පිළිගන්නෙ නැති එක, ඇත්තටම මට විශ්වාස කරන්න බැරි දෙයක්. ඒ නිසා මට මේ කතාව ලියනවා හැරෙන්න වෙන විකල්පයක් තිබුණේ නැහැ.
ඔබගේ සීයා තමන්ගේ ජිවිතය බේරා ගැනිම ඇදහිය නොහැකි තරම් විශ්මයක්. Hundred-Year Walk කියවා ගෙන යන විට ඔබ කිව්වා වගේම, ඔබගේ සීයා ජිවිතය බේරා ගත්තා කියන එක මමත් දැන උන්නා වුනත්, සමහර තැන් කියවා ගෙන යන විට, “ඔහු කොහොමද දැන් මින් ගැලවෙන්නෙ” කියන පැනය දන්නේම නැතිව මනස තුළට කඩා වදිනවා. ඔබගේ සීයා මොනවගේ දුක් කන්දරාවකටද මුහුණ දුන්නේ කියලා යන්තමින් කියන්න පුළුවන්ද?
තුර්කි හමුදාව විසින් බලහත්කාරයෙන් ගෙන යන මරණයේ පාගමනට ඔහු මුහුණ දුන්නා. ඒ පා ගමනේ පිටුපසට ඇදෙන අයට වෙඩි තියන සැටි ඔහු දැක්කා. ඔහු සිමාවක් නැති කුසගින්න දරා ගත්තා.. දවස් ගණන් ආහාර නැතිව ගත කළා. අන්තිමේදි ඔහුට කුණු වුණු ඇපල් හරි කොමඩු කැබැල්ලක් හරි ලැබෙනවා කියන්නෙ එය ප්‍රීතියෙන් සමරන්න හේතුවක්. ඔහු අධික පිපාසාවෙන් පෙළුණා. ඔහු ඒ ගමනේදී දේවල් දරා ගැනීමේ උපරිම සීමාවට ලංවෙලා තිබුණා. එක් මොහොතකදි ඔහු පරාජය බාර අරගෙන මේ සියළු විඳවීම් වලට සහනය මිය යාමෙන් ලබා ගත හැකි යැයි සිතනවා. එ්ත් ඔහුට ඒ මනෝභාවය ජයගන්න හැකි වෙනවා. ඔහු හිතා ගන්නාව‍ා ඔහු කෙසේ හෝ තමන්ගේ පවුලේ අයව නැවත දකින්න ඕනෙයි කියලා. මේ පොතේ තියෙන්නෙ ඒ ගැන. එහි කියන්නෙ ජනසංහාරය ගැන තමයි, ඒත් අවසානයේදි පොතේ කියැවෙන්නේ පවුල ගැන.. මගේ සියාට නැවත පවුලේ අයව දකින්න තියෙන උවමනාව ගැන…ඔහු මගේ අම්මාට මේ කතාව කියන ආකාරය ගැන.. ඇය මේ කතාව මට කියා දෙන ආකාරය ගැන.
ඔබේ පොත ඓතිහාසික කරුණු ඇතුළත් කෘතියක් වගේම එය ඔබගේ මතක සටහන් ඇතුළත් කෘතියක් ද වෙනවා, මොකද එහි ඔබගේ සීයාගේ කතාන්දරය වගේම ඔහු ගිය ගමන් මඟ සොයා ඔබ තුර්කියේ සිට සිරියාව දක්වා කළ චාරිකාවේ මතක සටහන්ද ඇතුළත් වන නිසා. ඔබ තුර්කියට ගියේ ආර්මේනියානු ජනසංහාරය ගැන ලියපු රැන්ට් ඩින්ක් නම් ජනමාධ්‍යවේදියා ඝාතනයට ලක් වෙලා මාස දෙකක් පමණක් ගතවුණු කාල වකවානුවක. තුර්කියේදි ඔබට මොන විදියේ අත්දැකීමක් ද ලැබුණේ සහ ඔබට දැනුනද ඔබ එහි ගිය ඇත්ත කාරණය එහිදි වසන් කර ගතයුතු බව?
ඔව්. මට එහෙම දැනුනා. දේශපාලන වාතාවරණය නිසා මම එහි ගිය කාරණය මුලින් මම වසන් කළා. එවගේම අම්මා කියපු දරුණු ගණයේ දුෂ්ඨ ක්රියා ගැන අහලා මම හොඳමට බයවෙලා හිටියේ. 2007 දි රැන්ට් ඩින්ක් ගේ මරණයෙන් පස්සෙ ඒ කාරණා මගේ මනසේ හොඳටම තහවුරු වුණා. තුර්කිවරුන්ට අපහාස කරන්නේය යන කාරණය පදනම්ව ලේඛකයන්ට හරිහැර විඳින්න සිද්ධ වුණා. මම මුලින් ඇත්ත නොකිව්වත්, පසුව මම ආර්මේනියානුවෙකු බවත් මාගේ මුල් බිම් ඇත්තේ එහි බවත් මම කියන්නට වුනා. බොහොමයක් උදවිය මට සීමා රහිත කරුණාවක් දැක්වුවා, මා සොයා යන කාරණාව සම්බන්ධයෙන් මොවුන් පිළිබඳ මා තුල තිබූ එකිනෙකට පරස්පර ආකල්පයන් ගැන මම පුදුමයට පත් වුනා. එම චාරිකාව යාමට ප්‍රථම මා වැඩියෙන්ම කෝප ගැන්වු කාරණයක් වුනු එනම්, ආර්මේනියානු ජනසංහරායක් සිදු වු බවට පිළි නොගන්නා අය පවා මට මුණ ගැසුණත් ඔවුන ද මට අන් අය සේම කාරුණික වුනා. ඔවුනට එවැනි අදහසක් කාවද්දා ඇත්තේ පාසල් අධ්‍යාපනය හරහායි, එම විශ්වාසයත් සමඟ ඔවුන් වැඩිහිටියන් වෙලා. එසේ මුළු සමාජය තුළට එම අදහස් කාන්දු වී ඇත්තේ පාසල් අධ්‍යාපනය තුළින්.
නමුත් මම හිතනවා මේ ඩිජිටල් යුගය විසින් මිනිසුන්ගේ දැක්ම පුළුල් කරනවා කියලා. විකල්ප තොරතුරු මුලාශ්‍ර වෙත ඉතා පහසුවෙන් ප්‍රවේශ වෙන්න පුළුවන්. මම බලාාපොරොත්තු වෙනවා ඒ දවස් වල මොනවද සිද්ධ වුනේ කියලා කිසියම් සැකයක් තියෙන තුර්කිවරයෙකුට වෙනස් තොරතුරු මුලාශ්‍ර ඇසුරු කරලා රජයේ දැක්මෙන් ඔබ්බට ගිය දැනුමක් ඔහු හෝ ඇය සොයා ගෙන යයි කියලා. උදාහරණයක් ලෙස පළමු ලෝක යුධ සමයේ ඔටෝමාන් පාලනය හා මිත්‍රපාර්ශවයේ සමාජිකයකු වු ජර්මනියට අයත් කොන්සියුල වාර්තා තුළ ආර්මේනියානු ජනසංහාරය පිළිබඳ ඇසින් දුටු සාක්ෂිකරුවන්ගේ තොරතුරු රැසක් අඩංගු වෙනවා.
එක් මුස්ලිම් පවුලක් සිරියාවේදි ඔබගේ සීයාගේ ජිවිතය බේරා ගන්නවා. ඔබගේ පොතේ සමාප්ති වාක්‍ය තුළ ඔබ සඳහන් කරනවා, ඔබගේ සියාගේ ජිවිතය බේරාගත් පවුලෙන් පැවත එන පුද්ගලයෙක් ඔබට කිවා කියා, වර්තමාන සිරියාවේ පවතින යුධ ගැටුම් අතර ඔවුන් ජිවත්වන විට, ඒ කාලේ ඔබගේ සීයා මොනතරම් දුෂ්කරතා වලට මුහුණ දුන්නාද කියන එක තේරුම් ගත්තාය කියන එක. ඔබට ඒ ගැන යමක් තවදුරටත් යමක් කිව හැකිද?
ඔහු සිටි ගැලෙහි සියළු දෙනාම ඝාතනය විමෙන් අනතුරුව මගේ සීයා සමුල ඝාතනයෙන් බේරි පලා යනවා. ඉතින් ඔහුට කාගේ හෝ පිළිසරණක් අවශ්‍ය වෙනවා. ඔහුට අහන්න ලැබෙනවා මේ අරාබි ෂෙයික්වරයා(අරාබි ගමක හෝ ග්‍රෝතයක නායකයා) ගැන. ඉතින් ඔහු හෙමීට ඔහුට ලං වෙනවා. වෙනසක් නොදැනෙන්න ඔහු හිසේ බඳින ලේන්සුවක් සහ සම්ප්‍රදායික ඇඳුමින් ද සැරසෙනවා. ඒත් ෂෙයික් වරයා මෝඩයකු නොවෙයි. ෂෙයික් වරයා දැනගන්නවා මගේ සීයා ක්‍රිස්තු භක්තික ආර්මේනියන්වරයෙක් කියලා. ඔහු “භයානක ආර්මේනියානුවන්” ගැන අසා ඇති කුපිත කරවන සුළු කතා පසෙක තිබියදි මගේ සියා ඔහුගේ රැකවරණයේ තබා ගන්නවා. ඔහු වෛරයට ප්‍රතිවාදීව ක්රියා කරමින් ඒ මොහොතේ මගේ සීයා ඇතුළු ආර්මේනියාවනු කිහිපදෙනෙකුටම ආරක්ෂාව ලබා දෙනවා. මගේ සීයා ඒ ෂෙයික් වරයාට පුතෙක් වගේ. අනෙක යුප්‍රටීස් නදි නිම්නයේ වැඩ කරන ගොපල්ලෙක් ලෙස සේවය කරමින් ඔහු ෂෙයික් වරයාගේ ප්‍රජාවේ කොටසක් බවටද පත් වෙනවා. ඔහු සැබවින්ම ඒ තරුණයාට ආදරය දක්වනවා. මට අනුව ඔහුගේ ජිවිත අත්දැකීම් ගොන්න අතරේ ඔහුගේ ජිවිතයට වඩාත්ම ශක්තියක් සහ ජවයක් ලබා දුන් අත්දැකීම එය වෙන්න ඇති- ආගමික සහ ජනවාර්ගික වෙනස ඉක්මවු මිනිස් බැඳීමක තිබුනු ආදරණිය උණුසුම.
තුර්කිය තවම පිළිඅරගෙන නැහැ ආර්මෙිනුයානු ජන සංහාරයක් සිදු වුනා කියලා. ඒවගේම තුර්කිය, ඇමෙරිකාවේ භූ දේශපාලනිකව වැදගත් මිත්‍රයෙක් නිසා, ඇමෙරිකාවත් මේ දක්වාම මිලියන 1.5කට ආසන්න ආර්මේනියානුවන් සංඛ්‍යාවක් ඝාතනය කිරීම genocide – ජනසංහාරය- ලෙස හඳුන්වා දීම මඟ හරිමින් එයට වෙනත් වදන් (“mass atrocity”/ “terrible carnage.”) භාවිතා කරමින් සිටිනවා. ඔබ හිතනවද එම සිදුවීම “genocide” ලෙස හඳුන්වා දිම ඉතා වැදගත් කියලා?
ඔව් මම හිතනවා එය ඉතා වැදගත් කියලා. වෙන කිසිදු වදනක් යොදා ගත්තාට එහි ඇති බර අඟවන්න බැහැ. එය පාලන බලයක් විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ සංවිධානාත්මක සමුල ඝාතනයක්. මෙය ඉලක්කසහගතව මිනිසුන් මරා දැමීමක්. එය සමුලඝාතනයක්( massacre) ලෙස පමණක් හැඳින්වීම ප්‍රමාණවත් නැහැ. එය ජනසංහාරයක්. ආර්මේනුයානුවන්ට එය පිළිගනු ලැබීම අවශ්‍යයි, එවිට අපිට පුළුවන් අතීතයේ තුවාල සුවපත් කරගෙන ඉදිරියට යන්න. මම හිතනවා ගරු ෆ්‍රැන්සිස් පාප් තුමා පසුගිය අප්‍රියෙල් මාසයේ ආර්මේනියානු ශතසංවත්සර සැමරුමේදි කියූ දේ සත්‍යයක් කියලා. “දරුණු යමක් සිදුවිම සැඟවීම හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීම යනු වෙළුම්පටි නොබැඳ තුවාලයෙන් ලේ ගැලීමට ඉඩදීමකි ”
මම හිතන්නේ සත්‍යය පිළිගැනීමට, ඒ පිළිබද දැනුවත් වීමට සහ සමාව දීමට දැන් කාලයයි.
සුභාෂිණි චතුරිකා
