2024 වසර ඉතිහාසගත වන වසරකි. එයට එක් හේතුවක් දැනටමත් පැහැදිලිය. එය නම් ලෝක ඉතිහාසයේ වැඩිම රටවල් ගණනාවක මැතිවරණ පවත්වන වසර 2024 වීමයි. රටවල් 60 ගණනකට වඩා මේ වසරේ මැතිවරණ පැවැත්වීමට නියමිතය. එම රටවල් ලෝකයේ සෑම මහාද්වීපයකටම අයත්ය. ඒවා දියුණු, නොදියුණු, ධනවත් සහ දුගී, බලසම්පන්න සහ බල රහිත, උතුරු සහ දකුණු ආදි විවිධ ප්‍රභේදයන්ට අයත් රටවල්ය. ඇමරිකාව, කැනඩාව, බ්‍රිතාන්‍ය, ප්‍රංශය, ඉන්දියාව, චීනය, ඉන්දුනීසියාව, පකිස්තානය මෙන්ම ලංකාවද ඒ අතර සිටියි. ගිය ඉරිදා මෙම වසරේ පළමුවැනි ඡන්දය බංග්ලාදේශයේ පැවැත්විණ. අගමැති ෂෙයික් හසීනා පස්වැනි වරටත් අගමැති ධුරයට පත්වන ලෙස ඇගේ අවාමි ලීගය ඉහළින්ම ඡන්දය දිනා ඇත. අප්‍රියෙල් මාසයේ ඉන්දියාවේ පැවැත්වෙන ලෝක් සභා මැතිවරණය නරේන්ද්‍ර මෝදි තුන්වැනි වරට අගමැති වීමේත්, ඉන්දියාවේ පශ්චාත්-යටත් විජිත පළමු හින්දු අධිරාජයා ලෙස ඔටුනු පැළඳීමේත් මැතිවරණයක් වීමට නියමිතය.
මේ තරම් මැතිවරණ ප්‍රමාණයක් තිබුණත්, බොහෝ රටවල්වලින් ලැබෙන තොරතුරු අනුව, 2024 වසර බොහෝ විට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජයග්‍රහණය කිරීමේ වසරක් වීමටම නොහැකිය. නිදසුනක් ලෙස පසුගිය ඉරිදා පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් බංග්ලාදේශයේ අවාමි ලීගය ඉහළින්ම ජයග්‍රහණය කිරීම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ජයග්‍රහණයක් නොව, පසුබෑමක් සලකුණු කරන්නකි. පස්වැනි වරටත් එක දිගටම අගමැති ධුරයට මහජන ඡන්දයෙන් පත්වන ෂෙයික් හසීනා කරනු ඇත්තේ බංග්ලාදේශය තනි-පක්‍ෂ ඒකාධිපති රාජ්‍යයක් බවට පරිවර්තනය කිරීමේ වැඩපිළිවෙළ ඉදිරියට ගෙනයාමයි.
ඉන්දියාවේ ලෝක් සභා මැතිවරණ විසින් තීන්දු කරනු ලබන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඉරණමද ඊට සමානය. ඉන්දියාව දැනටමත් ළඟාවී තිබෙන්නේ මෝදි-බීජේපී නායකත්වය යටතේ තනි පක්‍ෂ ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයකටය. මැතිවරණයෙන් සිදුවන්නේ එම ක්‍රියාවලියට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වෙස්මුහුණක් සහ සුජාතභාවයක් ලබාදීමයි.
ඇමරිකාවේ ඇත්තේද, මීට වඩා ඒ තරම් වෙනස් නොවන ඉරණමකි. නොවැම්බර් මාසයේ පැවැත්වෙන ජනාධිපතිවරණයෙන් හිටපු ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් ජය ගතහොත්, ඇමරිකාවේ සිදුවෙනු ඇත්තේ, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය වෙනුවට තනි පුද්ගල අධිකාරවාදී (Autocratic) පාලන තන්ත්‍රයක්, එනම් ට්‍රම්ප් යටතේ වන්-මෑන් පාලන ක්‍රමයක් බිහිවීමයි. බොහෝ මධ්‍යස්ථ විචාරකයන් දැනටමත් අනතුරු අඟවන්නේ ට්‍රම්ප් නැවත වරක් මහජන ඡන්දයෙන් ජනාධිපති ධුරයට පත්වීම, ඇමරිකානු ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ අවසානයේ ආරම්භයක් විය හැකි බවයි. ලංකාවේ ජේ.ආර්. ජයවර්දන, මහින්ද රාජපක්ෂ සහ රනිල් වික්‍රමසිංහ මෙන්ම ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්ද ඉන්දියාවේ මෝදිද සිතන්නේ තම රටේ මැතිවරණ තිබිය යුත්තේ තමන්ට ජය ගැනීමට සහ තමන් ජයගන්නේ නම් පමණිය යන අත්තනෝමතිකවාදී විශ්වාසය පෙරදැරි කරගෙනය. 2024 වසරේ පැවැත්වෙන මැතිවරණවලට මේ ආකාරයේ දේශපාලන නායකයන් උනන්දුවෙන් සහභාගි වන්නට පුළුවන. ඒ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට ඇති ආදරයක් නිසා නොවේ. මහජන සුජාතභාවය ඇතිව දේශපාලන බලය ලබාගැනීමට මැතිවරණවලින් ලැබෙන සහාය නිසාය.
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ප්‍රශ්නය
මෙම පසුබිම තුළ, ‘තුන්වැනි ලෝකය’ යනුවෙන් මීට පෙර හඳුන්වනු ලැබූ ‘ගෝලීය දකුණ’ යනුවෙන් දැන් හැඳින්වෙන රටවල් ගණනාවක දශක කිහිපයක් පුරා මතුවූ, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ ප්‍රහේලිකාත්මක ප්‍රශ්නයක් යළි මතුවේ. තම පාලකයන් තෝරා පත්කර ගැනීමට පුරවැසියන්ට අවකාශ සපයන මැතිවරණ, දේශපාලන ක්‍රමයක් ලෙස ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඇති පදනම් මූලධර්මයකි. එහෙත් මැතිවරණවලින් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නොවන දේශපාලන ප්‍රතිඵල ඇතිවිය හැකිද? එසේ වන්නේ නම්, ඒවාට ඇති පිළියම් මොනවාද? ගිය ඉරිදා පැවැති බංග්ලා දේශ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් පසුව මෙම ප්‍රශ්නය දැනටමත් බංග්ලාදේශයේ පමණක් නොව, ඉන් පිටතත් සාකච්ඡා වෙමින් පවතී. 2019 ජනාධිපතිවරණයෙන් පසුව ලංකාවේද මෙම ප්‍රශ්නය මතුවිය. 2024 දීද එය නැවත මතුවීමේ ලකුණු දැනටමත් පහළ වී තිබේ.
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ මැතිවරණ අතර සම්බන්ධය පිළිබඳව ගැඹුරු විග්‍රහයක් තිබෙන්නේ ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී න්‍යායෙහි පමණය. එබැවින්, ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නොවන කෙනකුට පවා ඉහත කී ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු සෙවීමට යායුතුව තිබෙන්නේ ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ දේශපාලන න්‍යාය වෙතය. ඒ අනුව මැතිවරණයක දී සිදුවන ප්‍රජාතන්ත්‍රීය ක්‍රියා කිහිපයක්ම තිබේ. රටක දේශපාලන බලයේ උල්පත වන මහජනතාවට තම පාලකයන් කවුදැයි සිය කැමැත්තෙන් හා නිදහස්ව තෝරා ගැනීමට ඇති අවස්ථාව මැතිවරණයි. රටක් පාලනය කිරීමට එසේ තෝරා ගන්නා නියෝජිතයන්ට මහජනතාව විසින් ‘බලය පවරනු ලබන්නේ’ මහමැතිවරණයකදීය. තමන්ට එපාවූ කලින් සිටි පාලකයන්, ඔවුන් කළ වැරදිවලට දඬුවම් කිරීමක් වශයෙන් බලයෙන් ඉවත් කිරීමට අවස්ථාවක් මහජනතාවට ලැබෙන්නේද මහමැතිවරණවලදීය. එමෙන්ම මහජනතාවද, පාලකයන්ද අතර ඇති සමාජ ගිවිසුම අලුත් වන්නේ, මහමැතිවරණයකදීය. ජනාධිපති තේරීමේ සහ පාර්ලිමේන්තුවට/ව්‍යවස්ථාදායකයට නියෝජිතයන් තෝරාගන්නා මැතිවරණ යන අවස්ථා දෙකෙහිදීම සංකේතවත් ලෙසත් ඇත්ත ලෙසත් සිදුවන්නේ ඉහත කාර්යයන්ය.
මැතිවරණයකදී එම කාර්යයන් නිසි ලෙස, එනම් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව සිදුවන්නට නම්, ඒ සඳහා පූර්ව කොන්දේසි කිහිපයක් තිබිය යුතුය. ඒවා අතර ප්‍රධාන වන්නේ මේවාය. මැතිවරණ ක්‍රියාවලිය, මැතිවරණය, මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵල ගණන් කිරීම සහ නිකුත් කිරීම, නිදහස්ව සාධාරණව සහ බාහිර බලපෑම්වලින් තොරව සිදුවිය යුතුය. නිදහස් මැතිවරණවලින් පාලකයන් හෝ ආණ්ඩුවක් මහජනතාව පත්කර ගන්නේ, ඔවුන් හැමදාම බලයේ ඉන්නට නොවේ. ටික කලකටය. අවුරුදු පහකටය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යටතේ, දේශපාලන බලය යනු තාවකාලිකව සහ කොන්දේසි සහිතව මහජනතාව විසින් දෙනු ලබන බලයකි. දේශපාලන බලය තාවකාලිකව සහ විශ්වාසය මත මහජනතාව විසින් ස්වේච්ඡාවෙන් ලබා දෙන දෙයක් නිසා, තමන්ගේ කාලය පැමිණි පසු එම බලය අත්හැරීම ඡන්දයෙන් තෝරා පත්කෙරෙන පාලකයන්ගේ වගකීමයි.
එහෙත් සීමිත කාලයක් සඳහා ජනතාව විසින් තෝරා පත්කරනු ලබන පාලකයන් බලයෙන් ඉවත් නොවීම, බලයෙන් ඉවත්වීමට ඇති අකැමැත්ත සහ තමන්ගෙන් පිට පක්‍ෂවලට හා පුද්ගලයන්ට බලයට ඒමට ඉඩ නොදීම සහ දේශපාලන බලය යනු තමන්ටත් තම පක්‍ෂයට, තම පවුලට, නෑදෑයන්ට හිතවතුන්ට ලැබී ඇති සදාකාලික ත්‍යාගයක් ලෙස බලය හිමි පුද්ගලයන් විශ්වාස කිරීම, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය දිගටම මුහුණ දෙන අභියෝගයකි. ඒ සඳහා බලලෝභී සමාජ හා දේශපාලන කණ්ඩායම් භාවිතයට ගන්නා ප්‍රධාන උපක්‍රම දෙකක් තිබේ. පළමුවැන්න, මැතිවරණ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අහෝසි කිරීමයි. දෙවැන්න, තමන්ට පමණක් ජයගත හැකි ලෙස දේශපාලන ක්‍රියාවලියත් මැතිවරණ ක්‍රියාවලියත් විකෘති කිරීමයි. ගිය ඉරිදා පැවැත්වූ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේදී බංග්ලාදේශයේ පාලක අවාමි පක්‍ෂය තෝරා ගත්තේ දෙවැනි ක්‍රියා මාර්ගයයි. 2024 වසරේදී ලංකාවේද දැනට බලයේ සිටින පාලක සන්ධානය මෙම විකල්පය තෝරාගැනීමේ අනතුර අඩුවෙන් තක්සේරු කළ යුතු නැත.
දිගටම බලයේ සිටීමේ ආශාව
මැතිවරණ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක වීමට නම්, ඒ සඳහා එක්තරා සරල පූර්ව-කොන්දේසියක් තිබේ. එය නම්, සෑම මැතිවරණයකදීම ආණ්ඩු වෙනසක්, ජනාධිපතිධුරයේ වෙනසක්, පාර්ලිමේන්තු බහුතරයේ වෙනසක්, මහජන නියෝජිත කණ්ඩායම්, නියෝජිතයන්ගේද වෙනසක් මෙන්ම අලුත් වීමක්ද සඳහා ඇති අවකාශය විවෘතව තැබීමයි. නිදහස් මැතිවරණයකින් ප්‍රකාශ වන්නේ එම අවකාශයේ විවෘතභාවයයි. බලයේ දිගටම සිටීමට ආශාවෙන් සහ අධිෂ්ඨානයෙන් සිටින පාලක කණ්ඩායම් කරන්නේ එම අවකාශය වසා දැමීමයි. නැතහොත් දැඩි ලෙස සීමා කිරීමයි.
වර්තමාන ලෝකයේ තමන් ප්‍රජාතන්ත්‍රීය යැයි හඳුන්වා ගන්නා රටවල මැතිවරණ තුළින් ආණ්ඩු වෙනස් වීමට ඇති දේශපාලන අවකාශය වසා දැමීම හෝ එයට බාධා කිරීම නිදන්ගත රෝගයක් බවට පත්වී තිබේ. එසේ සිදුවන්නේ ඇයි? ලංකාවේ අප ඉදිරියේද මෙම යථාර්ථය අවස්ථා කිහිපයකම මතුවී තිබේ. ගිය වසරේ පළාත් පාලන මැතිවරණය නොපැවැත්වීමට ජනාධිපතිවරයා කළ මැදිහත්වීම තවමත් අපේ මතකයේ තිබිය යුතුය. ජනාධිපතිවරණය, පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය, පළාත් සභා මැතිවරණය හා පළාත් පාලන මැතිවරණය යන මැතිවරණ හතරක්ම පැවැත්වීමට නියමිතව තිබියදී 2024 වසරේදී ඒවා එකක් වත් පවත්වනු ඇද්ද යන්න තවමත් පැහැදිලි පිළිතුරක් නැති ප්‍රශ්නයකි.
මැතිවරණ පැවැත්වීමට පාලකයන් අකමැති ඇයි? ජයගැනීමේ අරමුණෙන් පමණක් මැතිවරණ පැවැත්වීමට ඔවුන් පෙළඹෙන්නේ ඇයි? තමන් පරාජය වන බව දන්නේ නම් පාලකයන් මැතිවරණ නොපවත්වන්නේ ඇයි? ලංකාවේම දේශපාලන අත්දැකීම් ආශ්‍රයෙන් මෙම ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු කිහිපයක් අපට සොයා ගත හැකිය.
පුද්ගලික සාධකය : දේශපාලන බලය දිගටම තමන් අතේ තබාගැනීමට ඇති ගිජුකම සමහර දේශපාලන නායකයන්ගේ චරිත ලක්‍ෂණයකි. ඉන්දියාවේ ඉන්දිරා ගාන්ධි සහ නරේන්ද්‍ර මෝදි, බංග්ලාදේශයේ ෂෙයික් හසීනා සහ ලංකාවේ ජේ.ආර්. ජයවර්දන සහ මහින්ද රාජපක්ෂ මේ පිළිබඳව දකුණු ආසියාවෙන් සැපයෙන නිදසුන්ය. ‘තමන් පැරදුණොත් රට විනාසයි. රට ගොඩගන්නට පුළුවන් තමන්ට පමණකි’ යයි සිතීම මෙම ආත්මාඩම්බර මානසිකත්වයේ ලක්‍ෂණයකි. මුළු රටේම ඉරණම තිබෙන්නේ තමන් අතේය, තමන් බලයේ නොසිටින්නේ නම් රටම අනතුරේය, තමන් නැත්නම් වෙන කාටවත් රටේ ප්‍රශ්න විසඳිය නොහැකිය’ යන තමන් ගැනම සිදුකරන අධිතක්සේරුව ලැජ්ජාවකින් තොරව ප්‍රසිද්ධියේ කියාපෑමට මෙවැනි නායකයන්ට පුළුවන. මෙම ‘ආත්ම කයිවාරුව’ මේ දිනවල අපේ රටේද ඇසෙන්නට පටන්ගෙන තිබේ.
පන්ති සාධකය : දේශපාලන බලයේ සිටින නායකයන් බලයේ සිටින්නේ තවත් පාර්ශ්ව කිහිපයක්ම නියෝජනය කරමිනි. තමන්ගේම පවුල සහ නෑදෑයන්, හිතමිතුරන් සහ යැපෙන්නන්ගේ ජාලය, සහ තමන් නියෝජනය කරන සහ නායකත්වය දෙන ධනපති-ව්‍යාපාරික පන්තිය යන කණ්ඩායම් ගණනාවකම ආර්ථික හා දේශපාලන උවමනාකම් හා ප්‍රතිලාභ දිගටම සහතික කිරීමට බොහෝ ‘ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී’ පාලකයෝ බැඳී සිටිති. මැතිවරණයකින් පරාජය වීම යනු තමා නායකත්වය දෙන දේශපාලන පක්‍ෂයට ආණ්ඩු බලය නැතිවීමක් පමණක් නොවේ. ආණ්ඩු බලය තුළින් සහතික සහ ආරක්‍ෂා කෙරෙන පවුල්, නෑදෑ සහ පන්ති අභිලාෂ ආරක්‍ෂා කරගැනීමට මැතිවරණය බාධාවක් නොවන බව සහතික කිරීමටද මැතිවරණවලින් දිනන පාලකයෝ පරෙස්සම් වෙති. ජයවර්ධන, බණ්ඩාරනායක, රාජපක්ෂ හා වික්‍රමසිංහ යන නායකයන්ගේ දේශපාලන චර්යාවන් විමසිල්ලෙන් බලන විට, ඔවුන් මැතිවරණ දෙස බලා ඇත්තේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඇසින් පමණක් නොවන බව අපට පෙනේ. මැතිවරණ දෙස ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඇසින් බලන්නේ බල රහිත, පාලිත සමාජ පන්තිවලට අයත් පුරවැසියන්ය. දූෂිත පාලක/සන්ධාන නොවේ.
වරප්‍රසාද සාධකය : ආණ්ඩු බලයේ සිටිම අතිවිශාල වරප්‍රසාද පද්ධතියක් පුද්ගලිකවත් සාමූහිකවත් භූක්ති විඳීමට දේශපාලන නායකයකුට ලැබෙන දුර්ලභ අවකාශයකි. දේශපාලනඥයකු ජනාධිපති, අගමැති, ඇමති ආදි බලසම්පන්න තනතුරු දැරීමේ කාලය, දැවැන්ත ආර්ථික හා සමාජ වරප්‍රසාද හිමිකර ගැනීමේ හා භූක්ති විඳීමේ වාසනාව ලැබෙන කාලයක්ද වෙයි. එම ධුර දරන්නන්ට සහ ඔවුන්ගේ පවුල්වල සාමාජිකයන්ට ජීවත්වීමේ බර කිසිසේත්ම නොදැනෙන පරිදි ආර්ථික හා ද්‍රව්‍යමය ආධාර සැපයීමට මෙම දේශපාලන නායකයන් මත යැපෙන ව්‍යාපාරික පන්තියේ කොටස් සූදානම්ය. එම වරප්‍රසාද මැතිවරණයක් තුළින් අවසන් කර ගැනීමට කැමති දේශපාලනඥයෝ සිටිත්ද යන්න තරමක් සිතා බැලිය යුතු ප්‍රශ්නයකි.
දඬුවම් ලැබීමේ බිය : ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදි මෙන්ම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නොවන රටවල පාලකයන් අතර තිබෙන පොදු ගති ලක්‍ෂණයක් නම්, මහා පරිමාණ ආර්ථික දූෂණයේ යෙදීමයි. රුසියාවේ පූටින්ගේ සිට ලංකාවේ රාජපක්ෂලා දක්වා, දේශපාලන බලය හා ආර්ථික දූෂණය අතර ඇති කිට්ටු සම්බන්ධයක් නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. වර්තමාන ලංකාවේ මෙම ප්‍රශ්නය තිබේ. දැනට බලයේ සිටින්නේ පොහොට්ටු පක්‍ෂ ව්‍යාපාරික පන්තිය සහ නිලධර තන්ත්‍රය යන දූෂිත කණ්ඩායම් හතරක සන්ධානයකි. මැතිවරණයකින් බලයට පත්විය හැකි අලුත් දේශපාලන පන්තියක් විසින් සහ කෝප වූ මහජනතාව විසින්, මහැතිවරණයකදී සහ මැතිවරණයකින් පසුව තමන්ට දඬුවම් කරනු ඇත යන බිය වර්තමාන දූෂිත පාලක කණ්ඩායමට තිබේ. මෙම පාලක සන්ධානය 2024 ජනාධිපතිවරණය සහ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය දෙස බලනු ඇත්තේ මෙම දෘෂ්ටි කෝණයෙනි. ‘අයිඑම්එෆ්, ඇමරිකානු සහ ඉන්දියානු සහයෝගය දිගටම ලැබෙනවා නම් මැතිවරණ මොකටද?’ යන ප්‍රශ්නයට මුවා වීමට මෙම පාලක සන්ධානය ඉදිරිපත් වුවහොත් එයට මුහුණ දීමට මෙම වසරේදී අප රටේ පුරවැසියන්ට සිදුවන ලකුණු පහළ වෙමින් තිබේ.
අවසාන වශයෙන්, කිවයුත්තේ මැතිවරණ සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අතර පුරුක අප රටේ වැඩි කාලයක් පැවත තිබෙන්නේ දුර්වල තත්ත්වයක කියා ය. එම පුරුක තවත් දුර්වල වීම 2024 නව වසරේදී සිදුවීමට ඉඩ තිබෙන්නකි.
