පො ළොව බිඳ පස් නියැදි ලබාගැනීමේ තාක්ෂණය සුලබ නොවූ 1980 මැදභාගයේ කුන්තානියෙන් පස හාරා ළිං කණින්නකු වූ මහ්මුට් බාස්උන්නැහේ අයත් වන්නේ වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ පැවැති ක්‍රමවේදයක් (කලාවක්) ප්‍රයෝජනයට ගනිමින් ළිං හෑරූ වෘත්තිකයන්ගේ අවසන් පරම්පරාවට ය. ජලය මතුකරගැනීමට යෝග්‍ය තැනක් නිශ්චය කරගැනීම සඳහා මේ ළිං කණින්නෝ පසෙහි මෙන් ම තණකොළවල ද කෘමීන්ගේ හා පක්ෂීන්ගේ ද භාෂාව ප්‍රගුණ කරති. අනතුරුව ගෙවතු පිටුපස වැල්ගාල් ඔස්සේ බිම පහුරුගාන කිකිළියන් අතරේ ඇනතබාගෙන මහපොළොවට ඇහුම් කන් දෙති.
ඵල් වන්නේ ද යත් ඒවා මිනිසුන්ගේ රුධිරනාලවලින් වෙනස් නොවෙයි. ශරීරයට ශක්තිය සපයන රුධිරය මිනිසුන්ගේ නහරවල දුවන්නාක් මෙන් ම මේ දැවැන්ත අන්තර්භෞම නහරවැල් ද මහපොළොවේ ජීවරුධිරය, යකඩ සහ හුණුගල් යනාදියෙහි ස්වභාවයෙන් ඔබමොබ රැගෙන යයි. ඇළමාර්ග, විවිධ හැඩයෙන් යුතු අන්තර්භෞම විල් ආදිය පිහිටා ඇත්තේ මේ නහරවැල් අතරේ ය. කිසිසේත් බලාපොරොත්තු නොවූ ක්ෂණයක ළිංවලින් ජල උල්පත් මතුවන ආකාරය විස්තර කරන මහ්මුට් බාස්උන්නැහේ වැඩිදුරටත් කියා සිටින්නේ ශරීරයේ ඉන්ද්‍රියයන් මෙන් ම මහපොළොවේ විවිධ ස්තර ද සමහරවිට එකට පැටලී තිබෙන බව ය. මහ්මුට් බාසුන්නැහේට අත්උදවු දීම සහා දහසය හැවිරිදි ජෙම්ගේ පැමිණීම පිළිබඳව පොතේ එක්තැනක විස්තර වන්නේ මෙසේ ය. 1986 ගිම්හාන කාලෙ තාත්තා අපිව දාලා ගියාම මට පන්තිවලට ගෙවන්න සල්ලි ඕන වුණා. ඉතින් මං මාසයක් ළිං හාරන බාසුන්නැහැ කෙනෙකුගේ ගෝලයා හැටියට වැඩ කළා. (රත් වරලැති ලිය, 198 පිටුව) ලේඛකයෙක් වන්නට සිහින මවමින් සිටි ජෙම්, මේ මාසය තුළ ලබන අත්දැකීම් ඔහුගේ අනාගතය සැලසුම් කරන, ඊට බලපෑම් කරන ආකාරය විස්මජනක ය. මහ්මුට් බාස්උන්නැහේ ළිඳ හාරමින් සිටින කුඩා නගරය පිහිටා ඇත්තේ එකල මිලියන පහක ජනගහනයකින් යුතු වූ ඉස්තාන්බුල් නගරය දෙසට බෑවුම්ව ඇති සුවිසල් සානුවක ය. මේ කුඩා ප්‍රාදේශීය නගරයේ නම අන්ගරේන් ය. නගරයට ඇතුඵවන තැන ගැසූ සුවිසල් දැන්වීම් පුවරුවක ලියැවී ඇත්තේ අන්ගරේන් ප්‍රදේශයේ ජනගහනය 6,200 ක් වන බව ය. නගර සීමාවේ නාට්‍ය දැන්වීම්වලින් වටකෙරුණු කූඩාරමක් ද පිහිටා තිබේ. එහි සඳහන්ව ඇත්තේ ‘සදාචාර කතා රඟහල’ යන්න ය. ‘රත් වරලැති ලිය’ රැඟුම් පාන්නේ මේ සදාචාර රඟහලෙහි ය.
ඵනිළියෝ ඉනික්බිතිව පැරණි ජනගීයක් ගායනා කරති. ප්‍රේමය යනු මායාවක් වුව ද මුදල් යනු සැබෑවකැයි ඉන් කියැවෙයි. අනතුරුව රංග භූමියට පිවිසෙන්නෝ වානේ හිස්වැසුම් සහ මුහුණු ආවරණ පැළඳගත් සන්නාහසන්නද්ධ නයිට්වරු දෙදෙනෙකි. වැඩිමහලු නයිට්වරයා, තනි පහරකින් තරුණ නයිට්වරයා බිම හෙළයි. තරුණයාගේ සිරුර මත නැගී, ඒ හදවත කඩුවෙන් සිදුරු කරයි. මිය යමින් සිටින තරුණ රණකාමියා වැඩිමහල්ලාට සෙමින් යමක් කියයි. තරුණයාගේ මුහුණු වැස්ම ඉවත් කරන වැඩිහිටි රණකාමියාගේ මුහුණින් පළවන්නේ තමාට භයානක අත්වැරැද්දක් සිදුවූ බව පිළිබිඹු කරන අභිනයන් ය. මියයමින් සිටින සිය පුතු ඇකයේ හොවාගන්නා ඔහු ඉකිබිඳිමින් හඬයි. රතු පැහැති හිසකේ ඇති කාන්තාවගේ හැඬුම විලාපයක් බවටත්, විලාපය වීරකාව්‍යයක් ලෙසටත් රූපාන්තරණය වෙයි. ග්‍රීක පෞර රාජ්‍යයක් වූ තීබසයේ රජුගේ පුත් කුමරා වූ ඊඩිපස් රුදුරු කඩු පහරකින් මරණයට පත් කරන්නේ තමාගේ පිය රජුම ය. ඊඩිපස් විවාපත්වන්නේ, දරුවන් බිහිකරන්නේ තමාගේ මව සමඟිනි. එහෙත් මේ සියල්ල සිදුවන්නේ ඊඩිපස්ගේ අනුදැනීමකින් තොරව ය.
ඕනෑම ගැහැනියක ගැබ්ගැන්වීමේ හැකියාව පිය පුතු දෙදෙනකුට සමව සලසා දී ඇත්තේ සොබාදහම ය. එහෙත් මනුෂ්‍ය සදාචාර ධර්මයනට අනුකූලව මිනිසුන් එය හඳුන්වන්නේ ව්‍යභිචාරය ලෙස ය. රතු හිසකේ ඇති කාන්තාව වරක් ජෙම් කැඳවාගෙන යන්නේ ඇගේ නිවෙස කරා ය. අඳුරු නිවසේ විදුලි පහන් දල්වන ඇය, සිනාසෙමින් කියන්නේ ‘බය වෙන්න එපා. මට ඔයාගේ අම්ම තරම් වයසයි’ කියා ය. එහෙත් ජීවිතයේ ප්‍රථම වතාවට ඒ රාත්‍රියේදී ඇය හා යහන් ගතවීමට ජෙම්ට සිදුවෙයි. ඒ සම්බන්ධයෙන් පසුව ඔහු තබන සටහන මෙවැනි ය. ‘මා සිතෙහි මවාගත් කිසිවකටත් වඩා රතු පැහැති හිසකේ ඇති කාන්තාවගේ සිරුර සොඳුරු වූ බව කීම පමණක් ප්‍රමාණවත්ය.’ බර පස්බාල්දි උඩට ගැනීම සඳහා ඩබරයේ අත්දඬුව කරකවමින් දිවාකල වෙහෙසෙන විටදීත් කෑම පැයේ තුරු සෙවණක වැතිර නිදි කිරා වැටෙමින් සිටියදීත් ජෙම්ගේ දවල් සිහින කරා පැමිණෙන්නී රතු කෙස් ඇති කාන්තාව ය. ඒ හැරුණු විට මහ්මුට් බස්උන්නැහේ කියන උපදේශ කතාවලට සවන් දෙද්දී ඔහුට හැඟෙන්නේ මළවුන්ගේ රාජධානිය සහ මහපොළොවේ ගැඹුරුම තැන් යන සියල්ල දිව්‍යලෝකයේ සහ අපායේ කොටස්වලට අනුරූපව පිහිටා ඇති බව ය. අහසේ නිල්පැහැගත් ශිඛරයත් එහි එල්ලී සිටින දහස් ගණන් වූ වෙව්ලන තාරකාත් පවතින්නේ මහපොළොවට විරුද්ධ දිශාවේ බව දැන සිටිය ද පොළොවේ ගැඹුරට-ගැඹුරට යද්දී ජෙම්ට හැඟෙන්නේ තමන් දෙවියන්ගේ සහ දේවදූතයන්ගේ ලෝකයට වඩවඩාත් ළංවන අයුරකි. මහ්මුට් බාස්උන්නැහේ ළිඳ තුළ සිටියදී පස්පිරුණු බාල්දිය මඳක් ඇලවී එක්වරම එය කොක්කෙන් මිදීගිය අවස්ථාවක ජෙම් බරපතළ ප්‍රශ්නයකට මැදිවෙයි. බාල්දිය පෙරළී යත්ම ළිඳ ඇතුළෙන් නැගෙන්නේ වේදනාබර විලාපයකි. ඉන්පසු ගැඹුරු නිහඬතාවකි. අනතුරුව මුඵලෝකයම ළිඳ තරමටම නිහඬ වී සිටියි. ජෙම්ගේ දණහිස් වෙව්ලන්නට වෙයි. මහ්මුට් බාසුන්නැහේ ජීවත්වේවායි පතමින් ම ජෙම් පලා යාම අරඹයි. උමතුවෙන් මෙන් අන්ගරෙන් නගරය ද හැරයයි.
■ කැත්ලීන් ජයවර්ධන
