ලිබරල්වාදය සහ සමාජවාදය ආශ්‍රයෙන් මනුෂ්‍යයන්ගේ නිදහස හා අයිතිවාසිකම් ගැන සාකච්ඡා කිරීමේදී, අප අවධානය යොමු කළ යුත්තේ, ලිබරල්වාදය සහ සමාජවාදය යන දේශපාලන න්‍යාය/දෘෂ්ටිවාද දෙකට පමණක් නොවේ. ධනවාදය සහ සමාජවාදය යන සමාජ, දේශපාලන සහ ආර්ථික ක්‍රම දෙකද එම සාකච්ඡාව සමග සම්බන්ධ කළ යුතුය. ලිබරල්වාදය ධනවාදී සමාජ-ආර්ථික ක්‍රමය සමග සම්බන්ධ දෘෂ්ටිවාදය වන අතර එය සමාජවාදය ගැන විවේචනයක්ද ඉදිරිපත් කර තිබේ. සමාජවාදය, ධනවාදය ගැන විවේචනයක්ද, එයට විකල්ප සමාජ-ආර්ථික-දේශපාලන ක්‍රමයක්ද යෝජනා කර තිබේ. අත්හදා බලාද තිබේ.
වර්තමාන කාලයේ ‘සමාජවාදය’ ගැන අපට කතා කරන්නට සිදුවී තිබෙන්නේ දහනව වැනි සියවසේත්, විසිවැනි සියවසෙහි 1970 ගණන් දක්වාත් පැවැති ඓතිහාසික සන්දර්භය තුළ නොවන බව, අපට පළමුවෙන් පිළිගන්නට සිදුවී තිබේ. ඉහත කී අවුරුදු දශක 14ක පමණ කාලය තුළ සමාජවාදය පෙනීසිටියේ ධනවාදයටත්, ලිබරල්වාදයටත් සැබෑ විකල්පයක් ලෙසය. 1980 ගණන්වලදී සිදුවූ සමාජවාදී ක්‍රමයේ බිඳවැටීමෙන් පසුව, සමාජවාදයේ එම විකල්පීය ශක්තිය පිළිබඳව ඊට පෙර නොවූ ආකාරයේ ප්‍රශ්න මතු වී තිබේ. එයට හේතුව, සමාජවාදී විකල්පය වශයෙන් විසිවැනි සියවසේ මතුවූ දෙය පිළිබඳව සමාජවාදීන් අතරම විශාල සංශයක් ගොඩනැගීමයි. මනුෂ්‍ය වර්ගයාගේ සමාජවාදී අනාගතය පිළිබඳව තවමත් භක්තියෙන් සිතන ලෝකයේ ටික දෙනකු හැර, බොහෝ දෙනා සමාජවාදය අතහැර දමා ඇත. තවත් සමහර සමාජවාදීන් සිතන්නේ, විසිවැනි සියවසේ සමාජවාදයේ නිෂේධනීය අත්දැකීම් පිළිබඳ අවංක විවේචනයක් වෙතින්, සමාජවාදය යන අදහස යළි පරිකල්පනය කළ යුතු බවය. මේ ලියන මා අයත් වන්නේද මේ සුළුතරයටය.
එම නව පරිකල්පනයකදී ‘මනුෂ්‍ය නිදහස සහ අයිතිවාසිකම්’ යන කාරණයද ලිබරල් සහ සමාජවාදී යන ද්විත්ව විභේදනයේ සිරකරුවන් නොවී සිතා බැලීමට සමාජවාදී ව්‍යාපෘතිය දෙස අලුතෙන් බලන සමාජවාදීන්ට සිදුවේ. එවැනි නව සිතීමක් සඳහා පළමු පියවර විය යුත්තේ විසිවැනි සියවසේ සමාජවාදී අත්දැකීම පිළිබඳව පහත සඳහන් ප්‍රශ්නය ගැන අලුතෙන් සිතා බැලීමයි. විසිවැනි සියවසේ සමාජවාදයේ ප්‍රධාන දේශපාලන අඩුව සහ දුර්වලතාව කුමක්ද?
මෙම ප්‍රශ්නයට යෝජනා කළ හැකි එක් ප්‍රධාන පිළිතුරක් වන්නේ දේශපාලන ලිබරල්වාදයට ප්‍රබල සහ කල් පවත්නා විකල්පයක් වීමට සමාජවාදය අසමත් වීය යන්නයි.
විසිවැනි සියවසේ සමාජවාදී දේශපාලන මාදිලිය හැඩ ගැසුණේ 1917 රුසියානු විප්ලවයෙන් පසුව රුසියාව තුළ ගොඩ නගන ලද රාජ්‍ය ක්‍රමය පදනම් කරගෙනය. එයට සංකල්පමය පදනම වැටුණේ ලෙනින්ගේ ‘නිර්ධන පංති ආඥාදායකත්වය’ යන ප්‍රවාදය වෙතිනි. ධනවාදී රාජ්‍යය ධනේශ්වර පන්තියේ ආඥාදායකත්වය වන්නේ යම් සේද කම්කරු පන්ති විප්ලවයෙන් පසු රාජ්‍යය කම්කරු පන්තියේ ආඥාදායකත්වයේ ප්‍රකාශනය වන බව ලෙනින් එම ප්‍රවාදයෙන් ප්‍රකාශ කළ අදහසයි. ලෙනින් මෙහිදී ‘ආඥාදායකත්වය’ යන සංකල්පය භාවිත කළේ ‘ආධිපත්‍යය’ යන අර්ථය සඳහා මිස, ‘ඒකාධිපති පාලන ක්‍රමයක්’ යන අර්ථය දීමට නොවේ. එහෙත් විප්ලවයෙන් පසුව ඇතිවූ සිවිල් යුද්ධය, විදේශ ආක්‍රමණ සහ දරුණු ආර්ථික අර්බුදය පිළිබඳ පසුබිම තුළ, ලෙනින් සහ ට්‍රොට්ස්කිගේ නායකත්වය යටතේම සිදුවූයේ, ඇත්ත වශයෙන්ම ‘ආඥාදායක’ පාලන තන්ත්‍රයක් බවට පළමුවැනි සමාජවාදී රාජ්‍ය කෙටි කාලයක් තුළදී පත්වීමයි. 1924දී සිදුවූ ලෙනින්ගේ මරණයෙන් පසුව බලයට පත්වූ ජෝසප් ස්ටාලින්ගේ නායකත්වය යටතේ සිදුවූයේ, සමාජවාදී රාජ්‍යය ඒකබලවාදී ආඥාදායක සහ අත්‍යන්තයෙන්ම නිලධාරිවාදී රාජ්‍ය මාදිලියක්ද, දේශපාලන මාදිලියක්ද බවට පත්වීමයි. පසු කාලයේදී නැගෙනහිර යුරෝපය, චීනය, කියුබාව, දකුණු කොරියාව සහ කාම්බෝජය වැනි සියලු සමාජවාදී රාජ්‍යවල නිර්මාණය කරන ලද්දේ මෙම ස්ටාලින්වාදී ආකෘතියට අනුව ගැඩගැසුණ ආඥාදායක දේශපාලන සහ රාජ්‍ය ක්‍රමයි.
මෙම දේශපාලන මාදිලිය ගොඩනැගුණේ ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ සම්පූර්ණ නිෂේධනයක් ලෙසය. ඒ අනුව පුද්ගල අයිතිවාසිකම්, පුද්ගල නිදහස, දේශපාලන බහුත්වවාදය, දේශපාලන තරගය, දේශපාලන තරගය මත ගොඩනැගෙන දේශපාලන නියෝජනය, බහු පක්ෂ ක්‍රමය, පුරවැසියන්ගේ සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්, සිවිල් සමාජය, ආණ්ඩුවේ නිල මතවාදයට වෙනස් මත දැරීම, ආණ්ඩුව විවේචනය කිරීම, ආණ්ඩුවට එරෙහි වීම, බහුපක්‍ෂ ක්‍රමය, නිදහස් මැතිවරණ යන මේවාට සමාජවාදී ක්‍රමය තුළ ඉඩ නොලැබිණ. ඒවා ධනේශ්වර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ලිබරල් උරුමය වන බැවින්, ධනවාදී ක්‍රමයේ නිෂේධනය වන සමාජවාදී ක්‍රමය තුළ ඒවාට පැවතීමට අයිතියක් නැත යන සමාජවාදීන් අතර වර්තමානයේද පවත්නා දැඩි ස්ථාවරය වනාහි, විසිවැනි සියවසේ වර්ධනය වූ ‘රාජ්‍යවාදී සමාජවාදී මාදිලියේ’ උරුමයෙහිම කොටසකි. සමාජවාදය පිළිබඳව රැඩිකල් ලෙස අලුතින් සිතන සමාජවාදීන් ප්‍රශ්න කළ යුත්තේ මෙම උරුමයයි.
එසේ ප්‍රශ්න කිරීමට ආධාර වන ප්‍රවේශයක් ගැනීම සඳහා අපි පහත සඳහන් ප්‍රශ්න අසමු. ලංකාවේ වැසියන්, දැනට තමන් භුක්ති විඳින, පාර්ලිමේන්තු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ පුරවැසි නිදහස මෙන්ම අයිතිවාසිකම්ද නිෂේධනය කරන සමාජවාදී දේශපාලන ක්‍රමයක් තෝරා ගත යුතුද? එසේ නම් ඒ මන්ද? ලංකාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය, පුරවැසි නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් සීමාවන්ට සහ විකෘතිවීම්වලට පාත්‍ර වී තිබෙන බව ඇත්තය. එහෙත් ඒවා අතහැර අලුතෙන් වැළඳගත යුතු වඩා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී, පුරවැසියන්ට වඩාත් නිදහස සහ වඩාත් අයිතිවාසිකම් ඇත්තටම ලබාදෙන සමාජවාදී ක්‍රමයක් පිළිබඳ පොරොන්දුවක් නැත්තේ මන්ද? යන ප්‍රශ්නයද මේ සමගම පැන නැගේ. සාම්ප්‍රදායික සමාජවාදය සතුව ඉහත කී ප්‍රශ්නයට තිබෙන්නේ එක් පිළිතුරකි. එය නම් සමාජ සහ ආර්ථික අයිතිවාසිකම් මෙන්ම රැකියා, නිවාස, අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍යය යනාදි පුරවැසි සුභසාධන අයිතීන්ද, සමාජ සමානත්වයද සහතික කරනු ඇත යන්නයි. ඒවා ධනවාදී ක්‍රමයෙන් නොලැබෙන, සමාජවාදය තුළින් පමණක් ලැබෙන පොරොන්දුය. එහෙත් ගැටලුව වන්නේ, ආර්ථික සහ සමාජ අයිතිවාසිකම් සඳහා සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම් අතහැර දැමීමට, මනුෂ්‍යයන්ට එම පොරොන්දුව විසින් බලකරනු ලැබීමයි.
මෙම ප්‍රශ්නයම ධනවාදය සහ ලිබරල්වාදය සම්බන්ධයෙන්ද තරමක් වෙනස් කර මෙසේ ඇසිය හැකිය. ලිබරල්වාදය සිවිල් හා දේශපාලන අයිතිවාසිකම් මනුෂ්‍යයන්ට ලබාදෙයි. එහෙත් එය ආර්ථික සහ සමාජ අයිතිවාසිකම්ද, සමාජ ආර්ථික අසමානතාද නොසලකා හරියි. දරිද්‍රතාවට සහ සමාජ අසාධාරණයන් ඉදිරියේ ඇස් පියාගෙන සිටියි. දුගී ජනතාව වෙළෙඳපොළේ කරුණාවට පමණක් තල්ලු කරයි. මනුෂ්‍යයන් මෙම ආර්ථික හා සමාජ විෂමතා සහ අසාධාරණතා සහිත ක්‍රමය තව දුරටත් ඉවසිය යුතුද?
ඉහත ආකාරයේ ප්‍රශ්න නගමින් සිතන විට අපට ලිබරල්වාදය සම්බන්ධව සමාජවාදය පැත්තෙන්ද, සමාජවාදය පිළිබඳව ලිබරල්වාදය පැත්තෙන්ද බලමින්, ඒ දෙකෙහිම සාධනීය සහ නිෂේධනීය ලක්‍ෂණ සහ පැතිකඩ හඳුනාගැනීමට හැකිවනු ඇත. ලිබරල්වාදය සහ සමාජවාදය අතර සංවාදයක් ඇතිවිය යුත්තේ මෙතෙක් කල් සිදුවී ඇති ආකාරයට, ඒ දෙක අතර වෙනස්කම් හඳුනාගැනීමටත්, අලුත් වෙනස්කම් සොයා ගැනීමටත් පමණක් නොවේ. සමාජ විමුක්තිය පිළිබඳ ලිබරල් පොරොන්දුව සහ සමාජවාදී පොරොන්දුව අතර සහයෝගයක් ඇතිකළ හැකිදැයි සොයා බැලීමටය. එකකට අනෙක වෙතින් උගත හැකි සාධනීය පාඩම් තිබේදැයි විමසා බැලීමටවය.
අන්‍යොන්‍ය පාඩම්
එවැනි නව සිතීමක් ආරම්භ කිරීම සඳහා ‘අයිතිවාසිකම්’ සහ ‘නිදහස’ යන ප්‍රතිමානීය නිෂ්ටා දෙක ආශ්‍රයෙන් ප්‍රවේශයක් සාදාගනිමු. මෙම නිෂ්ටා දෙක වනාහි මනුෂ්‍ය වර්ගයා දේශපාලන ඒකක වශයෙන් සංවිධානය වීම ආරම්භ කළ අවධියේ සිට මනුෂ්‍යයන් විසින් වැදගත් කොට සලකනු ලැබූ ’විමුක්තිවාදී’ අරමුණු දෙකකි. ඕනෑම ආකාරයක පීඩනයකට, මර්දනයකට, අහිමිකරනු ලැබීමට, වෙනස්කම් කරනු ලැබීමට, දුගී දුක්ඛිතභාවයට පත්වූ මනුෂ්‍යයන් ගෝත්‍රික යුගයේ පටන් අද දක්වා, අපේක්‍ෂා කරන විමුක්තිවාදී අරමුණු ‘නිදහස’ සහ ‘අයිතිවාසිකම්’ යන සංකල්ප දෙකෙහි ගැබ්වී තිබේ. මනුෂ්‍ය වර්ගයා අලුත් දේශපාලනයක්, අලුත් සමාජයක් සහ අලුත් ශිෂ්ටාචාරයක් ගැන සිතූ සෑම අවස්ථාවකම ඔවුන්ගෙන් ප්‍රකාශ වූ අභිලාෂ සහ බලාපොරොත්තු මෙම සංකල්ප දෙක තුළින් විවිධ ආකාරයෙන් ප්‍රකාශයට පත්වීම නිසා, ඒවා අපගේ මෙම සාකච්ඡාවට ප්‍රවේශයක් කරගැනීමට බෙහෙවින් ප්‍රයෝජනවත් වේ.
‘නිදහස’ සහ ‘අයිතිවාසිකම්’ සිවිල් සහ දේශපාලන වශයෙන්ද, ‘ආර්ථික’ සහ ‘සමාජීය’ වශයෙන්ද ප්‍රභේද දෙකකට බෙදා, ඒවා එකිනෙක සමග නොපැහෙන ප්‍රභේද ලෙස සැලකීම පොතේගුරුවාදී ලිබරල්වාදයේද, පොතේගුරුවාදී සමාජවාදයේද උරුමයකි. තමන් අවධාරණය කරන්නේ සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්වලට පමණකැයි පොතේගුරු ලිබරල්වාදීහු කියති. ඒ සමගම තමන් අවධාරණය කරන්නේ ආර්ථික සහ සමාජ අයිතිවාසිකම්වලට පමණක් බව පොතේගුරුවාදී සමාජවාදීහු කියති. ලිබරල්වාදීන්ගේ පුද්ගලික අයිතිවාසිකම් කතිකාවත්, සමාජවාදීන්ගේ සාමූහික අයිතිවාසිකම් කතිකාවත් එකිනෙකට පරස්පර කතිකා දෙකක් ලෙස පවතින්නේද ඒ නිසාය. එහෙත් සමාජයක ඇත්තටම නිදහස සහ මනුෂ්‍ය අයිතිවාසිකම් පවතින්නේ එවැනි එකිනෙකට වෙනස් අයිතිවාසිකම් ප්‍රභේද ලෙස නොවේ. පසුගිය දිනවල පොහොර, සහනාධාර, ක්‍ෂුද්‍ර මූල්‍ය ණය බර වැනි ප්‍රශ්න පිළිබඳව ගොවි ජනතාව හෝ වැඩි වැටුප් ලබාදෙන ලෙස වෘත්තීය සමිති හෝ ජීවන බර සැහැල්ලු කරගත නොහැකිව පීඩා විඳින ධීවර ජනතාව හෝ කළ උද්ඝෝෂණ වනාහි හුදෙක් ආර්ථික ඉල්ලීම් සඳහා වූ අරගල පමණක්ම නොවේ. රාජ්‍යයේ උදහසට සහ ප්‍රහාරයට ලක් නොවී, තම ආර්ථික අයිතිවාසිකම් සඳහා උද්ඝෝෂණය කිරීමටත්, සංවිධානය වීමටත් අවශ්‍ය සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්ද, එම ආර්ථික අයිතිවාසිකම් සඳහා උද්ඝෝෂණය සිදු කරන ගමන්ම, එම දුගී ජනකොටස් භාවිත කරති. ආර්ථික අයිතීන් සඳහා එලෙස උද්ඝෝෂණය කළ හැක්කේ, අප රටේ තවමත්, ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාමුවක් තුළ සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්ද නිදහසද යම්කිසි ප්‍රමාණයකට හෝ තිබෙන නිසාය. ධනවාදී ක්‍රමය තුළ පවා ආර්ථික හා සමාජ අයිතිවාසිකම් රැකගැනීම සහ දිනාගැනීම සඳහා පූර්ව කොන්දෙසියක් වන්නේ සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්ද, පුද්ගල අයිතිවාසිකම්ද සමාජයක පැවතීමයි. රාජ්‍යය සහ නීතිය විසින් ඒවා සීමා හෝ නිෂේධනය හෝ කරනු නොලැබ තිබීමයි.
මේ වෙතින් අලුතෙන් සිතන සමාජවාදීන්ට උගත හැකි පාඩමක් තිබේ. එය නම්, නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් ප්‍රභේද අතර එකිනෙකට සතුරුවාදී බෙදීමක්ද, ධුරාවලියක්ද තිබෙන්නේය යන පැරණි පොතේගුරුවාදී ස්ථාවරය ප්‍රශ්න කිරීමයි, ප්‍රතික්‍ෂෙප කිරීමයි. විශේෂයෙන්ම ධනවාදී ක්‍රමයක් තුළ සමාජ හා ආර්ථික අයිතිවාසිකම් සඳහා කරන අරගල සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්ද, පුද්ගල අයිතිවාසිකම්ද පිළිබඳ පසුබිමක් තුළ පමණක් සාමකාමීව සිදුකළ හැකි ඒවාය. සිවිල්, දේශපාලන හා පුද්ගල අයිතිවාසිකම් නැති ධනවාදී රටවල – තුර්කිය, ඊජිප්තුව, චීනය, රුසියාව වැනි රටවල- කම්කරු පන්තියේ සහ දුගී ජනතාවගේ ආර්ථික හා සමාජ අයිතිවාසිකම් සඳහා අරගල කිරීමට සිදුවන්නේ, රාජ්‍යයේ මර්දනයටද, නිර්දය ප්‍රහාරයටද, ආරාධනා කරමිනි. රාජ්‍ය මර්දනය දියුණු ධනවාදී රටවලද තිබේ. එහෙත් ධනේශ්වර ප්‍රජාතවන්ත්‍රවාදය විසින් සහතික කෙරෙන සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්වල අවකාශය, එම රටවල වසා දමා නැත. අනාගත සමාජවාදී ක්‍රමවලද ආර්ථික, සමාජ, දේශපාලන, සමාජීය, පුද්ගලික සහ සාමූහික අයිතීන් සඳහා කතා කිරීමට, සංවිධානය වීමට, උද්ඝෝෂණය සහ අරගල කිරීමට පුද්ගලයන්ට නිදහස සහ අවකාශය නිර්මාණය කරන නව දේශපාලන සිතීමක් අවශ්‍ය වන්නේ එබැවිනි. ■
