රටේ පැන නැගී ඇති විදේශ මූල්‍ය අර්බුදය තේරුම් ගන්නේ කෙසේද යන්න පවා ගැටලුවක් බවට පත් කරමින් එය ඔඩුදුවා ඇත. මේ සටහන ලියන මොහොත වනවිට වාර්තා වන්නේ රටේ විදේශ සංචිත අරමුදල ඍණ අගයක් බවට පත්වී ඇති බවය. ඊට හේතුව එම දිනයේ ගෙවීමට ඇති ඩොලර් ණය ප්‍රමාණයට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක රටේ ඩොලර් සංචිතය පැවතීමය. එමෙන්ම එදිනම තවදුරටත් වාර්තා වන්නේ ඉතිහාසයේ විශාලම රුපියල් ණය ලබා ගැනීම සඳහා ශ්‍රී ලංකා මහා බැංකුව නිකුතුවක් ඉදිරිපත් කර ඇති බවය. ඒ සඳහා ලැබී ඇති ප්‍රතිචාර මේ සටහන ලියන මොහොත වනවිටත් වාර්තා වූයේ නැත.

ඩොලර් අර්බුදය පිළිබඳ කරුණු එසේ වාර්තා වද්දී රාජ්‍ය ආයතනයක් විසින් ලබා ගැනීමට යන ඉහළම ඩොලර් ණය ගැන කරුණුද මේ වනවිට වාර්තා වෙමින් තිබේ. ඒ ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව මූල්‍ය වෙළඳපොලෙන් ලබා ගැනීමට යන වැඩි පොලී හා වැඩි කොමිස් මුදලක් ගෙවන විශාල ඩොලර් ගනුදෙනුවක් ගැනය.

මේ සඳහා වූ කැබිනට් පත්‍රිකාව ඛනිජ තෙල් අමාත්‍ය උදය ගම්මන්පිල කැබිනට් මණ්ඩලයට ඉදිරිපත් කර ඇති අතර ඒ මගින් ඉල්ලා ඇත්තේ ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 2.5ක මුදලක් ලබා ගැනීමට අවසර ලබාදෙන ලෙසය. කැබ්නට් පත්‍රිකාවේ එම ණය මුදල සඳහා පොළිය වශයෙන් 3%ක් දක්වා ඇති අතර ණය සම්පාදන ගාස්තු හා වෙනත් ගාස්තු වශයෙන් දේශීය නියෝජිතයාට මුළු ණය මුදලින් 7%ක් ගෙවිය යුතු බව දක්වා ඇත. ඒ අනුව මුළු ණය මුදලින් ඛනිජ තෙල් සංස්ථාවට ලැබෙන්නේ 93%ක මුදලක් පමණය. මේ ණය වසර 12ක කාලයකදී ගෙවා අවසන් කළ යුතු අතර ණය ගෙවීම සඳහා වසර 2ක සහන කාලයක් ලැබේ.

කැබිනට් පත්‍රිකාවේ සඳහන් වන්නේ ප්‍රසම්පාදන කමිටුව කරන ලද ඉල්ලීමට අනුව පාර්ශ්ව 23ක් අතරින් නිසි ලෙස ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ පාර්ශ්ව 7ක් පමණක් බවයි. එම සමගම් අතරිනුත් සමාගම් 2ක් ව්‍යාපෘති මූල්‍යයනය හා වෙළඳ කටයුතු මූල්‍යයනය සඳහා වූ බැවින් ප්‍රතිමූල්‍යකරණය සම්බන්ධයෙන් ලැබුණ යෝජනා 5ක් කමිටුව සමාලෝචනය කළ බවයි. එම සමාගම් 5 වන්නේ හොංකොන්හි ස්කයිලයින් ප්‍රොෆිට්, බි්‍රතාන්‍යයේ ටි්‍රපල් ඒ ඉන්වෙස්ට්මන්ට්, ඇමරිකාවේ කොන්සෙප්ට් ග්ලෝබල්, බි්‍රතාන්‍යයේ මැටරැක්ස්ට්‍රා හා ඇමරිකාවේ යුනි කන්ට්‍රෝල් යන සමාගම්ය.

එම සමාගම්වල සවිස්තරාත්මක යෝජනා ලබා ගැනීමට අමතරව එම පාර්ශ්වයන්ගේ දේශීය නියෝජිතයන් කැඳවා වැඩිදුර පැහැදිලි කිරීම් ලබා ගැනීමට කමිටුව පියවර ගත් බවත් තම ප්‍රධාන මූල්‍යයන ආයතන වෙතින් ලබාගත් නිශ්චිත යෝජනාවක් සහ ගිවිසුම් කෙටුම්පත ඉදිරිපත් කරන ලෙස එම රැස්විමේදී දේශීය නියෝජිතයන්ගෙන් ඉල්ලා සිටි බවත් ඒ අනුව කන්සෙප්ට් ග්ලෝබල් ආයතනයේ මූල්‍යයන ආයතනය වන පීඑස්එල් ඇමරිකා ඉන්කෝපරේෂන් විසින් ණය කොන්දේසි සනාථ කිරීමත්, මෙම ක්‍රියාවලියට අදාලව ශ්‍රී ලංකාවේ උපදේශක ලෙස කන්සෙප්ට් ග්ලෝබල් පත්කිරීමත් ලිඛිතව සනාථ කළ බවත් එහි සඳහන්ය.

ඒ අනුව කන්සේප්ට් ග්ලෝබල්හි මූල්‍යයන ආයතනය වන පීඑස්එල් ඇමරිකා ඉන්කෝපරේෂන්ට සිය ඉදිරි කටයුතු කරගෙන යෑම සඳහා ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව අභිප්‍රාය දැක්වීමේ ලිපියක් නිකුත් කිරීමටත්, නීතිපතිවරයාගේ අනුමැතියට යටත්ව එම සමාගම සමග එළෑඹීමට අදාල ගිවිසුමක් කෙටුම්පත් කිරීමටත් ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාවට අවසර ලබාදීමටත් උදය ගම්මන්පිල ඇමතිවරයා කැබ්නට් මණ්ඩලයෙන් අනුමැති ඉල්ලා ඇත.

ණය මුදල ලබා ගැනීමට යන පීඑස්එල් ඇමරිකා ඉන්කෝපරේෂන් සමාගමේ දේශීය නියෝජිතයා පිළිබඳ හෙළිදරව්වක් කරමින් ආචාර්ය හර්ෂ ද සිල්වා ඔක්තෝබර් 08 දින පාර්ලිමේන්තුවේදී ප්‍රකාශ කළේ ඔහු එම දේශීය නියෝජිත ආයතනය පිළිබඳ සොයා බැලූ බවත් එය රාජගිරිය ප්‍රදේශයේ ඇති බෝඩ් ලෑල්ලක්වත් නැති කුඩා ගෙයක් බවත්ය. එමෙන්ම එම දේශීය නියෝජිත සමාගමේ හිමිකරු වශයෙන් සඳහන් වන කෙනට් ඩිලාමොට් නැමැත්තා රටේ කිසිදු සමාගමක තනතුරක්වත් නොදරන අයකු බවත්, එම පුද්ගලයා බර්ගර් සංගමයේ තනතුරක් දරන පුද්ගලයකු පමණක් බවත්ය.

මෙම කැබිනට් යෝජනාවට අදාලව සිදුවූ තවත් අපූරු කරුණු හෙළිදරව් වූයේ ඔක්තෝබර් 07 වැනිදා සිරස රූපවාහිනියේ විකාශය වූ මාවත වැඩසටහනේදීය. එහිදී ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාවේ හිටපු කළමනාකාර අධ්‍යක්ෂවරයකු වූ මහාචාර්ය ප්‍රසන්න පෙරේරා ප්‍රකාශ කළේ ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව ලංකා බැංකුවට හා මහජන බැංකුවට ගෙවිය යුතු විශාල ණය ගෙවීම සඳහා ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියනයක මුදලක් මූල්‍ය වෙළඳපොලෙන් ලබා ගැනීමට එම සංස්ථාව විෂයභාර අමාත්‍යවරයාගෙන් ඉල්ලීමක් කර තිබූ බවත්, එය උදය ගම්මන්පිල අමාත්‍යවරයා කැබිනට් මණ්ඩලයට ඉදිරිපත් කර ඇති බවත්ය. ඒ මගින් ඔහු ඉල්ලා ඇත්තේ එම ඩොලර් බිලියනයක මුදල ලබා ගැනීම සඳහා ජාත්‍යන්තර වශයෙන් යෝජනා කැඳවීමටය.

එහෙත් ඊට නිරීක්ෂණ ඉදිරිපත් කරමින් එවක මුදල් අමාත්‍ය අගමැති මහින්ද රාජපක්ෂ ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ප්‍රසිද්ධියේ යෝජනා කැඳවීමක් නොකරන ලෙස ඉල්ලා ඇත. ඒ ඒ වනවිටත් ශ්‍රී ලංකාව ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළෙන් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කරන ඩොලර් ණයවලට ඒ මගින් බලපෑමක් සිදුවෙතැයි සඳහන් කරමින්ය. ඒ වෙනුවට සිය නිරීක්ෂණ මගින් මහින්ද රාජපක්ෂ කියා ඇත්තේ ඒ වනවිටත් ඛනිජ තෙල් සංස්ථාවට ණය ලබාදීම සඳහා ලැබී ඇති යෝජනා බලශක්ති අමාත්‍යාංශයේ ලේකම්වරයා, භාණ්ඩාගාරයේ නියෝජ්‍ය ලේකම්වරයෙකු හා ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාවේ කළමනාකාර අධ්‍යක්ෂවරයාගෙන් සමන්විත කමිටුවක් මගින් සලකා බලන ලෙසය.

ඉහතින් සඳහන් කරන ලද ඩොලර් බිලියන 2.5ක ණය මුදල හා එය ලබා ගැනීමට යන සමාගම පිළිබඳ තොරතුරු ඇතුළත් කැබිනට් පත්‍රිකාව ඉදිරිපත් වන්නේ ඉන්පසුය. මෙහිදී පැන නගින ප්‍රශ්නය වන්නේ ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව ඩොලර් බිලියන 1ක් ලබා ගැනීමට අවසර ඉල්ලා තිබියදී එය අවසන් කැබිනට් පත්‍රිකාවට ඩොලර් බිලියන 2.5ක් බවට පත් වූයේ කෙසේද යන්නය. එය එසේ වූයේ විෂය භාර අමාත්‍ය උදය ගම්මන්පිලගේ වුවමනාවටද? නැතහොත් ආණ්ඩුවේ බලවතකුගේ වුවමනාවටද? තෝරා බේරාගත යුතු තවත් ප්‍රශ්නයක් වන්නේ එයය. ඊටත් වඩා බරපතළම ප්‍රශ්නය වන්නේ ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව හෝ එම අමාත්‍යාංශය මුදල් ලබා ගැනීමේ යෝජනා ප්‍රසිද්ධියට පත්කර නැති තත්වයක් හමුවේ මුදල් ලබාදීමේ යෝජනා ලැබුණේ කෙසේද යන්න හා ඒ කාහටද යන්නය. කෙසේ වෙතත් එවක මුදල් අමාත්‍ය අගමැති මහින්ද රාජපක්ෂ ඒ පිළිබඳ හොදින් දැනසිට ඇති බව ඔහුගේ නිරීක්ෂණවලින් පෙනේ.
මෙය ඕනෑ නම් අපට රාජපක්ෂ පාර්ශ්වයම මහා බැංකු බැඳුම්කර වංචාව සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල කළ රුපියල් බිලියනයක බැඳුම්කර ලබා ගැනීමට යෝජනා කැඳවා රුපියල් බිලියන 10ක බැඳුම්කර පර්පෙචුවල් ටේ‍රෂරීස් සමාගමෙන් ලබාගත් අවස්ථාවට සමාන කළ හැකිය. නමුදු මෙහිදී එක වෙනසක් තිබේ. ඒ යෝජනා කැඳවීමක් අනුව ලැබුණ ඉල්ලීම් මත එම ගනුදෙනුව සිදුවීමත්, මෙම ගනුදෙනුව එසේ සිදුවී නොතිබීමත්ය.
මෙහිදී පැන නගින අනෙක් ප්‍රශ්න වන්නේ 3%ක පොලී අනුපාතය අඩු පොලී අනුපාතයක්ද යන්නය. ණය ලබාදෙන ජාත්‍යන්තර පිළිගත් මූල්‍ය ආයතනවල පොලී අනුපාතයන් බොහෝ විට පවතින්නේ 2% කට වඩා අඩු අගයකය. එමෙන්ම 7%ක ණය සම්පාදන හා වෙනත් ගාස්තුවක් යන්න කෙසේ සාධාරණය කළ හැකිද යන්නය. එය පොලී අනුපාතයටත් වඩා දෙගුණයකට වඩා වැඩි එකකි. මෙම ගනුදෙනුවේ රස රහස ඇත්තේ එතැනය.

මෙම කැබිනට් පත්‍රිකාව සම්බන්ධයෙන් පිළිතුරු ලබාදෙමින් විෂයභාර අමාත්‍ය උදය ගම්මන්පිල මාධ්‍යයට ප්‍රකාශ කළේ මෙම සමාගම තෝරාගත්තේ ඔවුන් ශ්‍රී ලංකා රජය ලබාදෙන ඇප සුරැකුම් ලබාගැනීමට කැමැත්ත පළකිරීම නිසා බවය. යෝජනා ඉදිරිපත් කළ අනෙක් සමාගම් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් බැංකුවල ඇප සුරැකුම් ඉල්ලා සිටි බවය. එමෙන්ම එම සමාගම 7%ක මෙහෙයම් මුදලක් ඉල්ලන්නේ ණය සම්බන්ධයෙන් ශ්‍රී ලංකාව වැටී ඇති ලෝක ශ්‍රේණිගත කිරීම් හමුවේ ශ්‍රී ලංකා රජය ලබාදෙන ඇප සුරැකුම්වල අවදානමක් ඇති බැවින්, එම ණය මුදල සම්බන්ධයෙන් වන අවදානම වැඩි නිසා රක්ෂණ ගාස්තුද වැඩිවී ඇති නිසා බවය. එසේම ඔහු අවධාරණය කරන අනෙක් කාරණය වන්නේ මෙවැනි විශාල මුදලක් එම සමාගම ලබාදේ යැයි ඔහුට එතරම් විශ්වාසයක් නැතත් ලැබුණ යෝජනා ඉදිරිපත් නොකළා යන අවලාදයෙන් බේරීම සඳහා එම යෝජනාව කැබිනට් මණ්ඩලයට ඉදිරිපත් කළ බවයි.

මෙම ගනුදෙනුවේදී 7%ක ණය සම්පාදන හා වෙනත් ගාස්තු ලෙස ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 175ක් හෙවත් රුපියල් මිලියන 35,000ක මුදලක් (ඩොලරය රුපියල් 200ක් ලෙස සලකා) ගෙවන්නට යන්නේ පදනමක් ඇති යැයි අපට සිතන්නට නොහැකි නාමික පුද්ගලයෙකුටය. එම අති විශාල මුදල 2022 විසර්ජන කෙටුම්පතේ සඳහන් ඛනිජ තෙල් සංස්ථාව අයත් උදය ගම්මන්පිලගේ බලශක්ති අමාත්‍යාංශයට වෙන්කර ඇති මුදල වන රුපියල් මිලියන 251 හා සැසැඳීමේදී එමෙන් 140 ගුණයකට ආසන්නය.
මෙම අනුන්ගේ යෝජනාවට අමාත්‍ය උදය ගම්මන්පිල කර ගසන්නට යන්නේ සද්භාවයෙන්ද?■

ගෘහස්ථ පරිභෝජන ගෑස් සඳහා මාස්පතා අනුගමනය කළ හැකි මිල සූත්‍රයක් ඉදිරිපත් කරන බව ලාෆ්ස් ගෑස් සමාගමේ හිමිකරු ඩබ්ලිව් කේ එච් වෑගපිටිය මාධ්‍යයට කියා ඇත. ඔහු එසේ මාධ්‍යයට කියා ඇත්තේ ගෘහස්ථ ගෑස් සඳහා පැවති රජයේ පාලන මිල ඉවත් කිරීමෙන් පසු ඔහුගේ සමාගම ඉහළ දමන ලද ගෑස් මිල සම්බන්ධයෙන් අදහස් දක්වමින්ය.

පරිභෝජන භාණ්ඩ සම්බන්ධයෙන් ව්‍යාපාරිකයන් විසින් රජයට මිල සූත්‍ර ඉදිරිපත් කිරීමට උත්සාහ කළ හෝ ඉදිරිපත් කළ පළමු අවස්ථාව මෙය නොවන අතර ආසන්නම සිදුවීම වූවේ අරලිය සහල් හිමිකරු ඩඩ්ලි සිරිසේන ඒ ඒ සහල් වර්ගය වෙළඳපොලේ විකිණිය යුතු මිල ගණන් පිළිබඳව කරන ලද ප්‍රකාශයය. ඔහු එම ප්‍රකාශය කරනු ලැබුවේද රජය සහල් සඳහා නියම කර තිබූ උපරිම මිල ඉවත් කළ අවස්ථාවේදීය.

මේ වනවිට ගෘහස්ථ ගෑස්, සහල්, සිමෙන්ති, තිරිඟු පිටි, කිරි පිටි හා සීනි සම්බන්ධයෙන් නියම කර තිබූ උපරිම මිල රජය ඉවත්කර ඇති අතර එම ද්‍රව්‍ය සඳහා මිල නියම කිරීම් කර ඇත්තේ ආනයනකරුවන් හෝ නිෂ්පාදකයන් විසින්ය.

මෙම භාණ්ඩ අතරින් ගෑස්, සිමෙන්ති, තිරිඟු පිටි, කිරි පිටි හා සීනි සම්බන්ධයෙන් මිල වැඩිවීමක් අවශ්‍ය බව එම ආනයනකරුවන් හා නිෂ්පාදකයන් රජයෙන් ඉල්ලීම් කර තිබූ අතර ඒ සඳහා දෙයාකාරයක හේතු දක්වා තිබුණි. එකක් ලෝක වෙළඳපොළේ එම භාණ්ඩවල මිල වැඩිවීමය. අනෙක ඩොලරයට සාපේක්ෂව රුපියලේ අගය පහළ යෑමය. මේ නිසා මෙම භාණ්ඩවල හිඟයක් වෙළඳපොළේ ඇති වූ අතර එය වඩාත් උග්‍ර වූයේ ආනයනය සඳහා ඩොලර් හිඟය ඇති වීමත් සමගය.

මෙම භාණ්ඩ සඳහා රජයේ උපරිම මිල ඉවත් කිරීමේ තීරණයන්ට පෙර මාධ්‍ය වාර්තා පළවූයේ මෙම භාණ්ඩ මිල වැඩිකිරීම සඳහා ආණ්ඩුවේ භාණ්ඩ මිල තීරණය කිරීමේ කමිටුව රැස්වන බවය. එහෙත් ඒ වෙනුවට අවසානයේ සිදුවූයේ ආණ්ඩුව මිලක් නියම කර ප්‍රකාශයට පත්කිරීම වෙනුවට උපරිම මිල ඉවත්කිරීමය.

මෙම මිල ඉවත් කිරීමත් සමග කිලෝග්‍රෑම් 50 සිමෙන්ති කොට්ටයක මිල රුපියල් 1098 දක්වා රුපියල් 93කින් වැඩිවූ අතර කිරි පිටි කිලෝවේ පැකට්ටුවක මිල රුපියල් 1195 දක්වා රුපියල් 250කින් වැඩිවිය. ග්‍රෑම් 400 කිරිපිටි පැකට්ටුවක් රුපියල් 480 දක්වා රුපියල් 100කින් වැඩිවිය. තිරිඟු පිටි කිලෝවක මිල රුපියල් 10කින් වැඩිවූ අතර එහි නියම කරන ලද මිල වූයේ රුපියල් 87කි. එහෙත් එම මිලට පසුගිය කාලයේ වෙළඳපොළේ තිරිඟු පිටි තිබුණේ නැත. මෙම මිල වැඩිකිරීමට පෙර කිරිපිටි සම්බන්ධයෙන් තත්වයද එයම විය. සිමෙන්ති නම් වැඩි මිලටත් සොයා ගැනීමට තිබුණේ නැත. දැන් කිරිපිටි සම්බන්ධයෙන් අලුත් තත්වයක්ද නිර්මාණය වී ඇත. ආනයනික කිරිපිටි පමණක් නොව දේශීය කිරිපිටිද ඒ අනුව නව මිල යටතේ විකිණීමට කටයුතු කරමින් ඇත.

ගෑස් සම්බන්ධයෙන් ගත් කල රජයේ ලිට්රෝ ගෑස් සමාගම සිය කිලෝ 12.5 සිලින්ඩරයේ මිල රුපියල් 2750 දක්වා රුපියල් 1257කින් වැඩිකර පසුව රුපියල් 75කින් එම වැඩිකිරීම අඩුකර එම සිලින්ඩරයේ මිල රුපියල් 2675ක් ලෙස නියම කළේය. කිලෝ 5 සිලින්ඩරය රුපියල් 1101 දක්වා රුපියල් 503කින් වැඩිකර පසුව රුපියල් 30කින් අඩුකර එම සිලින්ඩරයේ මිල රුපියල් 1071ක් ලෙස නියම කළේය. එමෙන්ම කිලෝ 2.5 සිලින්ඩරය රුපියල් 520 දක්වා රුපියල් 231කින් වැඩිකර පසුව රුපියල් 14කින් අඩුකර එම සිලින්ඩරයේ මිල රුපියල් 506 ලෙස නියම කළේය.

ලාෆ්ස් ගෑස් සමාගම කිලෝ 12.5 සිලින්ඩරය රුපියල් 2840 දක්වා රුපියල් 984 කින් වැඩිකර ඇති එම සිලින්ඩරය සඳහා රුපියල් 363ක මිල වැඩිවීමක් පාරිභෝගික අධිකාරියෙන් එම සමාගම ලබා ගත්තේ සති කිහිපයකට පෙරය. එමෙන්ම එම සමාගමේ කිලෝ 5 සිලින්ඩරය රුපියල් 1136 දක්වා රුපියල් 393කින් වැඩිකර ඇති අතර එම සිලින්ඩරය සඳහාද එම අවස්ථාවේදීම පාරිභෝගික අධිකාරියෙන් රුපියල් 145ක මිල වැඩිවීමක් මීට පෙර ලැබුණි.

ඉහත සඳහන් භාණ්ඩවලට වඩා සහල්වල තත්වය වෙනස්ය. ලෝක වෙළඳපොලේ මිල වැඩිවීමවත් රුපියලට සාපේක්ෂව ඩොලරයේ අගය ඉහළ යෑමවත් එයට බලපාන්නේ නැත.

ඒ සම්බන්ධයෙන් සහල් මෝල් හිමියන්ගේ පැහැදිලි කිරීම වූයේ ගොවීන්ගෙන් වී මිලදී ගන්නා මිල අනුව රජයේ උපරිම මිලට සහල් විකිණිය නොහැකි බවය. රජයේ මිල පාලනය අත්හැරීමත් සමග මෝල් හිමියන් රුපියල් 98ක මිල පාලනයට පැවති නාඩු කිලෝවක් රුපියල් 115ක් වශයෙන්ද, රුපියල් 103 මිල පාලනයකට පැවති සම්බා කිලෝවක් රුපියල් 140ක් වශයෙන්ද, රුපියල් 125ක මිල පාලනයකට පැවති කීරි සම්බා කිලෝවක් රුපියල් 165ක් වශයෙන්ද නියම කර ඇත. ඒ සමගම නාඩු වී කිලෝවක් රුපියල් 62.50කටද, සම්බා වී කිලෝවක් රුපියල් 70කටද, කීරි සම්බා වී කිලෝවක් රුපියල් 80කටද මිලදී ගන්නා බව ප්‍රකාශ කර ඇත.

මෙම සියලු භාණ්ඩ වැඩිකිරීම් අතුරින් වැඩිම මිල වැඩිකිරීමක් පෙන්නුම් කරන්නේ ගෑස් මිල වැඩිකිරීම සම්බන්ධයෙන්ය. කිලෝ 12.5 සිලින්ඩරයක රජයේ ලිට්රෝ ගෑස් සමාගමේ මිල වැඩිවීම 84.19%කි. ලාෆ්ස් ගෑස් සමාගම රජය උපරිම මිල අත්හරින්නට පෙර ලබාදුන් මිල වැඩිවීමත් සමග කිලෝ 12.5 සිලින්ඩරයක් සඳහා රුපියල් 1347ක මිල වැඩිවීමක් ලබාගෙන තිබෙන අතර එහි මිල වැඩිවීමේ ප්‍රමාණය 90.22%කි.

අප ප්‍රශ්නයට එළැඹිය යුත්තේ මිල වැඩි කිරීමේ මෙම ප්‍රතිශතයන් සමගය. ඊට හේතුව යම් භාණ්ඩයක් සම්බන්ධයෙන් වෙළඳපොළේ ඒකාධිකාරියක් ඇති යම් සමාගමකට හෝ සමාගම් කිහිපයකට රජය මැදිහත් නොවන්නේ නම් අසාධාරණ මිල තීරණය කිරීමක් කළ හැකි නිසාය. පාරිභෝගික අධිකාරිය නම්වූ මිල නියාමන රාජ්‍ය ආයතනයක් නීතියෙන් ස්ථාපිත කර ඇත්තේ අසාධාරණ ලෙස මිල නියම කිරීමේ මෙවැනි ඒකාධිකාරි තත්වයන් පාලනය කිරීම සඳහාය. මෙතෙක් පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරිය කළේ ජන ජීවිතයට එසේ අත්‍යවශ්‍ය වන භාණ්ඩ සඳහා උපරිම මිලක් නියම කිරීමය. අප මේ කතාකරන සෑම භාණ්ඩයකටම එසේ උපරිම මිලක් නියම කර තිබුණි. එහෙත් එම උපරිම මිල අත්හැරියේ ඇයිද යන්න දන්නේ පාරිභෝගික අධිකාරියේ ඉහළම ඇත්තන් හා ඔවුන්ට ඒ සඳහා උපදෙස් දුන් ආණ්ඩුවේ කෙරුම්කාර ඇත්තන් පමණය.

යම් ආනයන භාණ්ඩයක් සම්බන්ධයෙන් උපරිම මිලක් නියම කිරීමේදී බොහෝ විට සලකා බලන්නේ එම භාණ්ඩයේ ලෝක වෙළඳපොල මිල, නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණය, වරාය ගාස්තු, රජයේ බදු, දේශීය මෙහෙයුම් පිරිවැය හා ලාභය යන කරුණුය. එම කරුණුත් ආනයනකරු හෝ සමාගම ඉදිරිපත් කරන මේ ආකාරයට නියාමන ආයතනයක් පිළිගත යුතු නැත. සමහර විට ආනයනකරුවෙකු වැඩි ලාභයක් ලබා ගැනීම සඳහා මිලදී ගත් ඇත්ත මිලට වඩා වැඩි අගයක ඉන්වොයිස් ඉදිරිපත් කළ හැකිය. ඒ නිසාම නියාමන ආයතනයක් මේ සියලු කරුණු ගැන සුපරීක්ෂාකාරිව ආනයනකරු ඉදිරිපත් කරන සැපයුම්කාර සමාගම්වල ඇත්ත මිල ගණන් සොයා බලමින් කටයුතු කිරීම වැදගත්ය. එසේ නොවී රජයක් සිය වගකීමෙන් ඉවත්ව කටයුතු කරන අවස්ථාවකදී අපට බොහෝ විට දැකගත හැකි වන්නේ වත්මනේ මෙන් ගෑස් මිල වැඩිවීමේ ආකාරයේ අවස්ථා පමණය.

ඒ එක් පැත්තකි. අනෙක් පැත්ත වන්නේ යම් භාණ්ඩයක් සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍ය ආයතනයක් වෙළඳපොළට සම්බන්ධ නම් ඒ මගින්ද පෞද්ගලික අංශයේ වෙළඳ ඒකාධිකාරිත්වයන්ට එරෙහිව කටයුතු කිරීමය.

ගෑස් සම්බන්ධයෙන්ම ගතහොත් රජයේ ලිට්රෝ සමාගම කටයුතු කළ යුත්තේ යම් ලාභයක් ලැබුවත් අධික ලාභයක් නොලබා අනෙක් ආයතනයේ අසාධාරණ මිල නියම කිරීමකට එරෙහිව සිය මිල පවත්වාගෙන යෑමටය. එහෙත් වත්මනේ සිදුවුණේ කුමක්ද? ගෑස් සම්බන්ධයෙන් රජයේ මිල පාලනය ඉවත් කිරීමත් සමග 84.19%ක අධික මිල ඉහළ යෑමක් ලිට්රෝ නම් රාජ්‍ය ආයතනය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමය. ලාෆ්ස් සමාගම ඔවුන්ගේ මිල ඉහළ යෑම ප්‍රකාශයට පත්කළේ ඉන්පසුය. ඒ සඳහා ලාෆ්ස් සමාගමට පැකිළෙන්නට හේතුවක් තිබුණේ නැත. මන්ද රජයේ සමාගම මිල වැඩිකිරීම තුළ ඔවුන්ගේ මිල වැඩි කිරීමද සාධාරණීකරණය වන නිසාය.

මෙහිදී අප මතකයට නගාගත යුතු තවත් කරුණු දෙකක්ද තිබේ. ඒ රජයේ ලිට්රෝ සමාගම රජයේ පාලන මිලක් පැවති අවස්ථාවේදී ගෑස් මිල වැඩිවීමක් ඉල්ලා තිබූ බව හා රජයේ පාලන මිල කූට ලෙස අබිබවා යෑමට පාරිභෝගික අධිකාරියේ අවසරයකින් තොරව ඒ වනවිට පැවති පාලන මිලට වඩා වැඩි මිලක් ගෑස් සඳහා අය කිරීම සඳහා ප්‍රිමියම් හයිබි්‍රඩ් නැමැති ගෑස් සිලින්ඩරයක් වෙළඳපොළට නිකුත් කළ බවය.

ඒ අනුව අසාධාරණ වෙළඳපොළ තත්වයන් පාලනයට රජයේ ගෑස් සමාගමේ කිසිදු උත්සාහයක් පසුගිය කාලය පුරා මෙන්ද වත්මනේද දක්නට නැති බව කිව යුතුය. ඒ මගින් තවදුරටත් අපට ප්‍රශ්නයක් මතු කරන්නේ යම් වෙළඳපොළ භාණ්ඩයක් සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍ය සමාගමක් තිබීමේ ඵලය කුමක්ද යන්නය.

මතු කරන ප්‍රශ්න එතැනින්ද නවතින්නේ නැත. වෙළඳපොළ තුළ සිදුවන විශේෂයෙන්ම අසාධාරණ මිල වැඩිකිරීම් හා වෙළඳ පිළිවෙත් නියාමනය සඳහා ඇති රාජ්‍ය ආයතනය වන පාරිභෝගික කටයුතු අධිකාරිය කුමකටද යන්නය. අප එසේ කියන්නේ එම ආයතනය පිහිටුවීම සඳහා නීතිගත කර ඇති පනතේ සඳහන් අරමුණු හා බලතල දෙස අවධානය යොමු කිරීමේදීය. පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරියේ අරමුණු අතර එම පනතේ සඳහන් වන්නේ,

‘අසාධාරණ වෙළඳ පිළිවෙත්වලට විරුද්ධව පාරිභෝගිකයන් ආරක්ෂා කිරීම සහ පාරිභෝගිකයන්ගේ අයිතිවාසිකම්වලට නිසි සැලකිල්ල දැක්වීමට සහතික වීම’
‘හැකි සෑම විටම, පාරිභෝගිකයන්ට තරගකාරි මිලට භාණ්ඩ හා සේවාවලට ප්‍රමාණවත් ප්‍රවේශයක් ලබාදීමට සහතික වීම’

‘අසාධාරණ වෙළඳ පිළිවෙත්, සීමිත වෙළඳ පිළිවෙත් හෝ වෙළෙන්දන් විසින් සිදුකරන වෙනත් යම් ආකාරයක පාරිභෝගික සූරාකෑම්වලට එරෙහිව සහනයක් ලබාදීම’ යන පාරිභෝගික ආරක්ෂණ වගන්තිය. එහෙත් ඒ කිසිවක් කිරීමට එම පනත යටතේ පිහිටුවා ඇති ආයතනයට මේ මොහොතේ හැකිවී නැත.

ඒ අනුව දඩ ප්‍රමාණය මදි නිසා අසාධාරණ වෙළඳ පිළිවෙත් වැට බැඳීම අසීරු වී ඇති බව කියමින් හා එම දඩ මුදල් වැඩි කිරීමෙන් පසු සියල්ල හරියනවා යැයි කියමින් පසුගිය දිනෙක සංශෝධනයට ලක්කළ මෙම පනතත් ඒ යටතේ පිහිටුවා ඇති පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරියත් තිබීමෙන් ඵලක් නැති බව පැහැදිලිය. සියල්ල වෙළෙඳුන්ට හා වෙළඳපොලට රිසි සේ කර ගැනීමට ඉඩ හරිනවා නම් පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරි පනත අහෝසි කළ යුතු අතර පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරිය විසුරුවා හැරිය යුතුය.■