ක්ෂුද්‍ර ආර්ථික විද්‍යාව හඳුන්වාදීමේ පන්තිය මතක උදවියට, නාගරික ජනයා තමන්ගේ ආහාරපාන දිනපතා ලබාගත් ආකාරය පිළිබඳ කතාන්දරය මතක් වනු ඇත. විවිධත්වයකින් යුතුව ධාන්‍ය, එළවළු, මාළු සහ මස් ආදිය අවශ්‍ය ප්‍රමාණවලින් අඛණ්ඩව සපයනු ලබන්නේ කිසිදු මධ්‍යම සම්බන්ධීකරණයකින් තොරවය. නගරවැසියන්ට ආහාර ලැබිණි. ගොවීන්ට ඔවුන්ගේ ශ්‍රමයේ ප්‍රතිලාභ හිමි විය. මෙම ක්‍රියාවලියට පහසුකම් සැපයූ අතරමැද සිටි බොහෝ දෙනාට ද තමන්ගේ ජීවනෝපාය සපයාගත හැකිවිය. සාම්ප්‍රදායිකව මෙම කතාන්දරය කියනු ලබන්නේ වෙළෙඳපොළ විමධ්‍යගත සම්බන්ධීකරණ යාන්ත්‍රණයක්ය යන මූලික පාඩම ඉගැන්වීම සඳහා ය; ලෝ පතළ ආර්ථික විද්‍යාඥ ඇඩම් ස්මිත්ගේ ප්‍රස්තුතය වන අදෘශ්‍යමාන හස්තය වැඩ කරන හැටි හුවා දැක්වීමටය.
සුමටව වැඩකරන සම්බන්ධීකරණ යාන්ත්‍රණයක් වෙත අප අවධානය යොමුවන්නේ එය බිඳවැටුණු විට පමණි. අද එය සිදු වී තිබේ. අත්‍යවශ්‍ය ආහාර ලබාගන්නේ කෙසේ ද යන්න බොහෝ කුටුම්බවල වැදගත්ම ප්‍රශ්නය බවට පත් වූ විට තමන්ගේ මේස මතට ආහාර ලැබුණේ කෙසේද කියා මහජනයා තේරුම් ගන්නට පටන් ගනිති. එසේ වුවද, බොහෝ අවස්ථාවල සිදුවන්නේ තමන් හා කෙලින්ම ගැටෙන සැපයුම් ජාල කොටස සමග පමණක්වූ ප්‍රශ්නය හඳුනාගැනීමයි. එනම් අවශ්‍ය භාණ්ඩය සඳහා වන සැපයුම්කරු හඳුනාගැනීම, ඇණවුමක් ලබාදෙන ආකාරය, ඇණවුම් කළ භාණ්ඩය ලබාගැනීම හා මුදල් ගෙවීම ආදියයි.
මෙම උපාංග හරිහැටි ක්‍රියාත්මක නොවන විට මහජනයා කලකිරීමට පත්වෙති. සමහරු වටෙන් වැඩකරන ක්‍රම සොයාගනිති. තමන්ගේ තොග අවසන් කරගැනීමේත්, වියදම් පියවා ගැනීම සඳහා ආදායම් උපයා ගැනීමේත් අවශ්‍යතාව නිසා සැපයුම්කරුවෝද පැලැස්තර විසඳුම් සොයාගනිති. එලෙස කල් ගත වෙද්දී සැපයුම් දාමවල පාරිභෝගිකයාට කිට්ටුම ප්‍රශ්න තාවකාලිකව හෝ විසඳෙනු ඇත. එසේ වුවද, ඉක්මනින්ම තේරුම්ගත හැකි දෙයට වඩා ඔබ්බෙන් සොයා බැලීම වැදගත්ය.
විද්‍යුත් වාණිජ්‍යයේ සමීප අන්තය
බොහෝ කාලයක් තිස්සේ අපි විද්‍යුත් වාණිජ්‍යය ගැන කතා කළෙමු. වසරේ 2018 ලර්න්ඒෂියා මෙහෙයවූ සමීක්ෂණයකට අනුව අන්තර්ජාලය භාවිතයෙන් දුර සිට මිල දී ගැනීමේ හැකියාව පිළිබඳව වයස අවුරුදු 15 සහ 65 අතර වන ශ්‍රී ලංකාවේ අන්තර්ජාල භාවිතකරන්නන් අතරින් සියයට හැත්තෑවක් දෙනා දැන සිටියද, කුමන අවස්ථාවක හෝ කිසියම් භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවක් ඒ ක්‍රමයට මිල දී ගෙන ඇත්තේ එම කණ්ඩායම අතරින් සියයට 43ක් (දශ ලක්ෂ 1.6 ක්) පමණකි. කොවිඩ් 19 වසංගතයට මුහුණ දීමට පැනවූ ඇඳිරි නීතිය නිසා මෙම සංඛ්‍යා දෙගුණ තෙගුණ වන බවට සැකයක් නැත.
මිල දී ගැනීම් කළ අය අතර වුවද, එසේ මිල දී ගැනීම් කළ වාර ගණන (පාවිච්චිය) අල්පය. පසුගිය මාස තුනේදී කළ ගනුදෙනු ගැන විමසු විට කිසිවක් මිල දී නොගත් බව සියයට 51ක් ප්‍රකාශ කළ අතර, 1-5 වාර ගණනක් පමණක් බව සියයට 31ක් පැවසූහ. පසුගිය මාස තුනේ දී ගනුදෙනු 5කට වඩා කර තිබුණේ සියයට 10ක් තරම් සුළු පිරිසකි. සෙවීම, ඇණවුම් කිරීම, මුදල් ගෙවීම සහ භාණ්ඩ භාරදීම යන සම්පූර්ණ කාර්ය මාලාව සඳහා විද්‍යුත් වාණිජ්‍ය වේදිකා භාවිත කර තිබුණේ කුමන හෝ ගනුදෙනුවක් කළ අය අතරින් සියයට 23ක් පමණකි. සියයට තිස් අටක් වේදිකා භාවිතා කොට තිබුණේ භාණ්ඩ සහ සේවා සෙවීම සඳහා පමණකි.
ගැනුම්කරුගේ දැක්මට අනුව වැදගත් අංග වන්නේ සෙවුම් සහ සොයා ගැනීම්වලට අදාළ කරණා (මට අවශ්‍ය භාණ්ඩය තිබෙන්නේ කා ළඟ ද? එහි ගුණාත්මක බව ප්‍රමාණවත් ද? මිල කුමක් ද?) සහ ගෙවීම් හා භාණ්ඩ භාරදීමට යොදාගත හැකි ආකාරයයි. ශ්‍රී ලංකාවේ ණය පත් (credit card) භාවිතය අඩු නිසා (2019 වසරේ 3 වන කාර්තුවේ භාවිතයේ තිබු ණය පත් සංඛ්‍යාව දශ ලක්ෂ 1.79ක් පමණක් වූ අතර අනන්‍ය භාවිත කරන්නන්ගේ ඇත්ත සංඛ්‍යාව ඊටත් අඩු ය.) ගනුදෙනු සම්පූර්ණ කළ සුළු පිරිස අතරින් ණය පත් යොදාගෙන ගෙවීම් කළේ සියයට 11ක සංඛ්‍යාවක් වීම තේරුම් ගත හැකි ය. භාණ්ඩ ලබාගන්නා මොහොතේදී මුදල් ගෙවීම (COD) (සියයට 31) සහ හර පත් (සියයට 30) වඩාත් ජනප්‍රිය වී තිබිණි.
භාණ්ඩ, විශේෂයෙන් සිල්ලර බඩු, දුර සිට මිල දී ගැනීම සම්බන්ධයෙන් උනන්දුව වැඩිවීමක් ඇඳිරි නීතිය නිසා ඇති විය. ඒ සමගම, ඇණවුම් කළ භාණ්ඩ ගබඩාවෙන් ලබාගැනීම සහ භාණ්ඩ භාරදීමේ සාම්ප්‍රදායික ක්‍රම යොදාගැනීමේ හැකියාව ඇහිරිණි. මුදල් ලබාගැනීමට පාරිභෝගිකයන්ට අපහසුතා ඇතිවීමත්, නැතහොත් ඔවුන්ගේ මුදල් ඉපැයීමේ අවස්ථා අහිමි වීම නිසා මුදල් නැතිවීමත් නිසා මුදල් ගෙවීමේ ක්‍රම ද බලපෑමට ලක්විය. ඇඳිරි නීති බලපත් ලබාගත් වාහන යොදා ගනිමින් නිෂ්පාදන බෙදාහැරීමට වෙළෙඳුන්ට සිදුවිය.
අපේ නගරවල සෑම කුටුම්බයකම පාහේ දූරකථනයක් ඇත. එසේ වුව ද, වෙනත් අනුමානයන් භයානකය. වෛද්‍ය නිර්දේශ සම්ප්‍රේෂණය සඳහා වට්ස් අප් යොදාගත හැකි යයි උපකල්පනය කිරීම වැරදිය. ලර්න් ඒසියා සමීක්ෂණයට අනුව, 2018 දී, වයස අවුරුදු 15-65 කාණ්ඩයේ අය අතරින් ස්මාට් ෆෝන් තිබුණේ සියයට 37 කට පමණකි. එම සංඛ්‍යාව මේ වනවිට වැඩි වී තිබිය හැකි මෙන්ම, නගරවල සංඛ්‍යාව සැලකිය යුතු තරම් වැඩි විය හැකි වුවත්, ඖෂධ අවශ්‍ය අයගෙන් බහුතරය සතුව ස්මාට් ෆෝන් ඇති බවත්, ඔවුන් අන්තර්ජාලය භාවිත කරන බවත්, වට්ස් අප් බා ගත කොටගෙන ඇති බවත්, වෛද්‍ය නිර්දේශවල රූප සම්ප්‍රේෂණය කිරීමේ හැකියාව ඔවුන් සතු බවත් ආදි වශයෙන් උපකල්පනය කිරීම නොකළ යුතුය.
කොරෝනා අර්බුදයට පෙර ශ්‍රී ලංකාවේ විද්‍යුත් වාණිජ්‍යයේ යෙදෙන වෙළෙඳුන්ට තිබුණේ පහසු කාර්යයක් නොවේ. නරක් වන්නේ නැති ඉලෙක්ට්‍රොනික මෙවලම් රූපලාවණ්‍ය භාණ්ඩ ආදිය විකිණීම එතරම් අපහසු නැත. පසුගිය සති කිහිපයේදී ඉල්ලුම ඉහළ ගියේ ගබඩා කිරීමේදී හා ප්‍රවාහනයේදී පරිස්සම් විය යුතු කිරි, පලතුරු සහ එළවලු ආදියටයි. පැහැදිලිවම, කුඩා ප්‍රමාණයක් සඳහා භාවිත කිරීමට යොදාගත් ක්‍රමයක්, ඉල්ලුමෙහි හදිසි ඉහළයාමකදී අපහසුතාවකට ලක්වනු ඇත. ඉහළම ඉල්ලුම ලැබෙන විට ක්‍රමය කඩා වැටිය හැක. ක්‍රමවේද මුල සිටම ගොඩ නැගීමට සිදුවනු ඇත.
විද්‍යුත් වාණිජ්‍යය සඳහා කිසිදු වැඩ පිළිවෙළක් නොතිබූ ඇතැම් සුපිරි වෙළෙඳසල් ඇණවුම් ලබාගැනීම සඳහා දූරකථන අංක නිවේදනය කළේය. ඒවාට දූරකථන ඇමතුම් ගලා එන්නට විය. අවශ්‍ය මෘදුකාංග හෝ එකවර එන ඇමතුම් ගණනාවක් කළමනාකරණය කළ හැකි නියෝජිතයන් සංඛ්‍යාවක් නොමැතිව මෙම අංක උත්පාදනය කළේ ඇණවුම් නොව කලකිරීමයි. අන්තර්ජාලය පදනම් කරගත් අඩු ධාරිතා වේදිකා තිබූ අයගේ වේදිකාද ඉල්ලුම් වැඩි වීමත් සමග බිඳ වැටිණි. මෙම දෙපාර්ශ්වයටම අවශ්‍ය පසු අන්ත (back end) සැකසුමක් නොවී ය. ඇමසන් සහ අලිබබා වැනි විද්‍යුත් වාණිජ දැවැන්තයන්ගේ සාර්ථකත්වය සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ රඳා පැවතුණේ ප්‍රමිතිගත ඇසුරුම්, පරිගණකගත (සහ රොබෝ තාක්ෂණික) ගබඩාවලින් භාණ්ඩ සොයා ගැනීම සහ මෙහෙයුම් කටයුතුවල කාර්යක්ෂමතාව මතය.
කෙටි කාලීන වශයෙන් ඉල්ලුම කළමනාකරණය කර ගැනීම සඳහා ප්‍රමිතිගත බඩු මලු හෝ එබඳු ආකෘති මගින් ඇණවුම් සහ සැපයුම් ක්‍රියාදාමයන් සරල කර ගත හැකිය. ළැදියාව ඇති පාරිභෝගිකයන්ගේ දත්ත ගබඩාවෙහි ඔවුන්ගේ පසුගිය ඇණවුම් ඇත්නම්, එයද ඇණවුම් භාර ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය පහසු කරනු ඇති අතර පාරිභෝගිකයන් විය හැකි අයගේ කලකිරීමද දුරු කළ හැකි වෙයි.
විද්‍යුත් වාණිජ්‍යයේ දුර අන්තය
විද්‍යුත් වාණිජ්‍යයේ පාරිභෝගිකයාට සමීප අන්තය දියුණු කිරීමට තිබෙන අපහසුතාව තේරුම් ගැනීමට එය භාවිත කරන බොහෝ දෙනකුට අපහසුව තිබෙන තත්ත්වයක් යටතේ සැපයුම් දාමයේ ඈත අන්තය පිළිබඳව වඩා විශාල නොදනුවත්කමක් පැවතීම පුදුමයට කරුණක් නොවේ. සිල්ලර වෙළෙන්දකුගෙන් පාරිභෝගිකයකුට කුකුළු මස් ලබා දීම සඳහා මාස ගණනාවක් තිස්සේ සිදු වන ඉතාමත් සංකීර්ණ ගනුදෙනු ප්‍රමාණයක් අවශ්‍ය වෙයි. සැපයුම් දාමයේ එක් පුරුකක් බිඳ වැටුණහොත් එහි ප්‍රතිවිපාක දාමය දිගේ ගලා යන අතර ක්ෂණිකව හෝ සති කිහිපයකින් හෝ මාස ගණනකින් හෝ පාරිභෝගිකයාට විඳින්නට සිදුවෙයි.
මේ ගැන බොහෝ දේ ලිවිය හැකි වුව ද, ඉඩකඩ මඳ නිසා අනාවැකියක් කීමට පමණක් මට ඉඩ දෙන්න. මාස කිහිපයක් යන විට කුකුළු මස් සහ බිත්තර සැපයුමෙහි අඩු වීමක් සහ / හෝ මිල ඉහළ යාමක් සිදුවීම නියතය. කුකුළු ආහාර සපයා ගැනීමට ඉඩ ඇහිරීම වැනි සැපයුම් දාමයේ සිදු වූ බාධා නිසා කුකුළු පැටවුන් නිපදවන ආයතනවලට පැටවූ බිහිකිරීමට තබාගත් බිත්තරද විකුණා දැමීමට සිදුවී තිබේ. අද වෙළෙඳපොලේ බිත්තර තිබිය හැකිය. එසේ වුවද, හෙට තිබෙන කුකුළු මස් සහ බිත්තර ප්‍රමාණය අඩු වෙනු ඇත. මේ ගැන වැඩි විස්තර මීළඟ ලිපියෙන් බලාපොරොත්තු වන්න.
මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව
ඡායාරූපය: ඉෂාර එස් කොඩිකාර/ Getty Images
