පාර්ලිමේන්තුවත් ඇමති මණ්ඩලයත් අවනත නැතිනම් විධායක ජනාධිපති අප්‍රාණිකයි

විධායක ජනාධිපතිවරයාට සැබැවින්ම අද කළ හැක්කේ හා කළ නොහැක්කේ කුමක්ද යන්න ගැන බොහෝ දෙනෙකු උනන්දුවනුයේ එහි සැබෑ නීතිමය ස්වරූපය අවබෝධ කර ගැනීමටය. නුදුරු අනාගතයේ ඒ ගැන මතුවිය හැකි විධිවිධානමය ගැටලු ගැන ජනතාව දැනුවත් වීම අවශ්‍යය. එසේම ඒ ගැන අප සංවාද කර දුර්මත ඉවත්කර නිවැරදි පණිවිඩ ජනගත කරගත යුතුය. එනිසා මේ ලිපියේද තිබිය හැකි දෝෂ නිවැරදි කිරීමට මතුවන අදහස් අප අගය කළ යුතුය.
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 33අ. ව්‍යවස්ථාව අනුව “ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේද, මහජන ආරක්‍ෂාව සම්බන්ධයෙන් තත් කාලයේ බලපවත්නා නීතිය ඇතුළු යම් ලිඛිත නීතියක් යටතේද ස්වකීය බලතල, කාර්ය සහ කර්තව්‍ය යථා පරිදි ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ යථා පරිදි ඉටු කිරීම සම්බන්ධයෙන් ජනාධිපතිවරයා පාර්ලිමේන්තුවට වගකිව යුත්තේය.” මෙය ජනාධිපතිවරයාගේ ව්‍යවස්ථාපිත බැඳීමකි. ඒ අනුව පාර්ලිමේන්තුව කෙරේ ඇති වගකිවයුතු භාවයෙන් මිදී හෝ නොතකා හෝ කිසිදු කාර්යයක් කිරීමට හෝ කිරීම පැහැර හැරීමට ජනාධිපතිවරයාට නුපුළුවන. එම ව්‍යවස්ථාවෙහි දැක්වෙන අයුරින්ම ස්වකීය බලතල, කාර්ය සහ කර්තව්‍ය යථා පරිදි ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ යථා පරිදි ඉටු කිරීම කළ යුතු වනුයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේද, මහජන ආරක්‍ෂාව සම්බන්ධයෙන් තත් කාලයේ බලපවත්නා නීතිය ඇතුළු යම් ලිඛිත නීතියක් යටතේද වන විධිවිධාන යටතේමය. ඒ හැර 38 (2)(අ)(I) ව්‍යවස්ථාව අනුව “චේතනාන්විතව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව උල්ලංඝනය කිරීම”, 38 (2)(අ)(IV) ව්‍යවස්ථාව අනුව “ ස්වකීය ධුරයේ බලතල අයුතු අන්දමින් පාවිච්චි කිරීම” ආදි වරද ජනාධිපතිවරයාට එරෙහි දෝෂාභියෝගකට පාදක වන හේතු ලෙස දක්වා තිබීමද ව්‍යවස්ථාපිත බැඳීමක් ඇති කර තිබේ. කෙසේවුවද ජනාධිපතිවරයාට ව්‍යවස්ථාව උල්ලංඝනය කිරීමට නොහැකි බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයද තහවුරු කර ඇති නිසා පසුගිය අමිහිරි අත්දැකීම්ද පාදක කර ඉදිරියේදී යළිත් ව්‍යවස්ථා උල්ලංඝනයන් නොකෙරෙනු ඇතැයි දැන් වැඩි විශ්වාසයක් ගොඩ නැගී ඇත.
අගමැතිවරයා පත්කිරීමේදී යළිත් අර්බුදයක් ඇති කර ගැනීමට ගත් උත්සාහය මේ මොහොතේ මගහැරී ගොස් ඇති නිසා තවදුරටත් මුළුමණින් විසඳී නොමැති කරුණුවලට මේ ලිපිය සීමා වීම සුදුසුය.
ඒ අතරින් අමාත්‍ය මණ්ඩලය පත් කිරීමේදී අර්බුදයක් ඇති කර ගැනීමට ජනාධිපතිවරයාට ව්‍යවස්ථානුකූලව අද කළ හැක්කේ කුමක්ද යන්න විමසා බැලීමද කාලෝචිතය.
43(1) ව්‍යවස්ථාව අනුව අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ අමාත්‍යවරයන්ගේ සංඛ්‍යාවද, අමාත්‍යාංශ සංඛ්‍යාවද, ඒ ඒ අමාත්‍යවරයන්ට පවරන විෂය සහ කාර්යයද නිශ්චය කරනුයේ ජනාධිපතිවරයාය. එහිදී අගමැතිවරයාගේ අදහස් විමසීම අවශ්‍ය යැයි ජනාධිපතිවරයා සැලකුවහොත් එලෙස අගමැතිවරයාගේ අදහස්ද විමසිය හැකි නමුත් එසේ කිරීමට බැඳීමක් නැත. එනිසා ජනාධිපතිවරයාට ඇති එම අභිමතය කිසිවෙකුට අභියෝග කළ නොහැකි පරම බලයක් බව පෙනේ. 46(1) ව්‍යවස්ථාව අනුව අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ අමාත්‍යවරයන්ගේ සංඛ්‍යාව 30ද, අනිකුත් අමාත්‍යවරයන්ගේ සංඛ්‍යාව 40ද නොඉක්මවිය යුතුය. 46(4) ව්‍යවස්ථාව අනුව ජාතික ආණ්ඩුවකට අදාල උපරිම සීමාව පාර්ලිමේන්තුවට තීරණය කළ හැක. කෙසේවෙතත් 43(1) හා 44(2) ව්‍යවස්ථා අනුව එම උපරිමය කඩ නොකළත්, අමාත්‍යවරයන් අතිවිශාල සංඛ්‍යාවක් පත් කළොත්, එහි සම්පූර්ණ චෝදනාව එල්ල වනුයේ ජනාධිපතිවරයාට බවද සලකා එම සංඛ්‍යා අභිමත අයුරින් අවම කිරීමේ පරම බලය ජනාධිපතිවරයාට ඇත.
19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයට පෙරාතුව පැවති 44(1), 44(3), 48 හා 49 ව්‍යවස්ථා අනුව තම අභිමතය මත අමාත්‍ය මණ්ඩලය පත්කිරීම, මාරුකිරීම, විසුරුවා හැරීම ආදි පරම බලයන්ද, 44(2) ව්‍යවස්ථාව අනුව යම් විෂයයක් හෝ කාර්යයක් තමාටම පවරා ගැනීම ඇතුළු පරම බලයන්ද අද ජනාධිපතිවරයාට නැත.
19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයට පසු 43 (2) හා 44 (2) ව්‍යවස්ථා අනුව අද ජනාධිපතිවරයා විසින් නිශ්චය කරන අමාත්‍යාංශ භාරව කටයුතු කිරීමට අමාත්‍යවරයන් පත් කළ හැක්කේ අගමැතිවරයාගේ උපදෙස් අනුව පමණි. පත් කළ අමාත්‍යවරයෙකු 46(3) ව්‍යවස්ථාව අනුව ඉවත් කළ හැක්කේ අගමැතිවරයාගේ උපදෙස් අනුව පමණි. ඒ අනුව බැලූබැල්මට ලැබෙන අදහස නම් අගමැතිවරයාගේ උපදෙස් රහිතව අමාත්‍යවරයන් පත් කිරීමට හෝ පත් කිරීමෙන් පසු ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට කිසිදු බලයක් නොමැති බවයි.
එනමුත්, 43(3) ව්‍යවස්ථාව අනුව “ජනාධිපතිවරයා විසින් කවර අවස්ථාවකදී වුවද අමාත්‍ය මණ්ඩලය වෙත පවරන ලද විෂය සහ කාර්ය වෙනස් කිරීම සහ අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සංයුතිය වෙනස් කිරීමද කරනු ලැබිය හැක්කේය. ….” ලෙසට ජනාධිපතිවරයාට දී ඇත්තේ පරම බලයක් බව පෙනේ. ඒ අනුව කිසිම අමාත්‍යවරයෙකු ධුරයෙන් පහ කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට පරම බලයක් නැතත් ඕනෑම අමාත්‍යවරයෙකුගේ විෂය සහ කාර්ය වෙනස් කිරීමටද අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සංයුතිය වෙනස් කිරීමටද ඇති බලය අර්බුදකාරී ලෙස ජනාධිපතිවරයාට පාවිච්චි කළ හැකි බවක් පෙනේ.
ආණ්ඩුවේ පාලනය අර්බුදකාරී කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට ඇති බලය ගැනද ජනතාව දැනුවත් විය යුතුය.
42(1) ව්‍යවස්ථාව යටතේ “ජනරජයේ ආණ්ඩුවේ පාලනය මෙහෙයවීම සහ ඒ පාලනය පිළිබඳ විධානය භාර අමාත්‍ය මණ්ඩලයක් වන්නේය.” යනුවෙන් දැක්වෙතත් ආණ්ඩුවේ පාලනයට අදාල රාජ්‍ය පාලන ව්‍යුහය සැකසීමේදී අමාත්‍ය මණ්ඩලයට පාලනය කළ නොහැකි බලතල කීපයක් ජනාධිපතිවරයාට අයත්ය. “ජනාධිපති ධුරයේ බලතල, කාර්ය සහ කර්තව්‍යය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ සහ ඉටු කිරීමේ ලා තමාට සහාය දීම පිණිස තම මතය අනුව අවශ්‍ය වන ලේකම්වරයන් පත් කිරීමටද ….” යනුවෙන් 41 ව්‍යවස්ථාව යටතේත්, “ජනාධිපතිවරයාගේ විධානයන්ට යටත්ව අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ කාර්යාලය භාරව කටයුතු කිරීමත්, ජනාධිපතිවරයා විසින් හෝ අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් හෝ ඔහුට පවරනු ලබන්නා වූ වෙනත් යම් කර්තව්‍යය හෝ කාර්ය ඉටු කිරීමත්…” සඳහා අමාත්‍ය මණ්ඩල ලේකම්වරයා පත් කිරීමට 50 ව්‍යවස්ථාව යටතේත්, තම අභිමතය පරිදි අග්‍රාමාත්‍ය ලේකම්වරයා පත් කිරීමට 51 ව්‍යවස්ථාව යටතේත්, අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සියලු අමාත්‍යාංශ සඳහා අමාත්‍යාංශ ලේකම්වරයන් පත් කිරීමට 52 ව්‍යවස්ථාව යටතේත් ජනාධිපතිවරයාට පූර්ණ බලයක් ඇති බව පෙනේ. එහිදී ජනාධිපතිවරයා කිසිවෙකුගේ උපදෙස් අනුව ක්‍රියා කිරීමට බැඳී නැත. එනිසා රාජ්‍ය පාලනයේ යම් අවුලක් ඇති කෙරෙන අයුරකින් ඉහළ තනතුරු සඳහා පත්වීම් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට හැකියාවක් ඇති බව අප තේරුම් ගත යුතුය.
කෙසේවුවද රාජ්‍ය පාලනයේදී ඉතා වැදගත් කාර්යභාරයක් හිමි 41 (ආ) ව්‍යවස්ථාව යටතේ දැක්වෙන කොමිෂන් සභා නවයේ සභාපතිවරුන් හා සාමාජිකයන් පත් කිරීමේදී හා ඉවත් කිරීමේදී ජනාධිපතිවරයාට කිසිදු අභිමතානුසාරී බලයක් ලබා දී නැත. එනමුත් 41 (ඇ) ව්‍යවස්ථාව යටතේ දැක්වෙන ඉතා බලසම්පන්න තනතුරු පිරවීමේදී විශාල අභිමතානුසාරී බලයක් ජනාධිපතිවරයාට ඉතිරි කර ඇත. එම තනතුරු නම් අග්‍රවිනිශ්චයකාරවරයා සහ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ විනිශ්චයකාරවරයන්, අභියාචනාධිකරණයේ සභාපතිවරයා සහ අභියාචනාධිකරණයේ විනිශ්චයකාරවරයන්, අධිකරණ සේවා කොමිෂන් සභාවේ සභාපතිවරයා හැර අනෙකුත් සාමාජිකයන්, නීතිපතිවරයා, විගණකාධිපතිවරයා, පොලිස්පතිවරයා, ඔම්බුඞ්ස්මන්වරයා හා පාර්ලිමේන්තු මහ ලේකම්වරයා යන තනතුරුය. “41 (ඇ)(1). ජනාධිපතිවරයා විසින් සභාවට කරන ලද නිර්දේශයක් මත, සභාව විසින් අනුමත කර ඇත්නම් මිස, මේ ව්‍යවස්ථාවේ උපලේඛනයේ නිශ්චිතව සඳහන් කිසිම ධුරයකට ජනාධිපතිවරයා විසින් කිසිදු තැනැත්තෙකු පත් කරනු නොලැබිය යුත්තේය.” යන එම විධිවිධානය නිසා ජනාධිපතිවරයා නිර්දේශ නොකරන කිසිවෙකුට එකී කිසිදු ධුරයක් ලැබිය නොහැකිය. එලෙසම ජනාධිපතිවරයාගේ නිර්දේශය සභාව අනුමත නොකළොත් සහ ජනාධිපතිවරයා වෙනත් නිර්දේශයක් නොකරන ස්ථාවරයක සිටියහොත් එකී ධුර හිස්ව තබනවා හැර විසඳුමක් නැත. මෙය වඩාත්ම ප්‍රශ්නකාරී වනුයේ විගණකාධිපති ධුරය හැර අන් කිසිදු ධුරයකට අධ්‍යාපන, වෘත්තිමය, චරිතමය, ප්‍රවීණතාව ආදි කිසිම ව්‍යවස්ථාමය සුදුසුකමක් හෝ නුසුදුසුකමක් දක්වා නොතිබීමය. එබැවින් සෑම අතින්ම නුසුදුසු නමක් නිර්දේශ කර එම ස්ථාවරයේම රැඳී සිට රාජ්‍ය පාලනයේ අවුලක් ඇති කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට ඉඩකඩක් ඇති බව අවධානයට යොමුවීම සුදුසුය. මුදල් නීති පනත යටතේ තවත් ප්‍රධානම ධුරයක් වන මහ බැංකු අධිපති තනතුරට පත්කරනුයේ ජනාධිපතිවරයා විසින් වීම මෙහිදී වැදගත් වනුයේ ප්‍රශ්නගත අයෙකු එම ධුරයට පත් කර අවුලක් ඇති කළ හැකි හෙයිනි.
රාජ්‍ය පාලනයේදී විධායක කාර්යයේ මූලිකම අරමුණ වන ජනතාවට රාජ්‍ය සේවය ලබා දීම පිළිබඳව 4(ආ) ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජනාධිපතිවරයාද, 42(2) ව්‍යවස්ථාව මඟින් අමාත්‍ය මණ්ඩලයද වගවිය යුතු වේ. එම විධිවිධාන දෙක යටතේ එකී බල අධිකාර දෙකටම විධායක කාර්ය පවරා ඇති අතර එකකට එකක් යටත් කර නැතත්, 4(ආ) ව්‍යවස්ථාව ජනතා පරමාධිපත්‍යයට ඍජුවම බද්ධ වී ඇත. කිසියම් කරුණකට 4(ආ) ව්‍යවස්ථාව යටතේ ජනාධිපතිවරයාද, 42(2) ව්‍යවස්ථාව යටතේ අමාත්‍ය මණ්ඩලයද පරස්පර නියෝග දෙකක් ගැසට් කළහොත් පිළිගත යුත්තේ කුමන නියෝගයද යන්න රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට මෙන්ම මහජනතාවටද ගැටලුවක් වනු ඇත. කෙසේවුවද එවැන්නක් රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තිමය කරුණක් නම් පාර්ලිමේන්තු පනතක් හෝ යෝජනා සම්මතයකින් නිරාකරණය වන නමුත් පරීපාලනමය ගැටලුවක් නම් නිශ්චය කිරීම සඳහා පාර්ලිමේන්තුව මැදිහත් නොවනු ඇත.
මෑත කාලයේ රජයේ තීරණ ලෙස නිකුත් වූ ඇතැම් ගැසට් නිවේදන ජනාධිපතිවරයා විසින් තම තනි අභිමතය මත අවලංගු කළ නමුත් ඒවා අර්බුද බවට පත් නොවූවේ අමාත්‍ය මණ්ඩලය ජනාධිපතිවරයා සමඟ ගැටුමකට නොගොස් ජනාධිපතිවරයාට අවනත වූ නිසාය. එය ඉදිරියටත් එසේ නොවීමට ඉඩ ඇත. එහිදී ජනාධිපතිවරයාගේ තනි තීරණයකට වඩා 42(2) ව්‍යවස්ථාව යටතේ ජනාධිපතිවරයා සාමාජිකයෙකු හා ප්‍රධානියා වන අමාත්‍ය මණ්ඩලය ගන්නා සාමූහික වගකීම සහිත තීරණය වඩා ප්‍රබල බවට තර්කයක් මතු කළ හැකිය. එසේම අමාත්‍ය මණ්ඩලය තුළ බහුතර මතය අනුව තීරණ ගැනීමේදී තමාගේ පෞද්ගලික මතය කුමක් වුවද එලෙස ගන්නා සියලු තීරණවලට එකමුතුව සාමූහිකව වගකිවයුතු බවද, අමාත්‍ය මණ්ඩලය තුළ සිටින තාක් කල් අදාළ සියලු විවේචන අමාත්‍ය මණ්ඩලය තුළ මිස පිටත නොකළ යුතු බවද, කිසියම් තීරණයකට එකඟ විය නොහැකි නම් කළයුත්තේ ගෞරවනීය ලෙස ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වීම බවද ශිෂ්ටසම්පන්න ලෝකය පිළිගනී. කෙසේවුවද අමාත්‍ය මණ්ඩලය තුළ සිටිමින් ගත් කිසිදු තීරණයක් අමාත්‍ය මණ්ඩලයෙන් ඉවත් වූ පසුව හෝ දෝෂදර්ශනයට ලක් කර, තමාගේ විරෝධතාව නොතකා එම තීරණ ගත් බව කීමට සාමූහික වගකීමේ ව්‍යවස්ථාපිත විධිධානය යටතේ කිසිම අමාත්‍ය මණ්ඩල සාමාජිකයෙකුට නොහැක. එය ජනාධිපතිවරයාටද, අගමැතිවරයාටද, අනිකුත් අමාත්‍ය මණ්ඩල අමාත්‍යවරුන්ටද එක සේ අදාළය.
ඉහත කරුණු අනුව ආණ්ඩුවක කාර්යක්‍ෂමතාව අඩාල කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට ව්‍යවස්ථානුකූලව යම් බලයක් ඇති නමුත් එය ඉතාම සීමිත බව පෙනේ. විශේෂයෙන්ම රාජ්‍ය සේවයට අදාළ රජයේ නිලධාරීන්ගේ පත්කිරීම, උසස් කිරීම, මාරු කිරීම, විනය පාලනය හා සේවයෙන් පහ කිරීම ඇතුළු සියලු කාර්යයන් 55 ව්‍යවස්ථාව මඟින් පවරා ඇත්තේ අමාත්‍ය මණ්ඩලයට හා රාජ්‍ය සේවා කොමිෂන් සභාවට පමණි. තවද අමාත්‍යාංශ ලේකම්වරුන් ස්වඅභිමතය අනුව පත් කරනුයේ ජනාධිපතිවරයා විසින් වුවද 52 ව්‍යවස්ථාව අනුව එම ලේකම්වරු තම “…..අමාත්‍යවරයා භාරයේ ඇති ආණ්ඩුවේ දෙපාර්තමේන්තුද වෙනත් ආයතනද අමාත්‍යවරයාගේ විධානයට හා පාලනයට යටත්ව මෙහෙයවන්නේය.” යනුවෙන් වන විධිවිධානය පිළිපැදිය යුතු හෙයින් ඔවුන් ක්‍රියා කළයුත්තේ ජනාධිපතිවරයාගේ නොව තම අමාත්‍යවරයාගේ විධානයට හා පාලනයට යටත්වය.
සමස්තය දෙස බැලීමේදී පැහැදිලිව පෙනෙන කරුණ නම් පාර්ලිමේන්තුව හා අමාත්‍ය මණ්ඩලය තමාට අවනත නම් පමණක් විධායක ජනාධිපතිවරයාට අතිවිශාල බලයක් අදටත් ඇති බවත්, එසේ නොමැති නම් එම ධුරය බෙහෙවින් අප්‍රාණික බවත්ය. විශේෂයෙන්ම තමාට පාලනය කළ නොහැකි අමාත්‍ය මණ්ඩලයක් ඇති විටෙක එම ධුරය ඉතා අසරණ හා අනාථභාවයකට පත් වේ. තමා වෙත සැබැවින්ම නැති බලයක් ඇතැයි සිතා සිහින මැව්වොත් එයින් සැබෑ වින්දිතයන් බවට අවසානයේ පත්වන්නේ පොදු ජනතාවමය. මේ සියල්ලම නිවැරදි කළ හැකිවන්නේ ඉතා දූරදර්ශීව සැකසූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයකින් පමණක් බව අප තේරුම් ගත යුතුය.■

■ සරත් සී. මායාදුන්නේ
විශ්‍රාමික විගණකාධිපති හා
හිටපු පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී