කොරෝනා ආසාදිතයන් වැඩිපුර හමුවීම, නාවික හමුදා භටයන්ට කොරෝනා වැළඳීම, මැතිවරණය ඉලක්ක කොට ගෙන ඇඳිරි නීතිය ලිහිල් කිරීම ආදි වූ පුවත් දෙස පොදු ජනයාගේ අවධානය යොමු වී තිබූ ඉකුත් සතියේ (අපේ‍්‍රල් 17) ඬේලි මිරර් පුවත්පතේ ෆ‍්‍රැන්ක්ලීන් අමරසිංහ නම් මහතෙකු විසින් ලියන ලද ලිපියක් පළ වී තිබුණි. මෙම ලිපිය නම් කොට තිබුණේ Employers and their ability to pay post COVID-19 (හාම්පුතුන් සහ පශ්චාත්- කෝවිඞ් යුගය තුළ ගෙවීම් කිරීමට ඔවුන්ට තිබෙන හැකියාව) යන නමිනි.
අමරසිංහ වූ කලි ලංකාවේ සේව්‍යයන්ගේ සම්මේලනයේ හිටපු ප‍්‍රධානියාය. ඔහුගේ ලිපියේ තර්කය වී තිබුණේ කෝවිඞ් වසංගත තත්වය නිසා මහා පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයන්ට දුෂ්කර තත්වයක් ඇති වී තිබෙන බවත් මෙම අවස්ථාව විසින් පවතින කම්කරු නීති හා ප‍්‍රමිතිවල බරපතළ කප්පාදුවක් ඉල්ලා සිටින බවත්ය. ‘සමාජ සාධාරණත්වය’ පිළිබඳ අදහස ව්‍යාපාර කිරීමේ නිදහසට යටත්ව අර්ථකථනය කළ යුතු බවට කියා සිටින හෙතෙම විශේෂයෙන්ම නිදහස් වෙළඳ කලාප තුළ මාස තුනක කාලයක් දක්වා කම්කරු නීති බලපැවැත්වීම අත්හිටුවිය යුතු බවට යෝජනා කොට තිබුණි. එසේම කම්කරුවන් දොට්ට දැමීම සීමා කරන සේවකයන්ගේ සේවය අවසන් කිරීමේ පනත වෙනස් කිරීම දෙස මෙම අවස්ථාවේ අවධානය යොමුකළ යුතු බව ඔහු කියයි.
මේ අතර අපේ‍්‍රල් 06 වන දා කම්කරු අමාත්‍ය දිනේෂ් ගුණවර්ධනට ලිපියක් ලියන ලංකා සේව්‍යයන්ගේ සම්මේලනයේ ප‍්‍රධානි කණිෂ්ක වීරසිංහ එමගින් ඉල්ලීම් කිහිපයක් ඉදිරිපත් කොට තිබිණ. සේවක වැටුප් ගෙවීම සඳහා රජයෙන් සහනාධාර පැකේජයක් ඉල්ලා සිටීම, යම් නිශ්චිත කාලයක් දක්වා වැටුප්, නිවාඩු ඇතුළු සේවා කොන්දේසි සීරුමාරු කිරීමට හාම්පුතුන්ට අයිතිය ලබාදීම, සාමාන්‍ය වැඩ කාලය ඉක්මවා සේවකයන්ගෙන් වැඩ ගැනීමට සහ අතිකාල දීමනා රහිතව නිවාඩු දිනවල ඔවුන්ගෙන් වැඩ ගැනීමට අවසර දීම, ඇතැම් භාණ්ඩ මත වන ආනයන සීමා ලිහිල් කිරීම ආදි වූ ඉල්ලීම් ඒ අතර වේ. මෙම ඉල්ලීම් රජය පිළිගතහොත් ඇති විය හැකි තත්වය අමුතුවෙන් කිව යුතු නොවේ. විශාල ගණනක් පෞද්ගලික අංශ සේවකයන්ගේ රැුකියා අහිමි වනු ඇත. වැටුප් කප්පාදු වනු ඇත. අවිනිශ්චිත තත්වයන් යටතේ සේවා සුරක්ෂිතතාවක් නැතුව වැඩ කිරීමේ තත්වයට ඔවුන් පත්වනු ඇත. මේ වූ කලි ඉදිරියට මතු වීමට නියමිත බරපතළ අර්බුදයක; එනම් කොරෝනා වසංගතය මහා පරිමාණ සමාජ-ආර්ථික අර්බුදයක් බවට පොලාපැනීමේ අර්බුදයේ පෙරනිමිතිය.
ව්‍යුහමය ගැළපුම් ප‍්‍රතිසංස්කරණ
ලංකාවේ ඉහළම පෙළේ ව්‍යාපාරිකයන් නියෝජනය කරන සේව්‍යයන්ගේ සම්මේලනය වැනි ආයතන ඉදිරිපත් කරන මෙකී යෝජනා බැලූබැල්මට තාර්කික යැයි යමෙකුට හැඟී යාමට පුළුවන. පසුගිය දශක ගණනාව තිස්සේ අප කල්පනා කිරීමට පුරුදු වී සිටින්නේ ආර්ථිකයේ ධාවක ඇංජිම පෞද්ගලික ව්‍යවසායන් බවට වූ දෘෂ්ටියෙනි. ආර්ථිකය හොඳින් පැවැතීමට නම් ව්‍යාපාරිකයන්ට ලාභ තිබිය යුතුය. ව්‍යාපාරිකයන් අලාභ ලබන කල ආර්ථිකය බිඳ වැටේ. ව්‍යාපාරිකයන් අර්බුදයට යන්නේ නම්, කවර මිලක් හෝ ගෙවා ඔවුන් ගොඩගත යුතුය. සේවක අයිතිවාසිකම්, ශ‍්‍රමිකයන්ගේ යහපත, කම්කරු නීති රීති ආදි සියල්ල ව්‍යාපාරිකයාගේ යහපත නම් මූලික කරුණට යටත්ය. පශ්චාත්-කොරෝනා සමාජ අර්බුදයට විසඳුම් ලෙස ඉදිරිපත් වී ඇති එක් පිළිතුරක් වන්නේ වෙළඳපොල මූලධර්මවාදය; එනම් වෙළඳපොලට සුමට හැසිරීමට ඉඩ දුන් කල අර්බුද යථා තත්වයට පත්වනු ඇති බවට වූ උපකල්පනය මත ඉදිරිපත් වන මෙම ඉදිරි දැක්මයි. මේ තුළ ආර්ථිකය යළි පුනර්ජීවනයේ වගකීම පෞද්ගලික අංශයට ලබාදෙන අතර ඒ සඳහා ඔවුනට තිබෙන – කම්කරු නීති වැනි – බාධා ඉවත් කිරීමේ පහසුකම් සපයන්නා ලෙස රජය ක‍්‍රියා කරයි.
මේ ඉදිරි දර්ශනය ෆ‍්‍රැන්ක්ලීන් අමරසිංහගේ හෝ කණිෂ්ක වීරසිංහගේ මනස්ගාතයක් නොවේ. පසුගිය මාර්තු 23 වන දා ලෝක බැංකුව වෙනුවෙන් එහි සභාපති ඬේවිඞ් මැල්පස් නිවේදනයක් නිකුත් කළ අතර ගෝලීය වශයෙන් ඇති වීමට නියමිත අවපාතයට මුහුණ දීමට ඔවුන් අදහස් කරන ආකාරය පිළිබඳ පොදු අදහසක් එමගින් ඉදිරිපත් කෙරිණ. ඔහුගේම වචනවලින් කියනවා නම්,
‘යළි නැගී සිටීම සඳහා සහ එලෙස නැගී සිටීම ශක්තිමත් එකක් වන බවට සහතික කිරීම සඳහා යන කාලය හැකි තාක් අවම කරගැන්මට නම් රටවල් ව්‍යුහාත්මක ගැළපුම් ප‍්‍රතිසංස්කරණ ක‍්‍රියාවට නැංවිය යුතුය. අධික ලෙස සහනාධාර ලබාදෙන, බලපත‍්‍ර-රෙජිමයන් පවතින, ආරක්ෂණවාදී වෙළඳ ප‍්‍රතිපත්ති තිබෙන හා නඩුහබ අධික වීමේ හැකියාව ආදි බාධා පවතින රටවල් සම්බන්ධයෙන් ගත් කල වෙළඳපොලවල් පුබුදු කිරීම අරභයා අපි ඔවුන් සමග එක්ව වැඩ කරමු’
මෙහි අර්ථය කුමක්ද? වෙළඳපොල ස්වීය යාන්ත‍්‍රණයකි. නැවත ආර්ථිකය ගොඩගැනීම සඳහා තිබෙන එකම මාවත එම ස්වීය යාන්ත‍්‍රණයට ඉඩ දීමය. ව්‍යුහාත්මක ගැළපුම් පිළිවෙත් යනු 1980 ගණන්වල සිට ලෝක බැංකුව හා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වැනි ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය ආයතන – විශේෂයෙන් තුන්වන ලෝකයේ රටවල් – මත පැටවූ ආර්ථික ප‍්‍රතිසංස්කරණ පැකේජයන්ය. ගෝලීය ප‍්‍රාග්ධනයට මෙම රටවල් ඒකාග‍්‍ර වීමට තිබෙන බාධා ඉවත් කිරීම එමගින් අරමුණු වූ අතර රාජ්‍ය ආයතන පෞද්ගලිකකරණය කිරීමේ සිට පහළ පන්තික ජනයාට ලබාදෙන සුබසාධන කපා දැමීම, සුබසාධන සේවා වෙළඳපොලකරණයට ලක්කිරීම, දේශීය සුළු නිෂ්පාදකයන් ආරක්ෂා කිරීමෙන් රජය ඉවත් වීම ආදිය මේ යටතේ ක‍්‍රියාවට නැංවිණ. මෙම ව්‍යුහමය ගැළපුම් පිළිවෙත්වල ප‍්‍රතිඵල ලෙස තුන්වන ලෝකයේ රටවල ගම්බද ගොවි ජනයා ඇතුළු සුළු නිෂ්පාදකයන් බංකොලොත්භාවයට පත්වූහ. මයික් ඬේවිස් නම් ශාස්ත‍්‍රඥයා සිය Planet of Slums (මුඩුක්කු ලෝකය) කෘතිය තුළ විචිත‍්‍ර ලෙස විස්තර කරන පරිදි අප‍්‍රිකානු හා ආසියානු රටවල් බොහොමයක මුඩුක්කු ජනගහනය 1980 ගණන්වලට පසු මහා පරිමාණ ලෙස ඉහළ යාමට හේතුව ව්‍යුහාත්මක ගැළපුම් පිළිවෙත් නිසා ගම්බද ආර්ථිකයන්වල සිදු වූ පරිහාණියයි. ඒ නිසා ලක්ෂ ගණන් ජනයා අවිධිමත් ලෙස නගරවලට ඇදීඒමයි. මෙලෙස පහළ පන්තික ජනයා අස්වාමික වූවද මේ රටවල සීමිත පිරිසක්; උදාහරණ ලෙස ආනයන ලිහිල් කිරීම නිසා භාණ්ඩ ආනයනයෙන් පොහොසත් වූ වෙළෙඳුන් හා පෞද්ගලිකකරණය කළ රාජ්‍ය වත්කම් මගින් ධනය වැඩිකරගත් ධනපතීන් ආදිහු මෙම ප‍්‍රතිපත්තිවලින් වාසි ලැබූහ.
ව්‍යසන ධනවාදය
අපට පෙනෙන්ට තිබෙන්නේ වසංගත තත්වය නිසා ඇති වූ අර්බුදය ගෝලීය වශයෙන් ප‍්‍රාග්ධනයේ බලය වඩා තහවුරු කරගැන්ම සඳහා වූ අවස්ථාවක් ලෙස යොදාගැන්මට තිබෙන සම්භාවිතාව ඉතාම ඉහළ බවයි. එනම් ධනවත් ස්ථරවලට වඩා වාසි සැලසෙන ලෙස සහ දුගී ජන කොටස් මත බර පැටවෙන ලෙස අර්බුදය කළමනාකරණය වීමට තිබෙන සම්භාවිතාව බෙහෙවින් අධික බවයි. එපමණක් නොවේ. ධනවත් කොටස්වලට තවත් උපරිමයෙන් ලාභ උපයා ගැන්මට මෙතෙක් පැවැති බාධා ඉවත් කරගත හැකි; එනයින් හඬක් නොමැති ජනයා තවදුරටත් අගතියට ගොදුරු වීමට නියමිත ‘අවස්ථාවක්’ ලෙස මෙම අර්බුදය යොදාගැන්මට ඉඩ තිබෙන බවයි.
2008 දී zhock Doctrine නමින් කෘතියක් රචනා කරන කැනේඩියානු ශාස්ත‍්‍රඥ නයෝමි ක්ලයින් ස්වාභාවික හෝ ස්වාභාවික නොවන ආපදා අවස්ථාවලදී එම ආපදාව ලාභ ඉල්ලමක් බවට හරවා ගැන්මට මහා පරිමාණ සමාගම් කටයුතු කරන ආකාරය විස්තර කරනු සඳහා ‘ව්‍යසන ධනවාදය’ (Disaster Capitalism ) නම් ප‍්‍රවාදය ඉදිරිපත් කළාය. ව්‍යසන ධනවාදය යනු ආපදා තත්වය ලාභ ලැබීමේ ව්‍යවසායක් බවට පරිවර්තනය කරගැනීමයි. උදාහරණ ලෙස කුණාටුවක් නිසා විනාශ වූ යටිතල පහසුකම් නැවත ඉදිකරදීමේ කොන්ත‍්‍රාත්තුවක් මහා පරිමාණ ඉදිකිරීමේ සමාගමක් විසින් මැදිහත් වී ලබාගන්නා විට එහි දී සිදුවන්නේ පොදු ආපදාවකට ලබාදෙන ප‍්‍රතිචාරය ‘පෞද්ගලිකකරණය’ කිරීම හරහා පෞද්ගලික ලාභ උපයා ගැනීමය. කම්පන ප‍්‍රතිකර්මය යනු දේශපාලන අධිෂ්ඨානයක් සහිතව, ව්‍යාපාර හා සමාගම්වලට හිතවත් ලෙස සමාජ ආර්ථික තලය තියුණු ලෙස ප්රතිසංවිධානය කිරීම සඳහා වූ අවස්ථාවක් ලෙස ව්‍යසන අවස්ථාවක් යොදාගැනීමයි. මේ වනවිට එක්සත් ජනපදයේ විරෝධයට ලක්ව තිබෙන ෆොසිල-ඉන්ධන සමාගම්වල ඇතැම් ව්‍යාපෘතීන් ඉදිරියට ගෙන යාම පහසු කරවීම සඳහා ඇතැම් ප‍්‍රාන්ත නීති සම්මත කරයි. වසංගත හදිසි තත්වය නිසා පෙර මෙන් ඊට විරෝධය පෑමට සංවිධානය වීමේ හැකියාව පාරිසරික ක‍්‍රියාධරයන්ට නොමැත. ආපදාව ඉල්ලමක් වන්නේ එසේය. ගැමි වහරට අනුව කියනවා නම්, ව්‍යවසන ධනවාදය යනු බොර දියේ ලාභ ගැරීමකි.
මෙම ගෝලීය සන්දර්භයෙන් ලංකාව නිදහස් නැත. ව්‍යුහමය ගැළපුම්වල අවශ්‍යතාව පිළිබඳ ලෝක බැංකුවේ හැඟවුම් සහ ලංකාවේ ව්‍යපාරික පන්තියේ; එම පන්තියේ සංවිධානාත්මක නියෝජනය වන සේව්‍ය සම්මේලනයේ යෝජනා බැ?රුම් ලෙස සැලකීමට සිදුවන්නේ මෙම සන්දර්භය තුළය. ආර්ථික අවපාතයට මුහුණ දෙන්නේ කෙසේදැයි ජාතික ආර්ථිකය හා දේශීය නිෂ්පාදනය නැංවීම ආදි අලංකාරෝක්තීන්ට එහා ගිය සංයුක්ත අදහසක් රජය විසින් තවමත් ඉදිරිපත් කොට නැත. මේ වනවිට පහළ ආදායම්ලාභී පවුල් ඉලක්ක කොට ගෙන සහනාධාර පැකේජයක් රජය විසින් හඳුන්වා දී තිබෙන අතර – මෙය යහපත් ක‍්‍රියාමාර්ගයක් වුවද – එහි ප‍්‍රමාණවත්භාවය සංසන්දනාත්මක අර්ථයෙන් ප්රශ්න කිරීමට ලක් වී තිබේ. උදාහරණ ලෙස, ආර්ථික විශ්ලේෂක අහිලන් කදිරගාමර් පෙන්වා දෙන පරිදි දුගී ජනයාට ලබාදෙන රුපියල් පන්දහසේ දීමනාව සඳහා රජය කළ වැය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 0.13 තරම් සුළු අගයකි. ඊට සාපේක්ෂව, බංගලාදේශය (2.5%), පකිස්ථානය (2%) ආදි කලාපීය රටවල් හා කේරල ප‍්‍රාන්තය – එම ප‍්‍රාන්තයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 2.5 ක් ලෙස – ලංකාවට වඩා ඉදිරියෙන් සිටී.
කෙසේ වුවද තීරණාත්මක පරීක්ෂණය වන්නේ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය ආයතන සහ ලංකාවේ සංවිධිත ධනපති පන්තිය ඉදිරියේ රජය කුමන ප්රතිචාරයක් දක්වාවිද යන්නය. අර්බුදයෙන් ගොඩ ඒමට යැයි කියමින් ව්‍යුහමය ගැළපුම් සිදු කිරීම, අනම්‍ය යැයි හාම්පුතුන් හෙළා දකින කම්කරු නීති කප්පාදු කිරීම ආදිය සම්බන්ධ වූ තෙරපුමට රජයේ ප‍්‍රතිචාරය කුමක් විය හැකිද? පසුගිය දා ආර්ථික පුනර්ජීවනය හා දරිද්‍රතාව තුරන් කිරීම සඳහා කාර්යසාධක බලකායක් රජය විසින් පත්කළ අතර මෙහි සංයුතිය අපූර්ව එකකි. රජයේ නිලධාරීන්ට අමතරව පහත පිරිස මෙම බලකායේ සාමාජිකත්වය දරති: නේචර් සීක‍්‍රට්ස් සමාගමේ හිමිකරු, මාස් හෝල්ඩිංස් සභාපති, රයිගම් ප‍්‍රධාන විධායක නිලධාරී, ඊ.බී. ක‍්‍රීසී සමාගමේ හා සන්මික් සමූහයේ අධ්‍යක්ෂකවරුන්, රජයේ කාර්ය සාධක බලකායක පෞද්ගලික ධනවතුන් ඉටු කරන භූමිකාව කුමක්ද? හේතුව පරදු පාර්ශ්වයන් සම්බන්ධ කරගැන්ම නම්, සිත්ගන්නාසුලූ කරුණ වන්නේ අර්බුදය නිසා දුෂ්කරතාවට ලක්වීමට නියමිත විශාලතම ජන කොටස වන ශ‍්‍රමිකයන් නියෝජනය කරන වෘත්තීය සමිතියක හෝ කම්කරු සංවිධානයක එකදු නියෝජිතයෙකු නාමිකව හෝ බලකායේ නැතිවීමය!
මෙම ධනවත් ව්‍යාපාරිකයන් සමග එක්ව රජය ඉදිරිපත් කරන ‘පුනර්ජීවන’ සැලැස්ම කුමක් වනු ඇද්ද? ප‍්‍රාග්ධනයට පහසුකම් සැලසෙන ලෙස කම්කරු නීති ඇතුළු සමාජ ආරක්ෂණයන් කප්පාදු කරන ලෙස සංවිධිත ව්‍යාපාරික තන්ත‍්‍රය රජය වෙත ඉල්ලීම් කොට තිබෙන තතු යටතේ මෙබඳු කමිටුවක පක්ෂපාතීත්වය කවර අතකට දිශාගත වනු ඇද්ද? රජය නිශ්චිත වැඩපිළිවෙළක් ඉදිරිපත් කරන තුරු ඒ පිළිබඳ අදහස් දැක්වීම මොහොතකට කල් දැමීම සාධාරණ වන නමුදු පැහැදිලිවම එකක් කිව හැක; ව්‍යසන ධනවාදය දොරකඩ ය. අවධානය, දැනුවත් වීම හා විකල්ප අදහස් ප‍්‍රවර්ධනය එම නිසා අන් කවරදාටත් වඩා ඇවැසිය.
ඡායාරූපය : ලක්රුවන් වන්නිආරච්චි / Getty Images
