මුද්‍රණ සහ මිල දී ගැනීමේ වියදම් ඉහළ යමින් තිබුණද, පොත් ලිවීම, මුද්‍රණය කිරීම, සහ කියවීම පසුබෑම්වලට ලක්වුවද, ඒවා ලංකාවේ දිගටම පවත්නා සමාජ භාවිතයන්ය. ඒ සමගම අප රටේ ග්‍රන්ථකරණයේ, එනම් ලිවීම සහ මුද්‍රණයෙන් පළකිරීම යන අංශ දෙකෙහිම, පවත්නා එක් අඩුවක් නම්, ඒ දෙකම ප්‍රමාණවත් ලෙස වෘත්තීයමය තලයට ළඟා වී නොතිබීමයි. මෙම නිරීක්ෂණය වඩාත් අදාළ වන්නේ ශාස්ත්‍රීය ග්‍රන්ථ සඳහාය.
ග්‍රන්ථකරණයේ ඇති මෙම ප්‍රශ්නයට ආමන්ත්‍රණය කිරීමේ විවිධ උත්සාහ; කොළඹ ජාතික පුස්තකාල සහ ප්‍රලේඛන සේවා මණ්ඩලය විසින් වසර ගණනාවක් තිස්සේ ගනු ලැබ තිබේ. එම ප්‍රයත්නවලට කරන ලද අලුත්ම එකතුව වන්නේ පුස්තකාල මණ්ඩලය විසින් ‘ග්‍රන්ථ සැකැස්මේ ක්‍රමවේදය’ නම් නියමුවෙහි සංශෝධිත සහ යාවත්කාලීන නව මුද්‍රණයක් පළකරනු ලැබීමයි. සති දෙකකට පමණ පෙරදී එළිදක්වන ලද්දේ එම කෘතියේ සිව්වැනි මුද්‍රණයයි. එය මුලින්ම මුද්‍රණය කරන ලද්දේ 2002 වසරේදීය.
ග්‍රන්ථ සැකැස්මේ ක්‍රමවේදය ගැන ලේඛකයන්, පාඨකයන්, ග්‍රන්ථ විචාරකයන් මෙන්ම පුස්තකාල කාර්ය මණ්ඩලද උනන්දු විය යුත්තේ ඇයි? මෙම ලිපියෙහි සාකච්ඡාව ආරම්භ කිරීම සඳහා අපි පළමුවෙන් මෙම ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු සොයමු.
ග්‍රන්ථකරණයේ ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන් සහ ගුණාත්මක පක්ෂය ගැන සවිඥානක පාඨකයකුට ලංකාවේ දැනට පවා පළවන බොහෝ පොත්, පුස්තකාලවලදී හෝ පොත් සාප්පුවලදී හෝ දකින විට ක්ෂණිකව සිදු කළ හැකි නිරීක්ෂණයක් තිබේ. එය නම් ග්‍රන්ථකරණයේ සහ ග්‍රන්ථ සැකසුමේ ප්‍රමිතීන් පිළිබඳව ලේඛකයන්ද, ප්‍රකාශකයන්ද, මුද්‍රණකරුවන්ද දක්වන්නේ ප්‍රමාණවත් අවධානයක් නොවන්නේය යන්නයි. මෙය අන්තර්ගතය මෙන්ම ආකෘතිය, එනම් ග්‍රන්ථ සැකැස්ම යන අංශ දෙකෙහිම දැකිය හැකිය. අන්තර්ගතයේ හරයාත්මක සහ තාක්ෂණික දුබලතා තිබෙන්නේ ශාස්ත්‍රීය ග්‍රන්ථවලය. එහෙත් සැකැස්ම පිළිබඳ ගැටලු සෑම වර්ගයකම ග්‍රන්ථවල මුල් පිටුවේ සිට අග පිටුව දක්වා තිබෙනු නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. පුස්තකාල මණ්ඩලයේ පොතෙහි අනු ග්‍රන්ථ නාමය වන්නේ ‘ග්‍රන්ථයක මුල් පිටු, අන්තර්ගතය සහ පසුපිට සකස් විය යුතු ආකාරය පිළිබඳ විමසුමක්’ යන්නයි. එය එසේ වී තිබෙන්නේ අහම්බයෙන් නොවේ.
ප්‍රමිතීන් ඇයි?
ග්‍රන්ථ සැකැස්මට ක්‍රමවේදයක්ද ප්‍රමිතීන්ද තිබිය යුත්තේ ඇයි? මෙම ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු සෙවීමට ඇති හොඳ මඟක් නම් පහසුවෙන් නිරීක්ෂණය කළ හැකි දෝෂ කිහිපයක් හඳුනාගැනීමයි… පිටකවරය සකස් කිරීමේදී සාමාන්‍යයෙන් ලේඛකයන්ද, ප්‍රකාශකයන්ද වැඩි උනන්දුව දක්වන්නේ එහි සෞන්දර්යාත්මක පැත්තටය. එහි වරදක් නැත. පොතක පිටකවරයේ චිත්‍රය හෝ පින්තූරය ආකර්ෂණීය ලෙස සකස් කිරීමට, පිටකවරය සකසන කලාකරුවෝද උනන්දු වෙති. එහෙත් කුවරයා විශේෂයෙන් අවධානය යොමු කළ යුතු අංගයක් තිබේ. එනම් ග්‍රන්ථ නාමයද, කර්තෘ නාමයද ඇතුළු පෙළ (ඔැංඑ එක) සහ, පෙළට ඇතුළත් කළ යුත්තේ සහ ඇතුළත් නොකළ යුත්තේ මොනවාද සහ දෘශ්‍ය පින්තූරය සහ ග්‍රන්ථ නාමයත්, ග්‍රන්ථයේ අන්තර්ගතයත් අතර සම්බන්ධය යන කරුණුවලටය.
පිටකවරයේ පෙළ සකස් කිරීම පිළිබඳව ලංකාවේ මෙන්ම දකුණු ආසියාවේ අනෙක් රටවලත් බහුලව දැකිය හැකි අඩුපාඩු දෙකක් තිබේ. පළමුවැන්න, ග්‍රන්ථ නාමය, පාඨකයා වෙහෙස කරන තරමට, නැතහොත් නීරස ලෙස, දීර්ඝ කර තිබීමයි. ග්‍රන්ථ නාමය කෙටි, නිර්මාණාත්මක සහ පාඨකයාගේ සිත තුළ කුතුහලයත්, උනන්දුවත් ජනිත කරන ලෙස නිර්මාණය කිරීම, පිටකවරයේ ගුණාත්මක බව දියුණු කිරීමට තුඩුදෙයි. පොතක් මිලදී ගැනීමට බොහෝ විට පාඨකයා පොළඹවන වැදගත් සාධකයක් වන්නේ ග්‍රන්ථ නාමයේ නිර්මාණශීලීත්වය සහ ආකර්ෂණ ගුණයයි.
ලංකාවේ සහ දකුණු ආසියානු රටවලද පිටකවරයේ කර්තෘ නාමය යෙදීමේදී බහුලව දැකිය හැකි දෝෂයක් තිබේ. එය නම්, කතුවරයාගේ අධ්‍යාපන, වෘත්තීය සුදුසුකම් සහ නම්බුනාම නමේ මුලට යෙදීමයි. කථිකාචාර්ය, මහාචාර්ය, අධිනීතිඥ, ශාස්ත්‍රවේදී, පණ්ඩිත, රාජකීය පණ්ඩිත යනාදි ගෞරව නාම යනු කතුවරයාගේ නමේ කොටසක් හෝ පළමු නම නොවේ.
එමෙන්ම නම අගට උපාධි නාම වරහන් ඇතුළේ සඳහන් කිරීමද වැරදිය. මන්ද ඒවා කතුවරයාගේ පවුල් නාමයේ කොටසක් නොවන නිසාය. සමහර කතුවරුන් මෙවැනි දේ කරන්නේ මමත්වය සහ ආත්මාඩම්බරය නිසා මෙන්ම පොත විකුණා ගැනීමට පාඨකයන් රැවටීමේ උපායක් ලෙසය. එවැනි දේ සඳහා සුදුසු තැන පිටකවරය නොව, ඇතුළත ග්‍රන්ථ නාමය යොදන ස්ථානයයි.
.. ග්‍රන්ථකරුවන් සිදුකරන තවත් වැරදි නම් ප්‍රකාශන වර්ෂය සඳහන් නොකිරීම සහ ‘ග්‍රන්ථ නාම පිටුවේ පසු පිටුවේ’ (ඪැරිද ඔසඑකැ ඡ්ටැ) ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන්ට අනුව එම පිටුවට ඇතුල් කළ යුතු තොරතුරු නොදක්වා සිටීමයි. ‘වර්සෝ පේජ් එක’ යනුවෙන් කෙටියෙන් හැඳින්වෙන එම පිටුව තිබෙන්නේ ඇතුළේ ග්‍රන්ථ නාම පිටුවට පසු පිටුව ලෙස වම් පැත්තේය. එම පිටුවේ වැදගත්කම ගැන අප රටේ බොහෝ ලේඛකයනුත්, පාඨකයනුත් පමණක් නොව බොහෝ ග්‍රන්ථ ප්‍රකාශකයන්ද සිටින්නේ අනවබෝධයෙනි. ‘ග්‍රන්ථ සැකැස්මේ ක්‍රමවේදය’ කෘතියේ මේ පිටුවේ වැදගත්කම සහ එහි අන්තර්ගතය ගැන අතිශයින් ප්‍රයෝජනවත් විස්තරයක් තිබේ. එම පිටුවේ ඇතුල් කරන්නේ ‘ග්‍රන්ථ විද්‍යාත්මක තොරතුරු’ යනුවෙන් හැඳින්වෙන ඉතා වැදගත් තොරතුරුය. කර්තෘ නාමය, ග්‍රන්ථ නාමය, හිමිකම් අයිතිය, අන්තර්ගතය පිළිබඳ නෛතික අයිතිය, ග්‍රන්ථය මුද්‍රණය කර ඇති වාර, සංස්කරණය කර ඇති වාර, අන්තර්ජාතික ග්‍රන්ථ ප්‍රමිති අංකය, සූචිකරණ දත්ත, ග්‍රන්ථය සඳහා දායක වූ පිටකවරයේ නිර්මාපකයා, ඡායාරූප ශිල්පීන්, ප්‍රකාශකයා, මුද්‍රණකරුවා, අක්ෂර සංයෝජකයා, බෙදාහරින්නා යන මේවා එම තොරතුරුවලට ඇතුළත්ය. මේවා ග්‍රන්ථයක් පිළිබඳ ඉතා වැදගත් තොරතුරුය. එය ග්‍රන්ථයේ නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියේ කරුණුමය වාර්තාවකි.
ග්‍රන්ථය සිංහල හෝ දෙමළ භාෂාවෙන් පළකළද මෙම පිටුව අංග සම්පූර්ණව තිබීමත්, මූලික සූචිකරණ දත්ත ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් දක්වා තිබීමත් අත්‍යවශ්‍ය වේ. මේ සඳහා ‘ග්‍රන්ථ සැකැස්ම ක්‍රමවේදය’ කෘතියේ ආදර්ශ පිටුවේ දක්වා ඇති ආකෘතිය අනුගමනය කළ හැකිය. එම ආදර්ශ පිටුවේ දක්වා ඇති සියලු තොරතුරු දැක්වීමට කතුවරයාත්, ප්‍රකාශකයාත් වග බලා ගන්නේ නම් එය ප්‍රශස්තය.
ලංකාවේ බොහෝ ලේඛකයන්ද, පාඨකයන්ද වර්සෝ පිටුවේ සහ අයිඑස්බීඑන් අංකයේ වැදගත්කම එක්කෝ ප්‍රමාණවත් ලෙස දන්නේ නැත. නැතහොත් ඔවුන්ට තිබෙන්නේ වැරදි අවබෝධයකි. එබැවින් ඒ ගැන කෙටි හැඳින්වීමක් හෝ කළ යුතුව තිබේ.
වර්සෝ පිටුවේ දක්වන්නේ පුස්තකාලවලටත්, ග්‍රන්ථ ප්‍රකාශකයන්ටත්, පොත් වෙළෙන්දන්ටත්, සමහර විට උසාවියටත්, එමෙන්ම ලෝකයේ පළවන ග්‍රන්ථ පිළිබඳ තොරතුරු හා වාර්තා තබාගන්නා ආයතනවලටත් ඉතා වැදගත් වන තොරතුරුය. ග්‍රන්ථකරණය යන්න ජාත්‍යන්තර වී ඇති කාර්යයක්, වෘත්තියක් සහ ව්‍යාපාරයක්ද වෙයි. ග්‍රන්ථ සඳහා ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන් තිබෙන්නේ එබැවිනි. ‘ග්‍රන්ථ සැකැස්මේ ක්‍රමවේදය’ පොතේ ප්‍රධාන අරමුණක් නම් එම ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන්ට සහ භාවිතයන්ට ලංකාවේ ලේඛකයන්ද, ග්‍රන්ථ ප්‍රකාශකයන්ද අනුගත වීමේ වැදගත්කම පෙන්වා දීමයි.
ලංකාවේ අප බොහෝ දෙනා නොසිතන දෙයක් නම්, සිංහල හා දෙමළ යන ස්වදේශීය භාෂාවෙන් පළවන පොත් කියවන්නේත්, මිලදී ගන්නේත් ලංකාවේ ජීවත් වන පාඨකයන් පමණක් නොවේය යන්නයි. විවිධ හේතූන් නිසා ජන සංක්‍රමණය ජාත්‍යන්තර ප්‍රවණතාවක් වී තිබෙන වර්තමාන කාලයේ, සිංහල හා දෙමළ පොත්පත් කියවන ලාංකිකයෝ ඇලස්කාවේ සිට නවසීලන්තය දක්වා ලෝකය පුරා විසිරී සිටිති. නිදසුනක් ලෙස කැනඩාවේ සිටින ලාංකික සම්භවයක් සහිත සිංහල හෝ දෙමළ පාඨකයන්ට තම මව් භාෂාවෙන් පොත් කියවීමට, එම රටවල පුස්තකාලවලට ඉල්ලීම් ලැබුණු විට එම පොත් මිලදී ගත්තා යැයි සිතමු. ග්‍රන්ථ නාමය, කර්තෘ නාමය හා අනෙකුත් සූචිකරණ දත්ත වර්සෝ පිටුවේ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් නැතිනම් එවැනි පොත් කැනඩාවේ කිසිදු පුස්තකාලයක් විසින් මිලදී ගනු නොලැබෙනු ඇත. එවැනි පොත් මිලදී ගෙන සැපයීමට ජාත්‍යන්තර පොත් වෙළෙඳ සමාගම්ද ඉදිරිපත් නොවනු ඇත.
මීට සමානම අනවබෝධයක් ෂීඊභ අංකය සම්බන්ධයෙන්ද අප රටේ ලේඛකයන් සහ පාඨකයන් අතර තිබේ. එම අංකය වනාහි ඕනෑම ග්‍රන්ථයකට ලැබෙන ලියාපදිංචි කරන ලද ප්‍රමිතිකරණ අංකයයි. එම අංකය ග්‍රන්ථකරුවන්ට සැපයීම ජාත්‍යන්තර සම්මුතියකින් රටවල් එකඟ වී තිබෙන ජාත්‍යන්තර භාවිතයකි. එම අංකය සැපයීමට අධිකාර බලය හිමි ආයතන සෑම රටකම පාහේ තිබේ. ලංකාවේ එම අධිකාර බලය තිබෙන්නේ ජාතික පුස්තකාලයටයි.
ෂීඊභ යනු ‘අන්තර්ජාතික ප්‍රමිති අංකය’යි. එය එක් එක් ග්‍රන්ථයකට ලැබෙන ජාත්‍යන්තර වශයෙන් පිළිගන්නා, එම ග්‍රන්ථයටම සුවිශේෂ අනන්‍යතා අංකයයි. එය පොත් ප්‍රකාශකයන්ට, පුස්තකාලවලට සහ පොත් වෙළෙන්දන්ට මෙන්ම පාඨකයන්ටද ප්‍රයෝජනවත් වන අංකයකි. අංකය තුළින් පොතක් විවිධ සංස්කරණවලට හා නැවත පළකිරීමට භාජනය වී ඇත්ද යන්න දැනගැනීමට ප්‍රකාශකයන්ට හැකිවේ. පොත් ගබඩා කිරීමේදී මෙන්ම පොත් ඇණවුම් කිරීමේදීද ප්‍රයෝජනවත් වන්නේ එම අංකයයි. පුස්තකාලවලටද, එම අංකය බෙහෙවින් ප්‍රයෝජනවත් වේ. පොත් මිලදී ගැනීම, ඇණවුම් කිරීම, සූචිගත කිරීම, පොත් පාඨකයන්ට නිකුත් කිරීම යනාදි කාර්ය කිහිපයකදීම පුස්තකාලවලට ෂීඊභ අංකය වැදගත්ය.
මේ අතර, ෂීඊභ අංකය ගැන ලංකාවේ වැරදි අවබෝධයක්ද, අවභාවිතයක්ද ඇතිවී තිබේ. එය ප්‍රධාන වශයෙන් පවතින්නේ
අප රටේ විශ්වවිද්‍යාල ආචාර්යවරුන් සහ විශ්වවිද්‍යාල අතරය. එය නම්, එම අංකය පොතක ශාස්ත්‍රීය හෝ කලාත්මක අගය සහ ඉහළ මට්ටම පිළිබඳව ජාතික පුස්තකාලය විසින් ලේඛකයන්ට දෙන ‘ප්‍රමිති සහතිකයක්’ය යන්නයි. විශ්වවිද්‍යාල ආචාර්යවරුන්ගේ උසස්වීම් ලබාගැනීමේදී සිදුකෙරෙන සම්‍යක් ප්‍රයෝගයක් වන්නේ ෂීඊභ අංකය ‘ප්‍රමිති සහතිකයක්’ ලෙස ශාස්ත්‍රීය කෘති සඳහා නියමිත ලකුණු ලබාගැනීමට අවභාවිත කිරීමයි.
ග්‍රන්ථ සැකැස්මට උපදෙස්
ජාතික පුස්තකාලය පළකර ඇති ග්‍රන්ථයෙන් ග්‍රන්ථ ප්‍රකාශකයන්ට සහ ලේඛකයන්ට ලබාදී ඇති උපදෙස් සහ මඟපෙන්වීම පරිච්ඡේද හතරක් යටතේ සංවිධානය කර තිබේ. පළවැනි පරිච්ඡෙදයෙන් සැපයෙන්නේ මුල් පිටු සකස් කිරීම සඳහා උපදෙස්ය. මුල් පිටුවේ සිට පටුන සහ කෙටි යෙදුම් ලැයිස්තුව දක්වා පිටු සකස් කරන ආකාරයට අවශ්‍ය මග පෙන්වීම එයින් ලැබේ. දෙවැනි පරිච්ඡේදය සමන්විත වන්නේ පොතක අන්තර්ගතය සකස් කිරීම පිළිබඳ උපදෙස්වලිනි. ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන්ට අනුව, ‘පොතක්’ යනු කුමක්දැයි අර්ථකථනයක් ඉදිරිපත් කරමින් ආරම්භ වන එම පරිච්ඡෙදය, පොතක පෙළ කොටසෙහි, එනම් ඔැංඑ එකෙහි, ආරම්භය, පිටු අංකනය, දිවෙන ග්‍රන්ථ නාමය, ග්‍රන්ථයෙහි ප්‍රමාණය, කඩදාසි වර්ග, පිටු සැකැස්ම, අකුරු ප්‍රමාණය හා අකුරු හැඩය සඳහා අවශ්‍ය උපදෙස් සැපයෙයි.
තුන්වැනි පරිච්ඡෙදයෙන් සිදුවන්නේ ග්‍රන්ථයක පසු පිටු සකස් කිරීමට මග පෙන්වීමයි. ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය සකස් කිරීම, පාරිභාෂික පද මාලාව, සූචිය සහ උපග්‍රන්ථ සකස් කිරීමේ ප්‍රශස්ත භාවිත පදනම් කරගත් උපදෙස් ඒ වෙතින් ඉදිරිපත් වේ. සිව්වැනි පරිච්ඡෙදය මග පෙන්වන්නේ ග්‍රන්ථයක සමස්ත නිමාව පිළිබඳවය. පිටකවරය සකස් කිරීම, පසුපිට කවරයට ඇතුළත් කළ යුතු පෙළ සහ තොරතුරු, ග්‍රන්ථයේ නාරටිය, දූවිලි කවරය සහ බැම්ම සකස් කිරීම සඳහා ඒ මගින් මඟ පෙන්වනු ලැබේ.
ග්‍රන්ථ සැකැස්මට ප්‍රමිතියේ වැදගත්ම
ජාතික පුස්තකාලයේ මෙම කෘතිය මඟ පෙන්වන්නේ පොත් ලිවීම හා පොතක අන්තර්ගතය සම්බන්ධයෙන් නොවේ. ලියා ඇති පොත් ‘පොත්’ ලෙසින් සකස් කිරීම, නැතහොත් පොත්වල නිමාව පිළිබඳවය. ඉහත ප්‍රශ්නයට දිය හැකි පළමුවැනි පිළිතුර නම්, පොත් නිමාව පිළිබඳව අන්තර්ජාතික වශයෙන් වර්ධනය වී තිබෙන ප්‍රඥප්ති, සම්මත සහ ප්‍රශස්ත භාවිතවලට අනුකූලව සකස් කිරීම පොත්වල ගුණාත්මකභාවය සහතික කිරීමට හේතුවන්නේය යන්නයි.
දෙවැනි තේරුම නම් පොත් සැකැස්මේදී, ලංකාවේ පොත් කතුවරුන්ද, පොත් ප්‍රකාශකයන්ද අතින් සිදුවන දෝෂ සහ වැරදි නිවැරදි කරමින්, ග්‍රන්ථකරණයේ ගුණාත්මක බව ඉහළ නැංවීමට එක් වැදගත් පියවරක් ඒ මගින් තැබිය හැකි බවයි. ග්‍රන්ථයක ගුණාත්මකභාවය සහතික කිරීමට එහි ඉහළ මට්ටමේ විෂය අන්තර්ගතය, නිර්මාණශීලීත්වය සහ නව්‍යභාවය මෙන්ම සැකැස්මේ ගුණාත්මකභාවයද අවශ්‍ය වේ. ලංකාවේ පොත් සැකැස්ම සඳහා ගුණාත්මකභාවයේ මිනුම් දඬු සහ ප්‍රමිතීින් අවශ්‍ය වීමේ අනෙක් හේතුව නම් පොත් ප්‍රකාශනයේ ඇති ව්‍යාප්තියයි. ලංකාවේ දැනට කණ්ඩායම් පහක පොත් ප්‍රකාශකයෝ සිටිති. ඔවුන් නම්, (අ) සාම්ප්‍රදායික හා ප්‍රතිෂ්ඨාපිත හා විශාල පරිමාණ ප්‍රකාශකයන් (ආ) අලුත් සහ මධ්‍යම පරිමාණ ප්‍රකාශකයන් (ඇ) කුඩා පරිමාණ සහ අස්ථාවර ප්‍රකාශකයන් (ඈ) ස්වයං ප්‍රකාශකයන් (ඉ) පර්යේෂණ සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන. මේ සියලු දෙනාටම, තම ග්‍රන්ථ නිෂ්පාදන සහ ග්‍රන්ථකරණ ප්‍රයත්නවල ගුණාත්මක සහ වෘත්තික මට්ටම් ඉහළ නංවා ගැනීමට ‘ග්‍රන්ථ සැකැස්මේ ක්‍රමවේදය’ ප්‍රයෝජනවත් වේ. එය විශේෂයෙන් එම ග්‍රන්ථ ප්‍රකාශක ප්‍රජාවන්ද, පාඨකයන්ද ඉලක්ක කරගත් මගනියමු කෘතියකි. ප්‍රමාණයෙන් කුඩා වුවද එහි ප්‍රයෝජනය විශාලය.
