■ අමිල රත්නායක
‘පොළොව මත ස්පර්ශ වීම තහවුරුයි. පර්සවියරන්ස් අඟහරු පොළොව මත සාර්ථකව අතීත ජීවයක් ගැන තොරතුරු හොයන්න පටන්ගන්නවා.’ කාන්තා කටහඬක් නිල වශයෙන් දැනුම් දුන්නා. ඒ පෙබරවාරි 19 වැනිදා.
නාසා ආයතනයට අනුබද්ධිත, ලොස් ඇන්ජලීස්හි පිහිටි ජේපීඑල් (ජෙට් ප්‍රපෝෂන් ලැබ්) මැදිරියේ සිටි විද්‍යාඥයන් පිරිස ආසනවලින් නැගිට කෑගසන්නට, එකිනෙකා වැළඳගන්නට, ජය සමරන්නට පටන්ගත්තා.
ක්‍රිකට් තරගයක් දින්නා වාගේ සමරන්නට අවස්ථාව ලැබෙන්නේ අභ්‍යවකාශ ඉංජිනේරුවන්ටම තමයි. ආසියාවෙන්, අප්‍රිකාවෙන්, යුරෝපයෙන් හා විවිධ රටවල්වලින් සම්භවය ලත් විද්‍යාඥයන් (බටහිර විද්‍යාඥයන් නෙවෙයි.) ඒ මොහොත විඳින අයුරු දැකීමත් සතුටක්.
‘හැබෑට මනුෂ්‍ය වර්ගයා විද්‍යාව පාවිච්චි කරමින් ගිහින් තියෙන දුරක්.’ කියා හැඟුණා.
පර්සවියරන්ස්හි කැමරාවෙන් අඟහරු ලෝකයේ ගල් සහිත වියලි බිම මතට හැසාර්ඩ් කැමරා නම් කැමරාව එල්ල කිරීමෙන් ලද ඡායා දර්ශන ලැබෙන්නට පටන්ගත්තා. පර්සවියරන්ස්ගේ සෙවණැල්ල අඟහරු මත වැටී තිබුණා. හැසාර්ඩ් කැමරාව පාවිච්චි කරන්නේ යානයට අඟහරු මත එහේ මෙහේ ගමන් කරද්දී මාර්ගය හඳුනාගැනීමටයි. මීට වඩා ඉහළ මට්ටමේ ඡායාරූප පසුව ලැබීමට නියමිත වුණා. පසුව, එම ඡායාරූප ලැබුණා.
සිංහලෙන් උට්ඨාන වීර්යය (සරල බසින් කීවොත් උත්සාහය) යන අර්ථය හිමි පර්සවියරන්ස් යානය අඟහරු මත ගොඩබැසීම තවත් එක අඟහරු ගොඩබැසීමක් නෙවෙයි. අඟහරු වෙත යානා කිහිපයක්ම ගියා. ඒවා විවිධ කාර්යභාරයන් ඉටු කළා. ඒත් පර්සවියරන්ස් වෙනත් ලෝකයක් මත ගොඩබසින ලද, මිනිසුන් නිර්මාණය කළ දියුණුම රොබෝ යන්ත්‍රය. එය රොබෝ යන්ත්‍රයකටත් එහා ගිය පුංචි විද්‍යාගාරයක්.
යානය ගොඩබැස්සේ අඟහරු මත තිබෙන සිදී ගිය විලක් මතට. දැන් විල නෑ. ඉතිරි ආවාටය පමණයි. හඳුන්වන්නේ ජෙසෙරෝ ආවාටය යන නමින්. මේ ස්ථානයත්, පෘථිවි යානයක් ගොඩබසින ලද අන් සියළු තැන්වලට වඩා විශේෂයි. අඟහරු මත ජීවය තිබුණානම්, ඒ ගැන සොයන්නට සුදුසුම ස්ථානයක් එය.
අඟහරු මතුපිට සිදුරු කරමින්, සාම්පල් එකතු කරන්නටත්, ඒවා පරීක්ෂාවට ලක් කරන්නටත් පර්සවියරන්ස් කටයුතු කරනවා. ඊට අමතරව ඒ සාම්පල් වැඩිදුර පරීක්ෂාව සඳහා ඉදිරි මෙහෙයුමකදී පෘථිවියට ගේන්නටත් බලාපොරොත්තු වෙනවා. ඒ වෙනුවෙන් සාම්පල් එකතු කර, ගොඩගැසීමත් කරනවා.
ඒ සියල්ල කරන්නට කලින් පර්සවියරන්ස් ගොඩබැස්සීමේ අභියෝගය විද්‍යාඥයන්ට තිබුණා. මීට කලින් අඟහරු මෙහෙයුම්වලින් සීයට 50ක් වාගේ අසාර්ථක වී තිබෙනවාලු. ගොඩබැසීමේ අභියෝගය ජයගැනීම තීරණාත්මක වුණේ ඒ නිසයි.
නිකමට හිතන්න, කොළඹ ගොල්ෆ් පිටියක සිට නුවරඑළියේ ගොල්ෆ් පිටියක තනි පහරින් ගොල්ෆ් බෝලයක් ඇතුළු කරන හැටි. අන්න ඒ වාගෙයි, පෘථිවියේ සිට යැවූ යානය හරියටම අඟහරු මත තමන්ට අවශ්‍ය තැනට තිතටම ගොඩ බැස්සුවේ.
රෝවරය ගොඩ බැස්වීම සඳහා පාවිච්චි කළේ හෙළිකොප්ටර්වලින් භාණ්ඩ ගෙන ගොස් ගොඩ බැස්වීමේදී අප පෘථිවිය මත පාවිච්චි කරන තාක්ෂණය. මීට පෙර පාවිච්චි කළ තාක්ෂණයට වඩා එය සෑහෙන වෙනස්. රෝවරය රඳවාගත් පුංචි වේදිකාව අඟහරු පොළොවට පීඩනය එල්ල කරමින්, හෙමීට පහත් වුණා. ඉන්පසු, එය යානය තැන්පත් කළ නැවත ඉහළට ගියා.
බොස්නියාවේ ගමක්
ජෙසෙරෝ යන නමින් යුත්, බොස්නියාවේ ගමක් තියෙනවා. ඒ ගමේ නම ඇසුරෙනුයි, අඟහරු ආවාටය නම් කර තිබෙන්නේ. පෘථිවියේ ජෙසෙරෝ ගම බොස්නියන් යුද්ධයෙන් පසු දුප්පත්කමින් පීඩා විඳින ගමක්. ජෙසෙරෝ යන වචනයේ තේරුම විල. ජෙසෙරෝහි නගරාධිපතිනියට මෙම ගොඩබැසීම ගැන ඇමෙරිකාවෙන් විශේෂ ලියුමක් පවා ලැබී තිබුණා. ගම්වැසියන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ අඟහරු ගමන නිසා,ගමට වැඩිපුර අවධානයක් ලැබේවි කියායි. වැඩිපුර සංචාරකයන් පැමිණේවි කියායි.
අවුරුදු බිලියන තුන හතරකට කලින් අඟහරු ජෙසෙරෝ විලේ වතුර තිබුණා. ගංගාවකින් විලට ජලය ගලා ආවා. තවත් කෙළවරකින් ජලය බැස ගියා. ඒ ගංගාවේ, විලේ සහ ගංගා නිම්නයේ සලකුණු අදටත් දැක ගත හැකියි. අවුරුදු බිලියන තුනකටත් පෙර මේ ලෝකය මීට වඩා උණුසුම්, ජීවයට සුදුසු තත්වයක තිබුණු බව ඒ සලකුණු කියා පානවා. එකල මේ ග්‍රහලෝකය බාහිර තරංගවලින් ආරක්ෂා කරන්නට චුම්භක ක්ෂේත්‍රයක් පවා තිබුණා. එය අහිමි වෙද්දී, සම්පූර්ණ වායු ගෝලය දියවෙමින්, අද පවතින හිස් වැලි කාන්තාර ලෝකය බිහි වුණා. පර්සවියරන්ස් උත්තර තිබෙන්නේ ඒ පරිසරයෙහි ජීවය බිහිවුණාද කියායි. ජීවය හොයනවා කීවේ ඩයිනසෝර් ෆොසිල සෙවීමක් නෙවෙයි. ඉතා කුඩා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ලෙස, සංකීර්ණ රසායන ක්‍රියාවලියක් තිබුණාද කියායි. ප්‍රාථමික මට්ටමේ ජීවයක් තිබුණාද කියායි. සමහරවිට අවුරුදු මිලියන ගණනකට පසු අදටත් තිබෙනවාද කියායි.
අපේ ලෝකයේ ජීවය මුලින් බිහි වූ තැනක් ලෙස වැව් සලකනවා. ඊටත් වඩා ජෙසෙරෝ විල අසල තිබෙන ඩෙල්ටාව ජීවය පිළිබඳ සලකුණු රඳවාගෙන සිටිනු ඇතැයි අනුමාන කරනවා. පර්සවියරන්ස් හරියටම එතැනට ගොඩබැස්සේ ඒ නිසයි. අඟහරු මත ජීවය තිබුණු බව සොයාගතහොත්, එය අභ්‍යවකාශ ජීව විද්‍යාවේ දැවැන්ත සොයා ගැනීමක් බවට පත් වෙනවා.
අපේ සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේම අසල්වැසි ග්‍රහයා මත ජීවය තිබේ නම්, විශ්වයේ තවත් තාරකා ටි්‍රලියන ගණනක ජීවය කෙතරම් සුලභද යන්න අනුමාන කරන්නට සාධකයක් වේවි.
තවත් හෙලිකොප්ටරයක්
මේ මෙහෙයුමේදී ඉන්ජෙනුවිටි නම් පුංචි හෙළිකොප්ටරයකුත් රැගෙන ගියා. එය ඉදිරියේදී අඟහරුට ගොඩ බසින්නට නියමිතයි. එය අනාගත අඟහරු මෙහෙයුම්වලදී පියාසර කළ හැකි ආකාරය අධ්‍යන කිරීමට පාවිච්චි කරනවා. මෙය වෙනත් ලෝකයක් මත පාවෙන පළවැනි හෙළිකොප්ටරය. මතක තබාගන්න, අඟහරුගේ වායුගෝලීය පීඩනය අපට වඩා සෑහෙන අඩුයි. අපේ හෙළිකොප්ටර් වාගේ ලෙහෙසියෙන් පියාඹන්න අඟහරු මත බැහැ. ඒ නිසයි, ඉන්ජෙනුවිටි හෙළිකොප්ටරයෙන් මූලික අත්හදා බැලීමක් කරන්නේ.
සාම්පල් එකතු කිරීම
පෘථිවියට නැවත ගෙන එන්නට සාම්පල් එකතු කිරීමේ තාක්ෂණය පර්සවියරන්ස් රෝවරයට ආවේණික විශේෂ අංගයක්. 2026 දී යැවීමට සැලසුම් කර තිබෙන යුරෝපීය යානයකින් සාම්පල් නැවත ගෙන එන්නට නියමිතයි.
සාම්පල් එකතු කිරීම කියන්නේ ගල් කැට එකතු කර, ගොඩගැසීම නෙවෙයි. සාම්පල් එකතු කිරීම සඳහා මෙම රෝවරයේ තිබෙන තාක්ෂණය මෙතෙක් යැවූ අන් කිසිදු යානයකට වඩා දියුණු තාක්ෂණයක්. පොළොව සිදුරු කර, යාන්ත්‍රික අතකින් එය එකතු කොට, ලිප්ස්ටික් එකක ප්‍රමාණයේ කොපුවකට එය එකතු කරනවා. ඉන්පසු සීල් කරන ලද කොටස්, ගබඩා කර තබාගෙන, නැවත ගොඩගැනීම සඳහා තැන්පත් කරනවා. ඒ වෙනුවෙන් පාවිච්චි කරන්නේ අතිශය දියුණු රොබෝ තාක්ෂණයක්.
අඟහරු සද්දේ
මෙවැනි යානයකට විද්‍යාඥයන් ඇතුළත් කරන්නට කැමති කොටස් බොහොමයි. සවි කළ යුතු බව ඔවුන් සිතන වැදගත් උපකරණ බොහොමයි. ඔවුන්ට අවස්ථාව ලැබුණොත් වැදගත් උපකරණ සියල්ලම සවි කර, කෝපි යන්ත්‍රයක් වුණත් සවි කරාවි. අඟහරුවල කෝපි හදන හැටි අධ්‍යන කරන්නට.
එහෙත්, ඔවුන්ට ලැබෙන මූල්‍යාධාර සීමිත නිසා, ඒ ඒ උපකරණවල අවශ්‍යතාව ඇමෙරිකානු රජයට ඒත්තු ගන්වන්නට සිදු වෙනවා. මුදල් ලබාගන්න වෙන්නේ ඊට පසු. ඔවුන්ගේ හිතේ හැටියට මුදල් ලැබුණානම් මොනවා නොවේවිද. පර්සවියරන්ස් දැන් කරන කාර්යභාරය වෙනුවෙන් වූ රෝවරයක් අඟහරු ගිහින් අවුරුදු විස්සක් විතර වෙන්නත්, මේ ලිපිය කියවන කිහිපදෙනෙක් දැනටත් අඟහරුවල ‘වෝකිං පාත්’ එකක ව්‍යායාම් කරන්නත් ඉඩ තිබුණා.
කොහොම වුණත් නාසා ආයතනයේ ප්‍රධානීන් මේ යානයට ඇතුළත් කිරීමට ඉතා ආසාවෙන් සිටි කොටසක් තිබුණා. එය සරල උපකරණයක්. අන් කිසිවක් නෙවෙයි, මයික්‍රෆෝනයක්. ඒ කොටස පර්සවියරන්ස් රෝවරයට සවි කරන්නට විද්‍යාඥයන්ට අවස්ථාව ලැබුණ නිසා අඟහරුගේ හඬ අසන්නට හැකි වේවි.
නම ලැබුණ හැටි
අඟහරු මතට 1997 සිට මේ දක්වා නාසා ආයතනයේ රෝවර් යානා කිහිපයක් ගමන් කර තියෙනවා. සෝජුනර් 1997 (තාවකාලික පදිංචිකරුවා), ඔපචුනිටි 2004 (අවස්ථාව) හෙවත් ඔපී, ස්පිරිට් 2004, කියුරියෝසිටි 2012 යන ඒවා. ඊට පෙර හා පසු අඟහරු මතට රෝවර් නොවන අඟහරු යානා කිහිපයක් ගොඩබැස්සා. 1975 වයිකිං 1 සහ වයිකිං 2 යානා ගොඩබැස්සා. 1996 දී පාත්ෆයින්ඩර් යානය ගොඩබැස්සා. පෝලර් ලෑන්ඩර්, ෆීනික්ස්, ඉන්සයිට් ආදී තවත් යානා කිහිපයක් නාසා ආයතනයෙන් අඟහරු වෙත යැව්වා.
මේ රෝවරයට පර්සවියරන්ස් යන නම යෝජනා කළේ ඇලෙක්ස් මාතර් නම් දරුවා. ඒ නාසා ආයතනය රෝවර් යානයට නමක් තෝරාගැනීම වෙනුවෙන් පැවැත්වූ තරගයක් ජයගත් පසු. එම තරගයේදී යම් නමක් යෝජනා කොට, ඒ නම යෙදීමට හේතු රැගත් රචනාවක් නාසා ආයතනය ඉල්ලා සිටියා. යෝජනා 28,000ක් ඉදිරිපත් කර තිබුණා. විනිසුරුවරුන් 4700ක් ඒ අතරින් හොඳම නම් තෝරාගත්තා. ඉන්පසුව ඡන්ද විමසීමක් කර තිබුණා. ලක්ෂ හතකට වැඩි පිරිසකගේ ඡන්ද විමසා, පර්සවියරන්ස් නම තෝරාගත්තා.
ඇලෙක්ස් මාතර් තමන්ගේ හේතු ඉදිරිපත් කිරීමේදී මෙසේ කියා තිබුණා. ‘කියුරියෝසිටි, ඉන්සයිට්, ස්පිරිට්, ඔපචුනිටි ආදී පෙර අඟහරු මෙහෙයුම් මනුෂ්‍ය ගුණාංගයක් නියෝජනය කළ වචන. අපි හැමවිටම කුතුහලයෙන් පිරී ඉන්නවා, අවස්ථා සොයා යනවා. අප සතුව චන්ද්‍රයා, අඟහරු හා ඉන් එහාට යෑමට ප්‍රඥාව හා උනන්දුව තියෙනවා. අප රෝවර් යානා නම් කරන්නේ මිනිස් ගුණාංග අනුව නම්, අපට මෙවැනි මෙහෙයුම් වලට අවශ්‍ය වැදගත්ම ගුණාංගය මග හැරිලා. ඒ තමයි උට්ඨාන වීර්යය. කෙතරම් අමාරු වුණත් ඕනෑම තත්වයකට හැඩගැසෙනතුරු උත්සාහ කිරීම මනුෂ්‍ය ලක්ෂණයයි. අපේ රට නොවෙයි, මනුෂ්‍ය වර්ගයා ලෙස අප කිසිවක් අත්හැරීමට සූදානම් නැහැ. හැමදාම උත්සාහ කරනවා.’
පර්සවියරන්ස් අඟහරු ගමනේ සැබෑ අර්ථය එය. මිත්‍යාව වෙනුවට විද්‍යාවත්, උට්ඨාන වීර්යයත් තිබුණොත් මිනිසුන්ට කළ හැකි දේ බොහොමයි.■
