ලක්ෂමනන් නඩරාජා
‘යුද්ධය කාලයෙ දෙමළ ජාතිකයෙක් කැමරාව අරන් හැම තැනම යන්න බැහැ. අපව ප්‍රශ්ණ කරලා අත්අඩංගුවට ගන්න ඉඩ තියෙනවා. මහා නගරයක ෆොටෝස් ගන්න බැහැ. කැලේට යනකොට අපි අවසරයක් ගන්නවා. ඒක පෙන්වලා පහසුවෙන් යන්න පුලු‍වන්. ඉතින්, දෙමළ නමක් තියෙනවානම් වනජීවී ඡායාරූපකරණය තමයි ඇඟ බේරාගෙන කරන්න තිබුණේ.’
සැහැල්ලු සිනහවක් සමග ඔහු එසේ කියයි. මේ කතාකරන්නේ ලංකාවේ බිහිවූ ශ්‍රේෂ්ඨතම වනජීවී ඡායාරූප ශිල්පීන් දෙතුන් දෙනාගෙන් එක් අයෙකි. ඇතැම් විචාරකයන්ට අනුව ශ්‍රේෂ්ඨතමයා ඔහුය. ඔහු ලක්ෂ්මනන් නඩරාජාය. ඔහු මේ කතාව කීවේ ඔහු, නාගරික ප්‍රදේශවලදී කලාත්මක ඡායාරූප නොගත්තේ මන්දැයි විමසද්දීය.
‘මම දන්නෙ නැහැ. මට කියන්න බැහැ යුද්ධය නොතිබුණානම්, මම නගරවල වැඩිපුර ඡායාරූප ගනීවි කියලා. ඒත් යුද්ධය මට ඒ ගැන හිතන්නට බාධාවක් වුණා.’ ඔහු කියයි.
ලක්ෂ්මනන් නඩරාජා මහතා ලංකාවේ දැනට ජීවත්වෙන ප්‍රවීණතම ඡායාරූප ශිල්පීන් කිහිපදෙනාගෙන් එක් අයෙකි. ඔහු වනජීවී ඡායාරූප ශිල්පියෙක් මෙන්ම ව්‍යාපාරික ඡායාරූප ශිල්පියෙකි. මහවනයේ මෘගයන්ගේ ඡායාරූප ගන්නා ඔහු විටෙක, කොළඹ නාගරික කොන්ක්‍රීට් වනයේ ව්‍යාපාරික මෘගයන්ගේ ඡායාරූප ගන්නා අවස්ථා දැකිය හැකිය. අප නිතර දකින බලවත් ව්‍යාපාරිකයන්ගේ, දක්ෂ ක්‍රීඩකයන්ගේ හා ප්‍රසිද්ධ කලාකරුවන්ගේ ඡායාරූප අතර ඔහු විසින් ගත් ඡායාරූප බොහෝ ඇත.
කෙසේ වෙතත් ඔහු සුවිශේෂී වන්නේ වනජීවී ඡායාරූපකරණය නිසාය. වනජීවී ඡායාරූපකරණයෙහි යෙදෙන බොහෝ අයව මහවනයට යන්නේ නිතර දකින්නට නොලැබෙන සතුන්ගේ සමීප ඡායාරූප ගැනීමේ අදහසින්ය. දැවැන්ත වියදමක් කොට, වාහන රැගෙන මහවනයට ගිය පසුව දිවියෙක්ව දකින්නට නොලැබුණොත් එය අසාර්ථක ගමනක් ලෙස සලකන ඡායාරූප ශිල්පියෝ සිටිති.
‘සතෙක් දැක්කෙ නැත්නම් මුකුත් දැක්කෙ නැහැ කියන ජාතියේ කෙනෙක් නෙවෙයි මම. කැලේ බිම්මලක වුණත් ලස්සනක් තියෙන්න පුලු‍වන්. ඒ නිසා මාත් එක්ක කැලේ යන අයට කම්මැලි හිතෙන්නත් පුළුවන්. මම ගස් දිහාම බලාගෙන ඉන්න නිසා.’ ඔහු එසේ පවසයි.
ලක්ෂ්මණන් නඩරාජා ඡායාරූප වනජීවීන්ව වඩාත්ම සුන්දර ලෙස ඡායාරූපයට අල්ලාගත් ඡායාරූප ශිල්පියා නොවේ ඔහුගේ ඡායාරූප අතර මහා දේශපාලනයක් තිබෙන බව අපට වැටහෙන්නේ ඔහු සමඟ කතාබහ කරද්දීය. ඒ මහ වනයේ දේශපාලනයයි. ඒ නිසා ඔහු වනජීවීන්ව වඩාත් දේශපාලනික ලෙස ඡායාරූපයට නැඟු ඡායාරූප ශිල්පියා ලෙස හැඳින්විය හැකිය. ජල චක්‍රය, ශ්‍රී පාදය, මහවනයේ පුරාවස්තු ඔහුගේ ඡායාරූපවලට තේමා වී තිබුණු අන්දම අපූරුය.
ගෝනෙක්ව ඔහුගේ කැමරාව ඇසට අහුවෙද්දී, එවැනි ඡායාරූපයක රාමුව සැකසුණේ ගෝනාගේ සමීප රූපයක් අල්ලාගන්නට නොවේ. ඒ වෙනුවට ඔහු ගෝනාගේ වටපිටාව කැමරාවට අල්ලාගැනීමට සමත් විය. ඔහු විසින් හෝර්ටන් තැන්නේදී ගත් ගෝනෙකුගේ ඡායාරූපයක් ඇත. එම ඡායාරූපයෙහි රාමුවට ගෝනා හසුව තිබෙන්නේ ඉතාම කුඩාවටය. ඒ රාමුව පුරාවට හෝර්ටන් තැන්නේ පරිසරය දකින්නට ඇත.
හම්බන්තොට
ලක්ෂ්මණන් නඩරාජා කුඩා කාලයේ සිටියේ හම්බන්තොටය. ඔහුගේ පියා වෛද්‍යවරයෙක් විය. පියා කැමැත්තෙන්ම හම්බන්තොට ප්‍රදේශයේ සේවය කිරීම තෝරාගෙන තිබුණි. පියාගේ මරණයෙන් පසුව කොළඹට ආ ලක්ෂ්මනන් නඩරාජාටත්, ඔහුගේ සහෝදරයන්ටත් කුඩා කල මතකයන් නිසා වනාන්තර පිළිබඳව අසීමිත ආදරයක් තිබී ඇත. ඒ නිසාම යළි යළිත් ඔහු වනාන්තරවල ගියේය. ඔහුගේ ඒ ආශාවටම ගැලපෙන ගුරුවරයෙක් ලැබී තිබුණි. ඒ නිහාල් ප්‍රනාන්දුය. නිහාල් ප්‍රනාන්දු ලංකාවේ බිහිවූ ශ්‍රේෂ්ඨම ඡායාරූප ශිල්පියෙකි.
‘ඉගෙනගත්තාට පස්සෙ මට රස්සාවක් හම්බවුණා. ඒත් මම ඒකට මම ගියේ නැහැ. ඔය අස්සේ මගේ තාත්තාගේ යාලු‍වෙක් මං ගැන නිහාල් ප්‍රනාන්දු මහත්තයාට කියලා තිබුණා. මට ස්ටූඩියෝ ටයිම්ස් එකේ වැඩට කතාකළා. එතැනදී තමයි මම ෆොටෝග්‍රැෆි ඉගෙනගත්තේ. ඡායාරූප ශිල්පියෙක්ට වයිල්ඞ් ලයිෆ් ෆොටෝග්‍රැෆි කරලා ජීවත්වෙන්න බැහැ. වෙන දේකින් උපයන සල්ලි වියදම් කරන්න වයිල්ඞ් ලයිෆ් ෆොටෝග්‍රැෆි හොඳයි. මම මුදල් උපයපු ක්‍රමය තමයි වාණිජ ඡායාරූපකරණය. ඒ කාලෙ වාණිජ ඡායාරූපකරණයට තිබුණු හොඳම ආයතනය තමයි ස්ටූඩියෝ ටයිම්ස්. ඒකෙන් තමයි වැඩිපුර හම්බකළේ. වනජීවී ඡායාරූපකරණය කළේ ආසාවට. මම නිහාල් ප්‍රනාන්දු මහත්තයා එක්ක ඇවිදින්න පටන්ගත්තා. කැලේ ඡායාරූප ගන්න පටන්ගත්තා.’
ඔහු ඡායාරූප ගැනීමේ ආශාවෙන් වන වැදුණු අයෙක් නොවේ. වන වැදීමේ ආශාවෙන් කැමරාව අතට ගත් අයෙකි.
ජල චක්‍රය
ඔහු විසින් කර තිබුණු ජල චක්‍රය ගැන ඡායාරූප කෘතියෙහි තිබෙන්නේ ලංකාවේ ජලය හා බැඳුණු අපූරු දේශපාලනික කතාවකි. ලංකාවේ ඉතිහාසය අධ්‍යනය කරන්නෙකුට අතීතයේ දේශපාලනය හා වාරි කර්මාන්තය පැහැදිළිව සම්බන්ධ වූ බව දැකිය හැකිය. ලංකාවේ ජල චක්‍රය ගැන ඇතැම් රජවරුන්ට තිබුණු අවබෝධයත්, නූතන දේශපාලන නායකයන්ට තියෙන අනවබෝධයත් දැකිය හැකිය. ඔහු ලංකාවේ කඳු මුදුන්වල ඇති වනාන්තරවල සිට මුහුද දක්වා ජලයෙහි ගමන් මාර්ගය කැමරාවට හසු කර ගනියි. පැරණි වාරි ඉදිකිරීම් මෙන්ම වාරි කර්මාන්තය නිසාම දේවත්වයට පත් කලා වැව් දෙවියන් වැනි අයත් ඡායාරූපයට හසු කරගනියි. ඒ නිසා ඔහු නගර මැද ඡායාරූප නොගත්තද, මහ වනයේ සිට දේශපාලනික ඡායාරූප ගෙන තිබුණු බව පැහැදිළිව දැකිය හැකිය.
ඉතිහාසය
ලංකාවේ වනාන්තර විසින් ලංකාවේ ශිෂ්ඨාචාරයේ ඉතිහාසය පිළිබඳ පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි රැසක් දරාගෙන සිටින්නේය. නිහාල් ප්‍රනාන්දු මහතාද වැඩි උනන්දුවක් දක්වා තිබුණේ මහවනයේ ඇති ඒ පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකම් ගැනය. විල්පත්තු, යාල, කුමන ඇතුළු ලංකාවේ රක්ෂිත වනාන්තර බොහොමයක අතීත ශිෂ්ඨාචාරවල ලක්ෂණ ඉතිරි වී ඇත. පැරණි වැව්, පිළිම, වෙහෙර විහාර ආදිය ඒ වනාන්තර වල ආරක්ෂා වී ඇත. ලක්ෂ්මනන් නඩරාජාගේ ඡායාරූප අතර මහ වනයේ ඇති පුරාවස්තු වල ඡායාරූප නිතර දකින්නට ඇත.
ඔහුගේ එක් ප්‍රකට ඡායාරූපයකට යාල වනයේ තිබෙන ලෙන් කටාරම්, අලියෙකු හා මහ වනය එකවර හසුවී තිබුණු අන්දම අපූරුය. ඔහු ඒ ඡායාරූපය පිළිබඳව මෙසේ සිහිපත් කරයි.
‘නිහාල් ප්‍රනාන්දු මහත්තයා එක්ක කැලේ ගිය වෙලාවක තමයි මම මුලින්ම කටාරම් දැක්කේ. තුන්වැනි ශතවර්ශයේදී විතර කැපූ කටාරම්. අද අපි කැලේ කියලා කියන්නෙ ලොකු ඉතිහාසයක් තිබුණු තැනකට. මේවා ජීවත්වෙන්න අමාරු තැන්. දියුණුවක් කියලා දෙයක් තිබුණෙ නැහැ. ඒ නිසා තමයි මේ කැලෑ මැද්දෙ මේ කටාරම ඉතිරිවුණේ. මහ වනය විසින් මේ කටාරම ආරක්ෂා කළා. එහෙම නැත්නම් මේවා විහාර විදියට දියුණු කරනවා. මොකක්ද දියුණුව. පරණ බිත්තිය අයින් කරලා අලු‍ත්ම පින්තූර තියෙන බිත්තියක් දානවා. බිමට ටයිල් අල්ලනවා.’
මහ වනයේදී ඔහු ලද අනෙක් අත්දැකීම වන්නේ පුරාවස්තු විනාශයයි. ලෙන් කටාරමක් මහවනය විසින්ම ආරක්ෂා කළද, චෛත්‍ය, පිළිම වැනි ඉදිකිරීම් මහවනය නිසාම විනාශ වීමේ ඉඩක් ඇත. ඒ, කිසිවෙකුගේ දෑස්වලට හසු නොවී චෛත්‍යයක් සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ කිරීමට මහවනය විසින් ආවරණයක් සැපයෙන නිසාය.
ඔහුගේ එක් ඡායාරූපයකට යාල වනයේ පැරණි චෛත්‍යයක් හසුවී තිබුණි. ඒ චෛත්‍යය මේ වෙද්දී විනාශ වී ඇති බව ඔහු කියයි.
‘යාල ගෝනගල කන්ද කියන එක මුදුනේයි චෛත්‍යය තියෙන්නෙ. මුල් යුගයේ චෛත්‍යයක් මැද කණුවක් තියෙනවා. ඒ කණුව යට බොහෝවිට නිධානයක් තියෙනවා. අසූ ගණන්වලදී නිහාල් ප්‍රනාන්දු මහත්තයා එක්ක ඒ කන්ද මුදුනට ගියා. යාල බාරව හිටපු මහත්තයාගෙන් ඒ චෛත්‍යය බලන්න අවසර ලැබුණා. යනකොට චෛත්‍යය මැද කණුවත් තිබුණා. ඉන්පස්සේ අනූගණන්වල අගදී අපි නැවත එතැනට ගියා. නිහාල් ප්‍රනාන්දු මහත්තයා ඒ කාලෙ ඡායාරූප පොතක් කරමින් හිටියා. ඒ වෙනුවෙන් නැවත, ඒ චෛත්‍යය බලන්න ගියා. එතකොට ඒ කණුව පෙරළලා. චෛත්‍යය සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ කඩලා.
යුද්ධය පටන්ගනිද්දී සැලකිය යුතු තරමට පුරාවස්තු විනාශවෙලා තිබුණා. ඒත් ගොඩක් ඉතිරිවෙලා තිබුණා. ඒත් යුද්ධය කාලයේදී පුරාවස්තු ආරක්ෂා වුණා. යුද්ධය ඉවරවුණ ගමන් කැලේ තිබුණු පුරාවස්තු සේරම කැඩුණා. සේරම.
කුමන බඹරගස්තලාව කියන තැන තිබුණා දහඅටරියන් බුදු පිළිමයක්. ඒ කාලයෙ මුහුණ ළඟත්, බඬේත් පොඞ්ඩක් හානිවෙලා තිබුණා. සාම කාලයේදීත් මම දැක්කා බුදුපිළිමය. ඒත් යුද්ධය අවසාන වුණාට පස්සෙ බුදුපිළිමය සම්පූර්ණයෙන්ම කුඩු කරලා. පහළ අඩි හයක විතර වළකුත් හාරලා.
යාල පළවැනි බ්ලොක් එකට තමයි හැමෝම යන්නෙ. ඒ කොටසෙ තිබුණා දේව පිළිමයක්. යුද්ධය කාලයෙ අපි ගියා. ඒක සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ කරලා. බුල්ඩෝසරයකින්. බුල්ඩෝසරය ආපු පාර අපි යද්දීත් පේන්න තිබුණා. මෙතැනට එන්න පුලු‍වන් බුල්ඩෝසර් දෙකකට විතරයි. එක්කෝ ආමි එක. නැත්නම් වනජීවී එක. ආමි එක සම්පූර්ණයෙන්ම සීමාව රකිනවා.
මේ පිළිමය ගැන අපි කතාකරන්න ගියොත් අපට වෙඩිතියන්න වුණත් ඉඩ තිබුණා. අපට වෙඩි තියලා, කොටි වෙඩි තිබ්බා කියලා ගෙවල්වල අයට කීවොත් එයාලාත් පිළිගනීවි. එපා කියද්දී පණ්ඩිතයො වගේ ගිහින් ජීවිත නැති කරගත්තා කියලා කියයි. ඒත් අපි පැමිණිලි කළා. එවේලේම ගිහිල්ලා උද්‍යාන බාරකරුට කිවවා. සිතුල්පව්ව විහාරයේ හාමුදුරුවන්ටත් කිව්වා. පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවටත් පැමිණිලි කළා. ඒත් කිසිම දෙයක් සිද්ධවුණේ නැහැ. එක කට්ටියක් අපට කිව්වා බුල්ඩෝසරය අරගෙන ගිය ළමයා අහිංසකයි. පරීක්ෂණයක් කළොත් එයාගෙ රස්සාව නැතිවෙනවා වගේ කතාවක්. පස්සේ කාලයක පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවෙන් ප්‍රතිචාරයක් ආවා. ඒකේ තිබුණා මේ තැනට අවුරුදු ගාණකට කලිනුත් හානියක් වෙලා තියෙනවා කියලා. ඒකෙන් අදහස් කළේ මොනවද කියල අපි දන්නෙ නැහැ. කමක් නැහැ, ඉතිරි ටිකටත් හානි කරන්න කියලාද දන්නෙ නැහැ.’
පුරාවිද්‍යාව සම්පූර්ණයෙන්ම ජනවාර්ගික දේශපාලනය සමඟ සම්බන්ධ කතාවකි. ඇතැම් අය පුරාවස්තු කැඩීම ‘දේශපාලනඥයෙකුගේ දඟ වැඩක්’ ලෙස සලකන අය සිටියි. එහෙත් සුළු ජාතිකයෙක් අතින් පුරාවස්තුවකට පුංචි හානියක් සිදුවුණත්, එය ආක්‍රමණයක් ලෙස සලකයි.
අපි කැමති කෙනෙක් නීතිය කැඩුවාට ප්‍රශ්නයක් නැහැ. වෙනත් කෙනෙක් නීතිය කැඩුවාම කෑගහනවා. අපේ ගම, ජාතිය, වංශය, ආගමට නීතිය බලපාන්නෙ නැහැ කියලා අපි හිතනවා. ඒක තත්වය පුරාවස්තු විනාශයටත් අදාලයි. අපි රටට ආදරෙයි කියලා පිළිගන්නා කෙනෙක් පුරාවස්තු විනාශ කළොත් අපි සද්ද නැතිව ඉන්නවා. මෙහෙම අනුමානයක් කරමුකො. නිහාල් ප්‍රනාන්දු මහත්තයා කුරුල්ලෙක් මරනවා මම දැක්කා කියලා හිතමු. අපි නොදැක්කා වගේ යනවා. ගමක මනුස්සයෙක් කුරුල්ලන්ව මරනවානම් අපි නඩු දානවා. ප්‍රධානම හේතුව තමයි අපි මේ තරම් ආදරය කරන කෙනා එහෙම දෙයක් කරන්නෙ නැහැ කියලා විශ්වාස කරන එක. අඩුම තරමේ අපි හිතනවා ඒ වැරැද්ද කරද්දී, ඒ කෙනාට මොනවහරි කවලා යවන්න ඇති කියලා. කෝට්ටේ රජමහා විහාරයේ, ජාතික කෞතුකාගාරයේ පුරාවස්තු හොරකම් කිරීම ගැන බොහෝ අය සද්ද නැතිව ඉන්නෙ ඒ හින්දයි. කොළඹදී ඒ විදියට ඉන්න අය මහ වනයේ පුරාවස්තු විනාශයක් ගැන කොහොමත් කතාකරන්නෙ නැහැනෙ.’
ඔහු එසේ කියයි. සිනහසෙයි. කැමරාව අතට ගත් අය කෙතරම් සිටියද, තමන් ඡායාරූප ගන්නේ කුමක්ද, ඒ මන්දැයි නොදන්නා ඡායාරූප ශිල්පීන් බොහෝ දෙනෙක් ලංකාවේ සිටියි. කැමරාව සුලභ උපකරණයකි. පහසු උපකරණයකි. ඒ නිසා සුන්දර ඡායාරූපයක් අහම්බයෙන් හෝ අතට හසුවිය හැකිය. එහෙත් ලක්ෂ්මනන් නඩරාජා වැනි ඡායාරූප වලින් කතාකරන මිනිසුන් නැති තරම්ය. එසේ කතා කරන්නට නම්, කැමරාවකින් එහා ගිය දෘෂ්ඨිවාදයක් අවැසිය.
කොහොම වෙතත් අවසානයේදී ඔහු මුලින් කී කතාව ගැන යළි සිතුවෙමු. මේ මහා ඡායාරූප ශිල්පියාට කොළඹ නගර අතර ඇවිදින්නට නිදහසක් තිබුණානම් ඔහුගේ කැමරාව තවත් බොහෝ දේ කරන්නට ඉඩ තිබුණි. එහෙත් සුළු ජාතිකයෙක් වූ ඔහුට මහා නගරවලට වඩා මහා වනය ආරක්ෂිත විය. වන වැදුණද ඔහු හිස් අතින් නොආවේය. ඉතින්, ඔහු පුදුම මිනිසෙකු බව අමුතුවෙන් කිව යුතු නැත.■
