ධනුෂ්කා ධර්මප්‍රිය
සාහිත්‍ය සඳහා වන නොබෙල් ත්‍යාගය මේ වසරේදී දිනාගනු ඇතැයි බොහෝ දෙනා විශ්වාසය තබා තිබියදීම, වසර අසූ හතක් වන සිය දිවි සැරිය නිමා කරමින්, අප්‍රිකානු ලේඛක න්ගූගි වා තියංගෝ, පසුගිය මැයි 28 වන දා ලොවෙන් සමුගත්තේ ය. ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් උගෙන, එබසින්ම ග්‍රන්ථකරණයේ යෙදෙමින් සිටි ඔහු, නැවතත් සිය මව්භාෂාව වන ගිකුයු වෙත යාම එකල විචාරකයින් විසින් අඳුන්වන ලද්දේ ඔහුගේ විප්ලවීය දේශපාලනික ස්ථාවරය ප්‍රකාශ කිරීමක් වශයෙනි. සිංහල බසට පරිවර්තනය වී ඇති ඔහුගේ ග්‍රන්ථ හරහා සිංහල පාඨකයාට සමීප වන තියංගෝ වඩාත් ප්‍රසිද්ධියට පත්වන්නේ ඔහුගේ, ‘අ ග්‍රේයින් ඔෆ් වීට්’ ග්‍රන්ථය හරහා ය. එය සේන තෝරදෙනිය විසින් ‘තිරිගු ඇටයක්’ නමින් සිංහල බසට පරිවර්තිත ය.
කවුද මේ තියංගෝ?
1938 වසරේ කෙන්යාවෙහි කාමිරීතු ප්‍රදේශයේ දී න්ගූගි වා තියංගෝ උපත ලබන්නේ සාමාන්‍ය කෙන්යානු පවුලකට දාව ය. ඒ වන විට එම ප්‍රදේශය පැවතියේ බි්‍රතාන්‍ය ආක්‍රමණිකයන්ට යටත්ව ය. තියංගෝගේ ජීවිතය වෙනත් මාවතකට යොමු කරන ලද්දේ එවක පැවති යටත්විජිත වාදය විසිනුයි.
1952 වසරේ සිට 1960 වසර දක්වා ඇදී ගිය බි්‍රතාන්‍ය යටත් විජිත විරෝධය සමයේ ඔහුගේ ගම්මානය සම්පූර්ණයෙන්ම බි්‍රත්‍යාන්‍යයන් විසින් විනාශ කරන ලද්දෙන් ඔහුගේ පවුල අවතැන් වූ අතර, ඔවුන්ගේ අණ නොතැකූවේ යැයි කියමින් ඔහුගේ බිහිරි සොහොයුරා වෙඩි තබා මරා දමන ලදි. ඔහු මෙම අත්දැකීම් සමුදාය කැටිකරමින් ලියන ‘වීප් නොට් චයිල්ඩ්‘ ග්‍රන්ථය නැගෙනහිර අප්‍රිකානු සාහිත්‍යයේ ඉංග්‍රීසි බසින් ලියවුණ පළමු ප්‍රමුඛ පෙළේ නවකතාව යි.
මෙලෙස ඇරඹෙන ඔහුගේ ලේඛන ජීවිතය කෙතරම් බලපෑම් සහගත එකක් වූයේ ද යත් ඔහුගේ නිර්මාණ අසත්‍ය පතුරන්නේ යැයි සලකා යටත් පිරිසෙයින් නඩු වාරයක් වත් නොපවත්වා අත් අඩංගුවට ගැනීම පවා සිදුවේ. ඔහුගේ ලේඛනයන් ප්‍රමුඛ වශයෙන් බැඳී පවතින්නේ අප්‍රිකානු ‘මාවෝ මාවෝ ව්‍යාපාරය’ වටා ය. මාවෝ මාවෝ ව්‍යාපාරය ලෙස හඳුනාගනු ලබන්නේ බි්‍රතාන්‍යයන් විසින් කෙන්යාව යටත් විජිතයක් කොටගෙන සිටින සමයෙහි ගෙන ගිය අතිපීඩාකාරී පාලනය නිසා හිරිහැරයට පත් කෙන්යානුවන් විසින් ගෙන ගිය විමුක්ති සටන් ව්‍යාපාරය යි.
ඔහුගේ මුල්කාලීන ග්‍රන්ථ වන, ‘ද රිවර් බිට්වීන්‘ ‘අ ග්‍රේයින් ඔග් වීට්’ වැනි ග්‍රන්ථ ඉංග්‍රීසි බසින් රචනා වූ ඒවා ය. නමුත් 1977 දී තියංගෝ විසින් විප්ලවීය තීරණයක් ගනු ලබයි. ඔහු ඔහුගේ යටත් විජිත ආභාසය සහිත නම වන ‘ජේම්ස් න්ගූගි’ යන්න හැරපියා, ‘න්ගූගි වා තියංගෝ’ යන නාමය තෝරා ගනිමින් ගියුකු බසින් ලේඛනය ආරම්භ කර යි. එසේ කරමින් ඔහු පවසා සිටියේ ලේඛනයේදී ඉංග්‍රීසි බස ඔහුගේ ප්‍රාථමික බස වන බවත් ඔහු එය යටත් විජිතවාදය සිය සංස්කෘතිය ආක්‍රමණය කිරීමට උපයෝගී කරගත් මෙවලමක් වන බවත් ය.
ඔහුගේ බලපෑම අප්‍රිකාවෙන් පිටතට ද පැතිර යන්නකි. ලෝක සාහිත්‍යයේ එන යම් කෘතියක් තවත් සංස්කෘතියකට අඳුන්වා දීමට යම් පරිවර්තකයෙකු පෙළඹෙන්නේ, එහි එන කථා වස්තුවේ විචිත්‍රත්වය කෙසේවෙතත් එහි තේමාත්මක සාධක පරිවර්තන කෘතිය පරිහරණය කිරීමට නියමිත සංස්කෘතියට දක්වන අනුකූලතාව ද මත ය. ප්‍රධාන වශයෙන් අප්‍රිකාව තුළ බි්‍රතාන්‍යයන්ගේ ආධිපත්‍යය හේතුවෙන් එතුළ ජන ජීවිතය, සංස්කෘතිය පරිහානියට ලක්වීම පිළිබඳව කතා කලා වුව ද ඔහු ගේ කෘතීන් යටත්විජිතකරණයට ලක්වූ සියලු ජාතීන්ගේ කර්කශ අත්දැකීම් කැටිකොට දැක්වූ ඒවා වූයෙන්, එම කෘතීන් බොහෝ භාෂා වලට පරිවර්තනය වීම ද සිදු විය.
තියංගෝගේ ‘අ ග්‍රේයින් ඔෆ් වීට්,’ ‘ඩෙවිල් ඔන් ද ක්‍රොස්’ වැනි ග්‍රන්ථ සිංහල බසට පරිවර්තනය වන්නේම එහි එන බොහෝ අත්දැකීම් ශ්‍රී ලාංකීය සන්දර්භය තුළ ද ප්‍රදර්ශනය වන හෙයිනි.
උදාහරණ වශයෙන්, ‘කුරුසයේ ලූ යක්ෂයා‘හි තියංගෝ මෙලෙස ලිය යි. “මේ රට, ඔව් අපේ මේ රට ගැබ්බරයි. ඒක කාටනම් උපත දේවිද කියල නම් දෙයියො තමා දන්නෙ. නෑ දැන් හිතන්නකො! අපි වගේ වැඩකරන මිනිස්සු දවසෙම ඉර කාස්ටකේ කාගෙන වැඩකරන්න ඕනෙ, පිපාසෙන් බඩගින්නෙන් ඇඳිවතක් පවා හරියකට නැතිව. අපි ගස් වල තියෙන ඉදුණු පලතුරු දිහා බලාන ඉන්නව, අඩුගානෙ අපේ ළතෝනි දෙන බඩවල් නිශ්ශබ්ද කරන්න ඒ ගෙඩියක්වත් කඩාගන්න පුළුවන්කමක් නැතුව! අපි ඉපදුණේ පැන්ටි්‍ර එකෙන් හිතේ හැටියට කෑම එළියට එන විදියෙ දෛවයක් අත්විඳින්න. හැබැයි දැන් අපිට සිද්ධ වෙලා තියෙන්නෙ රෑ තිස්සෙ ඇහැරගෙන දුක සහ කඳුළු ගැන කතාන්දර එකෙනෙකා සමග බෙදාගන්න. දවස ගානෙම අපි එකම තේරවිල්ල අහල ඊට පිළිතුරු ලැබෙනකම් බලාගෙන ඉන්නවා.’
තියංගෝගේ නවකතා තවදුරටත් අපට සමීප වන්නේ ඔහුගේ සංකේත භාවිතය නිසා ය. එම සංකේත ඈත කෙන්යාවේ කුඩා ගම්මානයක සිදුවූ යමක් අළලා කෙරෙන කථනයක් විශ්වීය අත්දැකීමක් බවට පත් කර යි. ‘අ ග්‍රේයින් ඔෆ් වීට්’හි තියංගෝ මෙසේ කිය යි.
‘අපේ තාත්තල එකතුවෙලා බොහොම නිර්භීතව සටන් කළා. හැබැයි දන්නවද ඒ අයව පරාජය කරන්න සතුරා ඇදලගත්ත බලගතුම ආයුධය මොකද්ද කියල? නෑ ඒක ලොකු කාලතුවක්කුවක් හෙම නෙවෙයි. ඒ ආයුධය තමයි ඒ අය අතර බෙදීමක් නිර්මාණය කිරීම. ඇයි එහෙම කියන්නෙ? මොකද කියනවනම්, එකම විශ්වාසයෙන් යුතුව එකට එක් වූ මිනිස්සු කණ්ඩායමක් බෝම්බයකටත් වඩා බලවත්.‘
තියංගෝගේ සාහිත්‍ය භාවිතය
ශ්‍රී ලංකාව ද ඇතුළුව යටත් විජිතකරණයට ලක් වූ සෑම රටක්ම පොදුවේ මුහුණ දුන්/දෙන ගැටලුවක් නම් ජනපදකරණය කළවුන් නිසා හිමි වූ භාෂාව ස්වකීය රටේ මව්භාෂාව අතර ගැටුම යි. නයිජීරියාවේ ගේබි්‍රයල් ඔකරා, චීනුආ අචිබේ වැන්නවුන් ජනපදකරුවන්ගේ භාෂාව තෝරාගෙන එම බසින්ම ඔවුන්ව විවේචනය කළ හ. අචිබේගේ ‘තින්ග්ස් ෆෝල් අපාර්ට්‘ ග්‍රන්ථය මීට හොඳම උදාහරණය කි. ඉන්දියාවේ සුබ්‍රමනියා භාරතී, නයිජීරියාවේ කෙන් සාරො විවා වැනි තවත් සමහ‍රෙක් ජනපදකරුවන්ට දක්වන විරෝධයක් සේ සලකා සම්පූර්ණයෙන්ම ඔවුන්ගේ භාෂාව ප්‍රතික්ෂේප කර මව්බසින් ලියූහ. මෙම ක්‍රියාමාර්ග දෙකම එක් අතකින් අන්තගාමී හා ප්‍රායෝගික නොවන ඒවා වූයේ, පළමු තෝරාගැනීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ස්වභාෂාව පමණාක් දන්නවුන්ට එම සාහිත්‍ය වෙත වන ද්වාරයන් වැසීයාම සහ දෙවන තෝරාගැනීම තුළ විවේචනයට ලක් වන පාර්ශ්වය නොදන්නා බසකින් එලෙස විවේචනය සිදුවන හෙයින් එය පල රහිත වීම නිසා ය. තියංගෝ ඊට අනුගමනය කළේ මෙවන් උපක්‍රමයකි. ඔහු පළමුව ඔහුගේ ග්‍රන්ථ සිය මව්බසින් රචනා කරයි. අනතුරුව ඔහු විසින්ම ඒවා ඉංග්‍රීසි බසට පරිවර්තනය කරනු ලබයි. එනයින් ඔහු පාර්ශ්වයන් දෙක වෙතම සිය අදහස සාර්ථකව සන්නිවේදනය කළේ ය.
තියංගෝගේ බස ද විශේෂ එකක් වනුයේ ඔහු හුදෙක් ගියුකු නම් වන ඔහුගේ මව්බසින් ග්‍රන්ථකරණයේ යෙදෙන නිසා පමණක්ම නොවේ. ඔහු අනුගමනය කරනුයේ සංකේත බහුල හා විස්තරාත්මක කාව්‍යමය බසකි. ඔහුගේ මව්බස වන ගියුකු, සිංහල භාෂාව ප්‍රධාන වශයෙන් භික්ෂූන්ට පමණක් වෙන්ව තුබූ කලදී මෙන් හඬනගා ග්‍රන්ථ කියවීම සම්ප්‍රදායව පවතින සංස්කෘතියකට අයත් භාෂාවක් වන හෙයින් ඔහු එම ලක්ෂණ නවකතාවලට ද ඇතුළත් කර යි. තියංගෝ භාෂාව ප්‍රබල මෙවලමක් ලෙස සැලකූවෙකි.
තියංගෝ පෙන්වාදුන්නේ ඔහු නැවත සිය මව්බස වෙත ආවේ හුදෙක් අතීතකාමය ප්‍රදර්ශනය කිරීම උදෙසා වන ප්‍රයත්නයක් ලෙස නොවන බව යි. ඔහුගේ ‘ඩීකොලොනයිසින් ද මයින්ඩ්’ නම් කෘතියෙහි ඔහු පෙන්වා දෙන්නේ භාෂාව යනු, ‘සංස්කෘතියේ ප්‍රකාශන මාධ්‍ය’ වන බව හා ගිකුයු බසින් ලිවීම හරහා ඔහු යුරෝපා කේන්ද්‍රීය සාහිත්‍ය සම්ප්‍රදායන් නිසා සාහිත්‍යට පිවිසීමේ බාධාවන් වූ පිරිස වෙනුවෙන් සාහිත්‍ය විවර කළ බව යි.
නොබෙල් අහිමි වූ තියංගෝ
අප්‍රිකාව තුළත් ඉන් පිටතත් තියංගෝ විප්ලවීය චරිතයක් වන්නේ ඔහුගේ ‘අයි විල් මැරී වෙන් අයි වෝන්ට්‘ නාටකය රචනා කිරීමත් සමග ය. බි්‍රනාන්‍ය පාලනය නිර්දය ලෙස හෙළා දකිමින්, ගිකුයු බසින් රචනා කර එරට ගොවි ජනතාව වෙත රඟ දැක්වුණු එම නාට්‍ය කෙන්යානු රජය විසින් වාරණයට ලක්කරනු ලබයි. නඩු වාරයක් නොපවත්වාම වරදකරු බවට පත්කොට සිරගත කරනු ලබන තියංගෝ, කමීති ආරක්ෂක සිරගෙයිහි වසරක කාලයක් රඳවා තැබෙයි. සිරගෙයිහිදී ඔහු ඉල්ලාසිටි කඩදාසි හා පෑන් ඔහුට නොලැබුණෙන් 1980 වසරේදී ඔහු සිරගෙයිහි වැසිකිළි කඩදාසි (ටොයිලට් පේපර්ස්) භාවිත කරමින් ‘ඩෙවිල් ඔන් ද ක්‍රොස්’ ග්‍රන්ථය රචනා කරයි. මෙම ග්‍රන්ථය පී.බී. ජයසේකර විසින් ‘කුරුසයේ ලූ යක්ෂයා’ යනුවෙන් සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කර ඇත. එය ඔහුගේ අත්දැකීම් පාදක කරගනිමින් බටහිර නව යටත්විජිතවාදයට එල්ලකළ දැඩි වාග් ප්‍රහාර මාලාවක් විය.
නිදහස ලැබීමෙන් පසු තියංගෝ ඝාතන තැතක් සම්බන්ධ අවදානම නිසා කෙන්යාවෙන් පලායන අතර ඔහු එලෙස වසර 22ක කාලයක් යේල් හි නිව්‍ යෝක් විශ්වවිද්‍යාලයේ හා කැලිෆෝනියා විශ්වවිද්‍යාලයේ ගුරුවරයෙකු වශයෙන් කටයුතු කරයි. ඔහු එතැන් පටන් ගිකුයු බසින්ම ඔහුගේ ලේඛන කටයුතු ඉදිරියට ගෙන යයි. ඔහුගේ ලේඛනයන් විසින් ඇති කරන ලද දේශපාලන බලපෑම තහවුරු කරමින්, 2004 වසරේ නැවත කෙන්යාව බලා පැමිණෙන ඔහුත් ඔහුගේ බිරිඳත් ප්‍රහාරයට ලක් වෙති.
2010 වසරේ සිට ම තියංගෝ සාහිත්‍ය සඳහා වන නොබෙල් ත්‍යාගය සඳහා නිර්දේශ වූ නමුත් ඔහු 2025 වර්ෂයේ දී මිය යන තුරුම ඊට හිමිකම් කීවේ නැත. බොහෝදෙනාගේ විශ්වාසය වූයේ ඔහු මේ වසරේ නොබෙල් ත්‍යාගය දිනාගනු ඇති බවයි. ඔහුගේ ‘ද පර්ෆෙක්ට් නයින්’ කවි පන්තිය අන්තර්ජාතික බුකර් ත්‍යාගය සඳහා ද නිර්දේශ විය. වියෙන් අසූ එකක් වූ තියංගෝ මියෙන තුරුම නොබෙල් ත්‍යාගයට හිමිකම් නොකීම ඇතැම් විට අප්‍රිකානු භාෂාව සහ සාහිත්‍ය වැළඳගැනීම සම්බන්ධයෙන් බටහිර දක්වන නොකමැත්තේ පිළිබිඹුවක් වන්නට ද පුළුවන.
නමුත් තියංගෝ වරක් පවසා තිබුණේ, ‘නොබෙල් ත්‍යාගය යනු ලේඛකයෙකුගේ වටිනාකම සම්බන්ධයෙන් වන මිනුමක් නොවේ. සැබෑ ත්‍යාගය වන්නේ ඔබ ලියන දෑ කියවනු ලබන මිනිසුන්ට ඔබ සමග ඇති වන සම්බන්ධය‘ බව යි. තියංගෝ යනු එලෙස ලොව පුරා බි්‍රතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයට යටත් වූවන්ට ඊට එරෙහිව ‘භාෂාව’ භාවිත කරන්නට උගැන්වූ පාඨකයා සමග සම්බන්ධ වූ ලේඛකයෙකි. ගේබි්‍රයල් ඔකරා, චීනුආ අචිබේ වැනි ජනපදකරුගේ භාෂාව උගෙන එයින්ම ආපසු ඔවුන්ටම දමාගැසූ ලේඛකයින්ගේ පරපුරේ අවසාන පුරුක ද ඔහු ය. එහෙයින් නොබෙල් සම්මානය කිසිදා නොදිනුවත් ලේඛකයකු වශයෙන් ඔහුගේ අභිලාෂය සාර්ථක වූ බව පැහැදිලි ය.
