- ධනුෂ්කා ධර්මප්‍රිය
තමා අර්ථකථනයක් දීමට අපොහොසත්, තමාගේ පාලනයෙන් තොර දේ වටා, සිය දැනුමේ, විශ්වාසයන්ගේ පරිමාණයන්ට සරිලන පරිදි කතාන්දරයක් නිර්මාණය කර ඒ පිළිබඳව වන කුහුල සිථිල කර ගැනීම මානව ශිෂ්ටාචාරය ආරම්භ වූ දා පටන්ම මිනිසා කර ගෙන එමින් පවතින්නකි.
දවසේ යම් වේලාවක අහසට නැගෙන දීප්තිමත් අග්නි වන් ගෝලයකට ඉන්කාවරු ඉර ‘දෙවියන්’ යැයි කීහ. නිරන්තරයෙන් වෙනස් වන තමා ඉහළින් ඇති මහා ආකාශයට බිය ගෞරව දැක්වූ සිංහලයෝ, වැස්ස පතා ‘වැස්ස වලාහක දෙවියන්ට’ කන්නලව් කළහ. පුද්ගලයන් දෙදෙනෙකු අතර ඇති වන ‘ආලය’ යනු කුමක්දැයි දැයි අවබෝධ කරගත නොහැකි වූ යවනයෝ ඒ වීනස් දෙවඟනගේ ආවේශ වීමක් යැයි සිතූහ. අපූරු, පුදුම එළවනසුලු හා ගුප්ත සියල්ලටම පාහේ මෙලෙස ආරෝපණය වූ කතාන්දර ගෙතෙද්දී, මිනිස් කටහඬින් නිෂ්පාදනය කළ නොහැකි ආකාරයේ මියුරු ශබ්දාවලීන් නිකුත් කරන ආම්පන්නයන්ට ද ඉන් ගැලවීමට හැකියාවක් නොතිබිණ. එහෙයින් සෑම සංගීත භාණ්ඩයකටම පාහේ, ඒ ඒ සංස්කෘතීන් තුළින් නිර්මාණය කරන ලද මිථ්‍යා කථා, විශ්වාස හා අපූරු කතාන්දර ඕනෑතරම් ය.
වයලීනය
රාවණා වෘත්තාන්තය විශ්වාස කරන්නවුන්ට අනුව නම්, ‘රාවණහත්ත’ යනු ලොව පළමු වයලීනය යි. එය නිර්මාණය වී ඇත්තේ ක්‍රි.පූ. 3000 දී පමණ ලංකාවේ රාවණා රජු විසින් වන අතර ඉන් අනතුරුව එය රාම රජු හරහා ඉන්දියාවටත්, එතැනින් පාර්සියාවටත්, 11 වැනි ශතවර්ෂය වන විට යුරෝපයටත් පැතිර ගොස් තිබේ.
දැනට සාක්ෂි සහිතව ඔප්පු වන ආකාරයට, වයලීනයේ ආරම්භය සිදුවන්නේ පහලොස් වන ශත වර්ෂයේ ඉතාලියේ දී ය. ලොව ප්‍රසිද්ධම වයලීන අතරින් බහුතරය ඉතාලියේ ක්‍රිමෝනා නගරයේ උපත ලැබූ ඒවා වෙද්දී ලොව ප්‍රසිද්ධම වයලීනය වර්ගය ස්ට්‍රඩිවාරිස් වෙයි. ඔබ ෂර්ලොක් හෝම්ස් රසිකයෙකු නම් හෝම්ස් වාදනය කරනුයේ මෙම වර්ගයේ වයලීනයක් බව දන්නවා ඇත. මෙම වයලීනය අදින් වසර තුන්සියයකට පමණ පෙර ලොවට හඳුන්වාදුන් පුද්ගලයා වන, ඇන්ටෝනියෝ ස්ට්‍රඩිවාරිස්, ඔහුගේ ජීවිත කාලය තුළ වයලීන දහසක් පමණ නිර්මාණය කර ඇත. ඒවා මේ වන විට ලොව පුරා විසිරී පවතී. ටයිටැනික් නැව ගිලෙන විට කණ්ඩායමේ සංගීත ශිල්පියා වැයුවේ ස්ට්‍රඩිවාරිස් වයලීනයකි.
වයලීන නිෂ්පාදනයට භාවිත කරන දැවයත්, එය පදම් කිරීමට ගන්නා කාල සීමාවත්, ඒ මත ආලේප කරන වාර්නිෂ්වල සංයුතියත් මත වයලීනයක හඬ වෙනස් වේ. ස්ට්‍රඩිවාරිස් වයලීනය මත ආලේප කර ඇති වාර්නිෂ්හි සංයුතිය කුමක්ද යන්න පිළිබඳව ඇති මිථ්‍යා විශ්වාස බොහෝ ය. ඇතැමෙකු පවසන්නේ ඉතා දුර්ලඵ ඛනිජ හා කෘමි පියාපත් වියලා අඹරා සැකසූ මිශ්‍රණයක් බවයි. අයෙක්, මී පැණි හා බිත්තර සුදු මද සාරය එක් කිරීම නිසා ආලේපය වඩා නම්‍යශීලී විණැයි එහෙයින් එහි හඬ වඩා මියුරු විණැයි පවසති. මීට අමරතරව, අඹරාගත් රන්, රතු කැට, ගෙන්දගම්, සිතා මතා පරණ කළ අමුද්‍රව්‍ය, මායාකාරී රහස්‍ය සංඝටක ඈ විවිධ දේ එක් කර ඇතැයි විවිධ අය විශ්වාස කරති.
මිනිස් කටහඬට ආසන්නතම සංගීත භාණ්ඩය ලෙස සැලකෙන වයලීනයේ ශබ්දයේ මියුරු බව මනුෂ්‍ය නිෂ්පාදනයක් විය හැකි බව නොසිතූවෙන්, එය යක්ෂයාගේ සංගීත භාණ්ඩය විණැයි ද, අතිශය සුන්දර ලෙස එය වාදනය කළ අතලොස්සක් මිනිස්ස්, යක්ෂයා සිය වසඟයට ගත්තවුන් ලෙස ද හඳුන්වනු ලැබූහ. ඉතාලියේ නිකොලා පැගනීනී සිය වයලීන වාදනයේ ප්‍රවීණත්වය නිසාම යක්ෂයාට ආත්මය විකුණූවෙකු ලෙස හඳුන්වනු ලැබූවෙකි. වරෙක සංගීත සංදර්ශනයක දී ඨ වයරය හැර අන් සියලු තත් කැඩී ගිය ද ඔහු එක් ස්වරයක් නොවරදවා සිම්පනිය වාදනය කොට අවසන් කළේ යැයි කියැවෙයි. යක්ෂයා වෙත ආත්මය විකුණූවකු බවට වන මතය කෙතරම් ප්‍රබල එකක් වීද යත්, යක්ෂයා සමග සබඳතා ඇත්තෙකුයි කියා පල්ලියේ පියතුමා ඔහුගේ දේහය භාර ගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කරයි. වසර ගණනාවක් පුරාවට ලොව විවිධ ස්ථාන වෙත තාවකාලිකව රැගෙන යන දේහය අවසානයේ භූමදානය කෙරෙන්නේ ඔහුගේ මරණයෙන් වසර තිස් හයකට පසු ය. ‘ලෙ ස්ටේ‍රගේ’ සිම්පනිය ඔහුගේ වයලීන වාදනයේ සුවිශිෂ්ටත්වය පෙන්නුම් කෙරෙන කදිම උදාහරණයකි. ඔබට මෙම ූඍ කෝඩය දුරකථනය හරහා ස්කෑන් කර යොමුවන සබැඳිය ඔස්සේ යාමෙන් ‘යක්ෂ‍යාගෙන් තිළිණ ලැබූ මිනිසකුගේ සංගීතයට’ ස්පොටිෆයි හරහා නොමිලයේ සවන් දීමේ අවකාශය ඇත.
උඩැක්කිය
උඩැක්කිය යනු වන්නි හත් පත්තුවේ වෙදැදුරන්ට නැතිවම බැරි බෙර විශේෂයකි. ශිව දෙවියන්ගේ මූර්තිවල දැක්වෙන පරිදි ඔහු විශ්ව නර්තනය ඉදිරිපත් කිරීමේ දී වයන ‘ඩමරුව’ නම් වාද්‍ය භාණ්ඩය මූලාදර්ශ කොටගෙන උඩැක්කිය නිර්මාණය කර ඇතැයි කියැවේ. විශ්ව නර්තනය යනු, නව ලෝකයක් නිර්මාණය වෙනුවෙන්, පවතින ලෝකය විනාශ කරදැමීම සදහා ශිව දෙවියන් විසින් කල්පාන්තයේ දී සිදුකරනු ඇතැයි විශ්වාස කෙරෙන මරණයේ නර්තනය යි. උඩැක්කිය වාදනය කිරීමට අපහසුම වාද්‍ය භාණ්ඩයක් ලෙස වෙදැදුරන් විසින් සලකනු ලබයි. ඊට හේතුව නම් එය වාදනය කරන අතරවාරයේ ම සුසර කළ යුතු වීම යි. වීදි කැපිල්ලක්, හැන්දෑ කඩවරයක් වැන්නක් වෙනුවෙන් යාතිකා කරන වෙදැදුරන් කණ්ඩායමේ බලා සිටින්නන්ගේ නෙත් අලවා ගන්නට සමත් වන්නේ උඩැක්කිය වාදනය කරන වෙදැදුරා ය. ඊට හේතුව වාදනය කරන අතර වාරයේම, බෙරය සුසර කිරීමේ දී ඔහුගේ දෑත්වල චලනයන්හි සිදුවන නර්තනයක් හා සමාන රිද්ම රටා ය. ඒ රිද්මයන් හා සමානවම උඩැක්කිය හා බැඳුණු ජනශ්‍රැති ද විචිත්‍ර ය.
‘සුර සමග එක්වුණ
සිටුවා නොයෙක් ලක්ෂණ
උඩැක්කිය දිස්වුණ
කියා මිස නොම ගසනු එක්සැණ
දළ ගජ මන්නවා
දෙවියන් අතින් කපවා
ඇදුරුවරු ලියවා
පසෙක සිටිය දී කඳ කුමරුවා
සම් දෙකක් සදු දුනි
ලණුපට නාථ දෙවි දුනි
සවරම ඉසුරු දෙවි දුනි
හඩේ ඉරට විෂ්ණු දෙවි දුනි‘
යාතිකාවක් සිදු කිරීමේ දී ඊට භාවිත කරන බෙර වර්ගය කුමක් වීද, එහි උප්පත්ති කතාව කවියෙන් පැවසීම සිරිත ය. ඉහත දැක්වෙන්නේ උඩැක්කියේ උපත් කවි ය. ඊට අනුව උඩැක්කිය සැකසෙන්නේ දෙවියන් විසින් කැප්පවූ දළකින්, කතරගම දෙවියන් අබිමුව ය. බෙරයේ විවිධ කොටස් හඳුනා ගනිමින් ඒ එක් එක් කොටස් බල සම්පන්න දෙවිවරුන්ගෙන් ලැබිණැයි කවියෙන් කියැ වේ. මෙලෙස සංගීත භාණ්ඩ සමග දේව සංකල්ප ඈඳීමට හේතුවන කාරණ‍ය නම් වාද්‍ය භාණ්ඩවලට පූජාර්ථයක් එක් කිරීම ය. ඉන් පූජාවේ සියලු අංගයන් උත්කර්ෂයට නංවා ආතුරයාගේ මනස සුවපත් කිරීම සිදුවේ. මෙකී විශ්වාසයන්ට අනුව සංගීතය යනු දෙවියන්ගෙන් ලද තිළිණයකි. බෞද්ධ සාහිත්‍යය තුළ නම් උඩැක්කියේ උපත සිදුව ඇත්තේ බුද්ධ මංගල්‍ය දිනයක ය.
සිට විදුරසින් පිට- බුදුන් බුදුවෙන මගුලට
උඩැක්කිය ගෙනතට- වාද තෝරා ගැසිය සිව්සැට
පෙර බුදු මඟුලට ගැසූ උඩැක්කිය
ඒ බුදු මඟුලට ගැසූ උඩැක්කිය
සතරවරම් දෙවි සැවොම සාක්කිය
ගුරුනි දෙවන් මට බුද්ධ උඩැක්කිය
මෙලෙස කාලයක් තිස්සේ උඩැක්කිය ඇතුළු බෙරවල උප්පත්ති කතාව බුද්ධ හා දේව සංකල්ප වෙත සම්බන්ධ කරමින් පැමිණ මේ වන විට බෙර වාදනය බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය සමග සම්බන්ධ කර තිබේ. මෙය හොඳින්ම පෙනී යන්නේ අප්‍රිකාව, ඉන්දියාව වැනි වෙනත් රටවල බෙරය වාදනය කෙරෙන අවස්ථා සහ ශ්‍රී ලංකාවේ බෙරය වාදනය කෙරෙන අවස්ථා සන්සන්දනය කිරීමෙනි. අප්‍රිකාවේ දී බෙරය වැඩි වශයෙන් භාවිත වන්නේ, මළවුන් අවදි කිරීම, ආත්ම සමග ගනුදෙනු කිරීම ඈ දෑ සිදුවන චාරිත්‍ර ක්‍රමවලදී ය. ඉන්දියාවේ දී නම් දෙවියන් වෙනුවෙනි. එහෙත් ලංකාව තුළ උඩැක්කිය හා වෙනත් බෙර යනු, බුදුන් උදෙසා සිදුකෙරෙන තේවාවට නැතිවම බැරි අංගයකි.
බටනලාව
බටනලාව ලොව පැරණිතම වාද්‍ය භාණ්ඩයක් වෙයි. පළමුවෙන්ම ඒවා නිෂ්පාදනය කර ඇත්තේ, මැමත් සතුන්ගේ ඇත් දළ හා පක්ෂීන්ගේ අස්ථිවලින් මොසපොතේමියානු ශිෂ්ටාචාරය ආශ්‍රිතව ය. බටනලාවෙහි ආරම්භය සම්බන්ධයෙන් වැඩි මිත කතා ප්‍රමාණයක් දක්නට ලැබෙන්නේ ග්‍රීක විශ්වාසයන් තුළ යි. ජලජ අප්සරාවක වන සයිරින්ස් අප්සරාව පිළිබඳ සිත් පහළ කරගෙන ඈ පසුපස වනයට හා ගොපල්ලන්ට අධිපති පෑන් නම් දිව්‍ය පුත්‍රයා හඹා යයි. ඔහුගෙන් මිදීගත නොහැකිව ඇය ගංගා අප්සරාවගේ උදව්වෙන් පන් පඳුරක් බවට විලාසය වෙනස් කරගෙන සැඟව ගන්නී ය. නමුත් ඈ සුසුම්ලන හඬ එකී පන් පඳුරෙන් ඇසෙන්නට පටන් ගනී. ගඟ අසල නැවතුණ පසු, එම සුසුම්ලන හඬ අසන පෑන් දිව්‍ය පුත්‍රයා ඉන් දණ්ඩක් නෙලාගෙන බටනලාවක් සකසා ගෙන අප්සරාව අහිමි වූ වේදනාවෙන් එය වාදනය කරයි. මේ මිත කතාවෙන් ග්‍රීකයන් කියන්නට උත්සාහ කරන්නේ සංගීතය නිර්මාණය වන්නේ අහිමි වීමේ වේදනාව හේතුවෙන් වන බව යි.
තවත් කතාවකට අනුව මුල්ම බටනලාව නිර්මාණය කරන්නේ ඇතීනා දෙවඟන ය. නමුත් ඈ එය විසිකර දමන්නේ එහි හඬට නොකැමැත්තෙනි. ඉවත ලූ බටනලාව හමුවන මාර්සියස් නම් මනුෂ්‍ය පුත්‍රයකු එය වයන්නට උගෙන, තාරුණ්‍යයටත් සංගීතයටත් අධිපති ඇපලෝ දෙවියන්ට ඔහු සමග සංගීත තරගයකට පැමිණෙන ලෙස අභියෝග කරයි. සටනින් දිනන ඇපලෝ මාර්සියස්ව ගසක බැඳ දම යි. එලෙස සිදුවන්නේ මනුෂ්‍යයකුට දෙවියන් ඉක්මවා යාමට තැත් කිරීමේ දඬුවමක් වශයෙනි. සංගීතය යනු ඊට අධිපති ඇපලෝ විසින් ප්‍රගුණ කළ දෙයකි. මිනිසුන්ට එය විඳීමට මිස දෙවියන්ට අභියෝග කිරීමට ඉඩක් නැත. මින් ද පෙනී යන්නේ සංගීතයට ආරෝපණය වී තිබූ දේවත්වය යි.
ගිටාරය
ගිටාරයේ ආරම්භය සමග බැඳුණ කතාන්දර අරාබියෙන් අසන්නට ලැබේ. ඒ අනුව, ගිටාරය නිපදවන්නේ ලොව පළමු මිනිසා වන ආදම්ගේ හයවෙනි පරපුරේ පළමු පුරුක වන ලැමේච් විසිනි. ඔහුගේ පුත්‍රයා මියගියෙන් ඔහු ශෝකයෙන් සිරු‍ර භූමදානය නොකර එය ගසක එල්ලා තබා ගනියි. ඉර අව්වටත් පින්නටත් හසුවෙමින් වියැලී ගොස් ඔහුගේ සම ඇටසකිල්ලට ඇලී යයි. එම හැඩය දෙස බලාගෙන පළමු ගිටාරය නිර්මාණය කර අල්ලා දෙවියන් වෙනුවෙන් ප්‍රශංසා ගීයක් වාදනය කර යි. සංවේදනාවන් සුන්දර ලෙස ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීමට සංගීතයට ඇති හැකියාව එම කතාන්දරය තුළින් පෙන්වා දෙන්නට උත්සාහ කෙරේ.
හෝමර්ගේ දේව ප්‍රශංසාවක ද තවත් මිත කතාවක් සඳහන් වෙයි. එහි දී පසුව අප දන්නා ගිටාරය බවට පත්වන, තත් භාණ්ඩයේ උප්පත්තිය පිළිබඳවත්, එය මායාව හා සම්බන්ධ, දෙවියන් වුවත් වසඟ කරගැනීමට හැකි තරම් මියුරු බවත් කියැවේ. ග්‍රීක දේව මණ්ඩලයට අධිපති සියුස් දෙවියන්ගේ පුත්‍ර ඇපලෝ සහ හර්මීස් අතර ඇති වූ ගැටුම නිරාකරණය සිදුවන්නේ ද එම තත් භාණ්ඩය හේතුවෙනි. දෙවියන්ගේ පණිවුඩකරුවා ද වන හර්මීස් යනු, ග්‍රීකයන්ට අනුව, සොරුන්ට, සංචාරකයන්ට, වාණිජ්‍යට සහ ක්‍රීඩාවට අධිපති දෙවියා යි. ඇපලෝ යනු, සංගීතයට, කවියට, ආලෝකයට, සහජාසයට හා දුනු ශිල්පයට අධිපති දෙවියා ය. කුඩා හර්මීස් මියගිය ඉබ්බෙකුගේ කටුවක් හා හරකෙකුගේ අතුණුබහන් භාවිත කර පලමු ගිටාරය නිර්මාණය කරයි. මේ අතරවාරයේ ඔහු ඇපලෝට අයත් හරකෙකුද සොරකම් කොට ඇත. සිය සහජාසය නිසා ඇපලෝ දෙවියන් සොරකම ගැන දැනගන්නා බව දැනගන්නා සියුස් රජු කිපී, සහෝදරයාට වරද පාපොච්චාරණය කරන ලෙස අණ කරයි.
හරකා ද රැගෙන ඇපලෝ වෙත යන අතරතුර ඔහු තමා සකස් කර ගත් තත් භාණ්ඩය වාදනය කරමින් යයි. තමා සමීපයට එන සහෝදරයාගේ තත් වාදනය අසා සතුටු වන ඇපලෝ දෙවියන් ඔහුට දඬුවම් නොකර සිටීමට තීරණය කර හරකා සමග තත් භාණ්ඩය හුවමාරු කර ගනී. සිත් තෘප්තිමත් කිරීමටත් මනස සුවපත් කිරීමටත් සංගීතයට ඇති හැකියාවත්, භෞතික වස්තූන් පරයා සංගීතයට ඇති වටිනාකමත් පෙන්වා දීමට ග්‍රීකයෝ මෙම කතාව ගොතා ඇත.
මිත කතා හා ජනශ්‍රැති යනු, හුදෙක් රසවත් කතාන්දර පමණක් නොවේ. ඒවා එක් එක් සංස්කෘතීන් විසින් ලෝකය අර්ථකථනය කරන්නේ කෙසේ ද යන්න පිළිබඳ මිනුමක් ද වෙයි. වාද්‍ය භාණ්ඩ හා බැඳුණු මෙම මිථ්‍යා කතාන්දර, විශ්වාසයන් මිනිසාගේ ඉපැරණිම රසවින්දන මාධ්‍යයක් වන සංගීතය දෙස මිනිසා හෙලුවේ කෙබදු ආකල්පයක් ද යන්න පැහැදිලි කරයි. මිනිසාගේ නිර්මාණාත්මක කුසලතාවන්ගෙන් බොහෝ දුර යැයි සැලකුණ සංගීතය, දෙවියන් හෝ යකුන් විසින් සිදුකරන ලදැයි සැලකීම තුළ සංගීතය යනු, අසමසම හා පූජනීය ඒකමිතියක් බව පෙර අපර දෙදිග විසින්ම අර්ථකථනය කර ඇති බව වාද්‍ය භාණ්ඩ සමග ගෙතී ඇති මිත කතා අධ්‍යයනය කරන විට පෙනී යයි.
