‘මම පෞද්ගලික නිගමනයකට ආවා. ඔක්කෝම කලාකරුවන් චෙස් ක‍්‍රීඩකයන් නෙවෙයි. ඒත් ඔක්කෝම චෙස් ක‍්‍රීඩකයන් කලාකරුවන්.‘ ප‍්‍රංශ චිත‍්‍ර ශිල්පී මාර්සල් ඩුෂාම්ප් එසේ කියා තියෙනවා.
ප‍්‍රහාරකයන් භයානක ලෙස ළංවෙනවා. ප‍්‍රහාරකයන්ගේ ඇත් සේනාව ඒ වෙද්දීත් ආරක්ෂක සීමාව බිඳහෙලා අවසන්. රජු පසුබහින්නට සූදානම්. එහෙත් සතුරු පාබල හමුදාව ඒ වෙද්දීත් ඔහු වටලා හමාරයි. පැන යන්නට තැනක් නැහැ.
මේ කියන්නේ සැබෑ යුද්ධයක් ගැන නෙවෙයි. එහෙත් මේ කතාව සෙල්ලමක් ගැනත් නෙවෙයි. සහස‍්‍ර එකහමාරකට විතර කලින් චෙස් ක‍්‍රීඩාව මෙබඳුයි. එය යුදමය සැලසුම්කරණය සඳහා පාවිච්චි කළ ක‍්‍රමවේදයක් වුණා. එහෙත් එය යුදමය විශිෂ්ටත්වය පෙන්වන්නට පමණක් පාවිච්චි වුණේ නැහැ. මනුෂ්‍ය සම්බන්ධතාවලට සංකේතයක් විදියටත්, බුද්ධිමතුන්ගේ විශිෂ්ටත්වය පෙන්වන ක‍්‍රමවේදයකුත් වුණා.
චෙස් පිළිබඳ මුල්ම ඓතිහාසික වාර්තා ක‍්‍රිස්තු වර්ෂ හත්වැනි සියවසෙන් හමුවෙනවා. එහෙත් පුරාවෘත්තවලට අනුව එය ඊටත් පෙර හයවැනි සියවසට දිවයනවා.
ගුප්ත අධිරාජ්‍යයේ තරුණම කුමාරයා යුද්ධයේදී මරාදැමුණාට පසුව චෙස් ආරම්භ වූ බව විශ්වාස කෙරෙනවා. ඔහුගේ සහෝදරයා, තමන්ගේ මවට ඒ කනගාටුදායක සිදුවීම යළි පෙන්වීම සඳහා කොටු අටයි අටක ලෑල්ලක් හා ඉත්තන් පාවිච්චි කළ බව කියනවා. මේ අෂ්ඨපද ලෑල්ල එවකට තිබුණු වෙනත් ජනප‍්‍රිය කල් මරන ක‍්‍රීඩාවලට පාවිච්චි කළ එකක්.
කෙසේවෙතත් අලූත් ක‍්‍රීඩාවක් එයින් ඇරඹුණා. එහි වටිනා ලක්ෂණ දෙකක් තිබුණා. නූතන චෙස් ක‍්‍රීඩාව හා ගැටගැහෙන්නේ ඒ ලක්ෂණ දෙක නිසායි. එහි එක් එක් ඉත්තන්ට කොටු මත ගමන් කිරීම සඳහා එකිනෙකට වෙනස් වූ නීතිරීති තිබීම පළවැනි ලක්ෂණයයි. දෙවැනි ලක්ෂණය වන්නේ එක් රජ ඉත්තෙක් සිටීමයි. රජුගේ ඉරණම අනුව තරගයේ ඉරණම තීරණය වුණා. හයවැනි හත්වැනි සියවස්වලදී ඇරඹුණු මේ ක‍්‍රීඩාව චතුරංග ක‍්‍රීඩාව ලෙස හැඳින්වුණා. මෙය සංස්කෘතික වචනයක්.
ඉන්දියාවෙන් මේ ක‍්‍රීඩාව පර්සියානු අධිරාජ්‍යයට ගියා. ක‍්‍රීඩාවේ මූලික රීති මෙන්ම නාමයත් එහිදී වෙනස් වුණා. චෙස් යන වචනය බිඳී ආවේ එදා ක‍්‍රීඩාවට ලැබුණු ෂා යන වචනයෙන්. එහි තේරුම රජු යන්නයි. චෙක්මේට් යන නම බිඳී ආවේ ‘ෂා මත්‘ යන වචනයෙන්. එහි තේරුම ‘රජු යටත්’ යන්නයි.
පර්සියානු අධිරාජ්‍යය බිඳීගොස් ඉස්ලාමික රාජ්‍යය පැතිරෙද්දී චෙස් ක‍්‍රීඩාව අරාබියටත් ගියා. එය උපායඋපක‍්‍රම හා සැලසුම්කරණයට අදාළ ක‍්‍රීඩාවකින් එහා ගොස් කාව්‍යමය චින්තනයක් සඳහා චෙස් පාවිච්චි වුණා. උගත් විද්වතුන් හා රාජ්‍ය තාන්ත‍්‍රිකයන් චෙස් පාවිච්චි කරන්නට පටන්ගත්තේ දේශපාලන බලය පැහැදිලි කරන්නටයි.
පාලක කාලිෆ්වරුන් නිතිපතා චෙස් ක‍්‍රීඩා කරන චෙස් ක‍්‍රීඩකයන් වුණා.
ඉතිහාසඥයෙකු වූ අල් මසූඩි චෙස් ක‍්‍රීඩාව වාසනාව මත පදනම් වූ ක‍්‍රීඩා වෙනුවට මනුෂ්‍යයාගේ නිදහස් චින්තනය පිළිබිඹු වූ ක‍්‍රීඩාවක් ලෙස අගය කළා.
මධ්‍යතන යුගයේදී බිහිවූ චීන සේද මාවත ඔස්සේ ක‍්‍රීඩාව නැගෙනහිරට සහ ගිනිකොණදිග ආසියාවට චෙස් ආවා. ඒ අනුව ඒ ඒ ප‍්‍රදේශවල චෙස් ඇසුරෙන් ප‍්‍රාදේශීය ක‍්‍රීඩා බිහිවුණා. චීනයේදී චෙස් ඉත්තන් ලෑල්ලේ කොට මත නොව, කොටුවල කෝණ මත තබා ක‍්‍රීඩා කළා. එයින් ‘ගෝ’ නම් චීන ක‍්‍රීඩාවක් බිහිවුණා. එවැනි වෙනස් ක‍්‍රීඩා ජපානය හා මොංගෝලියානු අධිරාජ්‍යයේත් බිහිවුණා.
නූතන චෙස් ආරම්භ වුණේ ක‍්‍රිස්තුවර්ෂ 1000දී පමණ යුරෝපයේදීයි. ඒ කාලය වෙද්දී චෙස් ක‍්‍රීඩාව අධ්‍යාපනයෙහි කොටසක් වුණා. විවිධ සමාජ පන්ති තමන්ගේ සමාජ කාර්යභාරය ඉටු කරන හැටි පෙන්වීම සඳහා සංකේතයක් වශයෙන් චෙස් පාවිච්චි වුණා. ඒ අනුව යුරෝපීය සමාජයට ගැළපෙන ලෙස ඉත්තන් වෙනස් වුණා. බිෂොප්වරුන්, නයිට්වරුන්, පාබල සෙබළුන් ආදි ලෙස චෙස් ලෑල්ලට අලූත් ඉත්තන් බිහිවුණා.
ඔය කාලයේදී යුරෝපයේ බලය හෙබවූ පල්ලියේ ආධිපත්‍යය චෙස් ගැන සැක කරන්නට පටන්ගත්තා. සදාචාරවාදීන් තර්ක කළේ චෙස් ක‍්‍රීඩාව වෙනුවෙන් කාලය වැයකිරීමට එරෙහිවයි. ප‍්‍රංශයේදී තාවකාලිකව ක‍්‍රීඩාව තහනමකට පවා ලක්වුණා. එහෙත් ක‍්‍රීඩාව ප‍්‍රගුණනය වුණා.
15 වැනි සියවස වෙද්දී නූතන චෙස් ක‍්‍රීඩාවේ තවත් වැදගත් අංගයක් ක‍්‍රීඩාවට එකතු වුණා. කලින් සිටි උපදේශකයාගේ දුර්වල ඉත්තා වෙනුවට රජු ළඟටම චෙස් ක‍්‍රීඩාවේ බලවත්ම ඉත්තා වූ රැුජිණ එකතු වුණා. සමකාලීන යුරෝපයේ සිටි බලවත් රාජ්‍ය නායිකාවන් හා දේශපාලනයෙහි බලවත් කාන්තාවන් සංකේතවත් කරන්නට රැුජිණ චෙස් ක‍්‍රීඩාවට එකතුවුණා.
ක‍්‍රීඩාවේ රිද්මය රැුජිණගේ ආගමනයෙන් වෙනස් වුණා. අනෙකුත් නීතිරීති ස්ථාපිත වෙද්දී චෙස් උපාය උපක‍්‍රම ලිපිලේඛන ලෙස ලියැවුණා. චෙස් සිද්ධාන්ත බිහිවුණා.
කල් යද්දී චෙස් ක‍්‍රීඩාව රජමැඳුරුවලින් කෝපි කඩවලට ආවා. ඒ කාලයේදී චෙස් ක‍්‍රීඩාව ක‍්‍රීඩකයන්ගේ නිර්මාණශීලීත්වය පෙන්වන, හදිසි තනි තීන්දු ගැනීම් දිරිමත් කරන, නාට්‍යරූපී තරග පැවැත්වෙන රෝමාන්තික ක‍්‍රීඩාවක් බවට පත්වුණා. මේ ගති ස්වභාවය නිසාම ක‍්‍රීඩාවේ සුන්දරම ක‍්‍රීඩාවක් 1851දී පැවැත්වුණා. ඒ තරගයේදී ඇඩොල්ෆ් ඇන්ඩර්සන් තම රැුජිණවත්, රූක්ලා දෙදෙනාත් අහිමි කරගත් පසුව උපක‍්‍රමශීලී ලෙස ප‍්‍රතිවාදී රජු චෙක්මේට් කරන්නට සමත්වුණා.
එහෙත් වෘත්තීයමය චෙස් ක‍්‍රීඩාව බිහිවෙද්දී එවැනි නාට්‍යරූපී චෙස් ක‍්‍රීඩාව ඉක්මවමින් තද කල්පනාවකින් පසුව සිතාමතා ගන්නා පියවර මත පදනම් වූ චෙස් ක‍්‍රීඩාවක් බිහිවුණා. අන්තර්ජාතික චෙස් තරග බිහිවීමෙන් පසු රාජ්‍යයන්හි බලවත්කම පෙන්වීම සඳහා චෙස් වැදගත් වුණා.
උදාහරණයක් ලෙස රුසියාව තම රටේ සිටි චෙස් විශිෂ්ටයන්ගේ හැකියා වැඩිදියුණු කරන්නට පටන්ගත්තා. ජාත්‍යන්තර වශයෙන් චෙස් ලෝකය ආක‍්‍රමණය කරන්නට රුසියානු ක‍්‍රීඩකයන්ට හැකිවුණා. මේ රුසියානු ආධිපත්‍යය බිඳදැම්මේ තවත් රටක් නොවෙයි. අයිබීඑම් පරිගණකයක්. එහි නම ‘ඞීප් බ්ලූ‘. චෙස් ක‍්‍රීඩා කරන පරිගණක ඊට දශක ගණනක් පෙර සිට බිහිව තිබුණා. එහෙත් 1997දී ඞීප් බ්ලූ පරිගණකය එවක චෙස් ලෝක ශූරයා වූ ගැරී කැස්පරොෆ් පරාජය කිරීම ඉතිහාසයේ පළවැනි වතාවට ලෝක ශූරයා පරිගණකයකට පරාජය වූ අවස්ථාව වුණා.
මේ වෙද්දී චෙස් මෘදුකාංගවලට දිගින් දිගටම මනුෂ්‍යයන් පරාජය කිරීමේ හැකියාවක් තියෙනවා. එසේ වුව චෙස් මෙන්ම පරිගණකයත් මනුෂ්‍යයන්ගේ නිෂ්පාදනයක්. මනුෂ්‍ය තාක්ෂණයෙන් නිර්මාණය වූවක්.
අනුරංග ජයසිංහ
(‘ටෙඞ් එඞ්’ යූටියුබ් චැනලයෙනි.*
